Aktor z przypadku

Urodził się 18 maja 1905 roku w Łodzi jako Władysław Tosik. Miał być inżynierem włókiennictwa, lecz sprawy rodzinne przeszkodziły mu w wyjeździe za granicę. Z Łodzi udał się do Poznania i tam podjął studia na wydziale filozofii i literatury. Jako prezes Koła Polonistów organizował działalność odczytową i nawiązał kontakty z przedstawicielami poznańskiego środowiska kulturalnego, między innymi z Emilem Zegadłowiczem i Stanisławą Wysocką - wybitną aktorką, reżyserem i pedagogiem. Najprawdopodobniej z jej podpowiedzi rozpoczął naukę w Szkole Dramatycznej przy Teatrze Polskim w Poznaniu.

Zabawny amant

Za swój debiut sceniczny, choć anonimowy, uważał rolę Hermesa w "Nocy Listopadowej" Stanisława Wyspiańskiego (1927). Zawodowym aktorem stał się dwa lata później, po zdaniu egzaminu kwalifikacyjnego Związku Artystów Scen Polskich. Występował w teatrach w Poznaniu, Katowicach, Toruniu. Wkrótce zmienił rodowe nazwisko "Tosik" na "Hańczę" (urzędowo potwierdził zmianę w 1946 roku) i stał się znany publiczności. Z tego okresu dał się zauważyć jako Wernyhora w "Weselu" Stanisława Wyspiańskiego. Grał z powodzeniem role amantów w farsach i lekkich komediach, ale zdaniem krytyków najlepiej czuł się w repertuarze klasycznym.

Spektakl pełen wzlotów i upadków. Historia Teatru Wielkiego w Warszawie

Jego kariera teatralna rozkwitła w Łodzi. W latach 1937-1939 występował w tamtejszym Teatrze Miejskim, m.in. w inscenizacjach Leona Schillera - jako Pankracy w "Nie-boskiej komedii" i Nieznajomy w "Kordianie". Do historii teatru polskiego przeszły jego role: Senatora w "Dziadach", "Króla Leara", Wojewody w "Mazepie", Fiodora Karamazowa w "Braciach Karamazow".

Tuż przed wybuchem II wojny światowej przyjechał do Warszawy, gdzie został zaangażowany na nowy sezon przez Teatr Narodowy. Wystąpił na scenie zaledwie trzy razy. 6 września 1939 roku teatr został trafiony niemiecką bombą i spłonął. – Niestety, Hitler zadecydował inny przebieg sezonu teatralnego. Pocieszam się tym, że w rezultacie wyszedł na tym gorzej niż ja – mówił aktor w 1961 roku w Polskim Radiu.

Nie tylko Kargul

Na wielkim ekranie debiutował po wojnie. Jego pierwszą rolą była postać obozowego kapo Filipa w filmie "Dwie godziny" z 1946 roku. Zagrał w około 40 filmach i serialach telewizyjnych, ale dla szerokiej publiczności na zawsze pozostanie Władysławem Kargulem z trzech słynnych komedii w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego - "Sami swoi" (1967), "Nie ma mocnych" (1974) i "Kochaj, albo rzuć" (1977).

Wspólnie z Wacławem Kowalskim - filmowym Kazimierzem Pawlakiem - stworzył Hańcza prześmieszny duet zwaśnionych sąsiadów, ojców rodzin przesiedlonych z Kresów na Ziemie Odzyskane. Wymawiane przez nich z kresową manierą teksty to dziś kanon komediowych cytatów w Polsce.

Ale na tym nie koniec. Wielką kreację - postać Macieja Boryny - stworzył w filmie Jana Rybkowskiego "Chłopi" i w "Potopie" w reżyserii Jerzego Hoffmana, gdzie zagrał Księcia Janusza Radziwiłła. Tak się złożyło, że w tej roli wystąpił najpierw w słuchowisku według "Potopu" w reżyserii Wojciecha Maciejewskiego.

Na zawsze razem

Zmarł 19 listopada 1977 roku w Warszawie. Pochowano go na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Jego partner z trylogii Chęcińskiego odszedł 27 października 1990 w Brwinowie. Obaj doczekali się licznych upamiętnień. W Lubomierzu, gdzie kręcono film "Sami swoi", w 1996 roku otwarto Muzeum Kargula i Pawlaka, przed nim zaś ustawiono dwie figury przedstawiające filmowych bohaterów. Od 1997 roku w Lubomierzu odbywa się Ogólnopolski Festiwal Filmów Komediowych.

Pomnik Kargula i Pawlaka odsłonięto w 2006 roku przed jednym z kin w Toruniu, a w Suścu, rodzinnej wsi Sylwestra Chęcińskiego, od 2009 roku stoi drewniana rzeźba autorstwa lokalnego artysty Jana Wiatrzyka. Przedstawił on dwóch już pogodzonych ze sobą mężczyzn, którzy obejmują się serdecznie pod drewnianą wiatą.

mc

Zasłynął jako mistrz charakteryzacji. Do historii teatru polskiego przeszło wiele jego ról - między innymi tytułowego Judasza w sztuce Karola Huberta Rostworowskiego, Wielkiego Fryderyka w sztuce Adolfa Nowaczyńskiego i starego wiarusa w "Warszawiance" Stanisława Wyspiańskiego - tę postać szczególnie zapamiętała publiczność.

Był człowiekiem niezwykle żywotnym - wdzięcznym obiektem do żartów i anegdot z racji cech osobowościowych: uparty i skąpy megaloman, dla którego najważniejsze w życiu były oklaski widowni. Ponieważ żył prawie 100 lat - znali go twórcy kultury Młodej Polski, Dwudziestolecia i Polski powojennej.

Wiek Solskiego

Ludwik Solski (właściwie Ludwik Napoleon Sosnowski) urodził się 20 stycznia 1855 roku w Gdowie. Był trzykrotnie żonaty - jego drugą żoną była znakomita aktorka Irena Solska.

Debiutował w 1876 roku w Krakowie, z którym - z dłuższymi i krótszymi przerwami - związany był przez całe długie życie. Występował tu w latach 1883-1900, od 1905 do 1913 roku był dyrektorem Teatru Miejskiego w Krakowie. W dwudziestoleciu międzywojennym grał i reżyserował w teatrach w całej Polsce. W 1937 roku nadano mu tytuł honorowego dyrektora Teatru Miejskiego w Łodzi.

Jego mieszkanie w Warszawie zostało doszczętnie zniszczone podczas wrześniowych bombardowań w 1939 roku. Wraz z nim przepadło wiele dzieł malarskich - obrazy Józefa Mehoffera, Juliana Fałata i Piotra Stachiewicza oraz dwanaście prac Stanisława Wyspiańskiego

W 1944 ponownie zamieszkał w Krakowie. W marcu 1954 roku uhonorowano go doktoratem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Grał do samego końca. Ostatni raz pojawił się na scenie 5 czerwca 1954 roku jako Dyndalski w inscenizacji "Zemsty" Aleksandra Fredry. Zmarł 19 grudnia 1954 w Krakowie – zaledwie miesiąc przed swymi setnymi urodzinami. Został pochowany na Skałce.

Nie żyje Wojciech Pszoniak - polski aktor teatralny i filmowy. "Był arystokratą aktorstwa"

Zawsze poza rutyną

Wojciech Pszoniak urodził się 2 maja 1942 roku we Lwowie. W 1968 roku ukończył studia na PWST w Krakowie. Występował m.in. w Teatrze Starym w Krakowie, Teatrze Narodowym i Teatrze Powszechnym w Warszawie.

W rozmowie z Jackiem Wakarem w 2017 roku Wojciech Pszoniak wyznał, że nigdy nie zwątpił w sens swojej pracy, co daje mu poczucie, jakby wciąż miał 20 lat.

–  Robię rzeczy, które mnie naprawdę interesują, które mnie stymulują, które mi coś dają, i dzięki temu wierzę w to, że także mogę dać coś innym. Robię to, co kocham. W młodości dokonałem takiego wyboru, że dziś jestem szczęśliwym człowiekiem – powiedział aktor i dodał, że jednym ze składników tego szczęścia jest ucieczka od rutyny.  –  Ona jest sprzeczna z moim charakterem. Gdy czuję, że coś zaczyna się powtarzać, odrzucam to – wyznał.

Pół wieku tremy

Andrzej Wajda. Osiem filmów (i jeden spektakl), które warto zobaczyć jeszcze raz

W latach 80. Wojciech Pszoniak wyjechał do Francji. Wystąpił w kilkudziesięciu filmach polskich, francuskich i w produkcjach międzynarodowych. Jedną z jego najgłośniejszych ról była postać Moryca w słynnej "Ziemi obiecanej" Andrzeja Wajdy. Z reżyserem pracował także m.in. przy filmach "Wesele" i "Korczak", a także w teatrze, tworząc wybitną kreację w "Biesach" w Starym Teatrze w Krakowie. W 2016 roku, tuż po śmierci Andrzeja Wajdy, Wojciech Pszoniak przyznał, że bardzo wiele zawdzięcza reżyserowi.

Mimo kilku dekad aktywności zawodowej aktor nie ukrywał, że zawsze odczuwał tremę przed występami. Świętując 50-lecie pracy scenicznej w 2019 roku, aktor opowiadał o tym w Polskim Radiu Pawłowi Siwkowi.

– Jestem aktorem, który ma tremę... Za każdym razem wejście na scenę jest pewnego rodzaju przeżyciem, nieraz mocnym i trudnym, ale to pozwala mi być entuzjastycznie nastawionym do tego, co robię dzisiaj – mówił.

"Tam, gdzie kończy się słowo"

Wyjazd za granicę i występy w Paryżu oraz Londynie umożliwiły Wojciechowi Pszoniakowi poszerzenie horyzontów artystycznych, bo teatr francuski czy angielski to inne światy niż teatr polski. Aktor jest związany ze swym językiem ojczystym, a język to przecież świat. Mimo to bariera językowa, choć była wyzwaniem, okazała się możliwa do pokonania.

– Sztuka aktorska rodzi się nad słowem. Tam, gdzie kończy się słowo, zaczyna się pole i tajemnica sztuki aktorskiej. Wyobraźmy sobie, że zdarza się nam coś niezwykłego i wszyscy proszą "opowiedz!",  a nam brakuje słów... Tu właśnie zaczyna się przestrzeń do zagospodarowania przez aktora – wyjaśniał Wojciech Pszoniak. – Słowo jest ważne, ale to deklamacja. Istotą sztuki aktorskiej pozostaje czerpanie z tej wartości, którą człowiek ma w nadmiarze, której w ogóle nie jest w stanie wykorzystać, bo to "kosmos", psychika, nad którą się nie panuje – dodał

Słowo zawsze jednak stanowiło dla Wojciecha Pszoniaka szczególną wartość, o czym mówił, odbierając w 2014 roku w Sopocie Wielką Nagrodę Festiwalu "Dwa Teatry" za całokształt pracy artystycznej podczas festiwalu "Dwa Teatry". – Gdy pracuję z młodymi ludźmi, to ja na nich nie patrzę, tylko słucham, bo słowo, jeśli chodzi o aktora, jest czymś szczególnym – powiedział.

– W radiu aktor nie powinien odczytywać tekstu, tylko grać słowo. Ono powinno wynikać z tego, co przeżywa. Jeśli robi to dobrze, odbija się to na słuchaczu, powstaje obraz. To wymaga od aktora i słuchacza pewnego wysiłku, tu się nie można prześlizgnąć. W radiu słuchacz sam decyduje, o tym co widzi, przez to jest ono dużo szlachetniejsze niż telewizja, która narzuca się naszej wyobraźni – mówił Wojciech Pszoniak.

Archiwalne nagrania głosu Wojciecha Pszoniaka

Aktor w Polskim Radiu pojawiał się często, raz jako odtwórca roli w słuchowiskach, a raz jako gość audycji opowiadający o sztuce scenicznej i o swoim życiu. Wspominał m.in. o tym, że początki jego aktorstwa sięgają pierwszych lat życia. – Dom był moją pierwszą sceną, a pierwszą nauczycielką aktorstwa była moja matka – mówił w 2013 roku. – Gdy mówiłem, że boli mnie brzuszek i nie chcę iść do przedszkola, albo że jestem przeziębiony, więc nie mogę iść do szkoły, mama odpowiadała, że tak naprawdę nic mi nie jest. Instynktownie zacząłem więc wzmacniać ekspresję. Nie tylko więc mówiłem mamie, że boli mnie brzuszek, musiałem jej także to pokazać – dodał.

Wojciech Pszoniak poleca ulubione książki i muzykę

Swoją matkę aktor wspominał także w 2019 roku w audycji Katarzyny Cygler. – Moja matka pochodziła z kulturalnej lwowskiej inteligenckiej rodziny. Po wojnie straciliśmy jednak wszystko. Byliśmy biedni, a do tego zostaliśmy deportowani do Gliwic – mówił Wojciech Pszoniak. Aktor zaznaczył jednak, że mimo słabej sytuacji materialnej jego matka nadal bardzo lubiła wszelkie wydarzenia kulturalne. – Kultura była azylem w tych strasznych powojennych czasach terroru. Ojca to jednak niespecjalnie interesowało, więc chodziła ze mną – dodał.

W 2009 roku Wojciech Pszoniak nagrał pięć gawęd, w których wspominał czasy lwowskiego i gliwickiego dzieciństwa, pierwsze wrażenia teatralne, okres młodości, studia aktorskie, występy w teatrach i w filmach, a także emigracyjną część swojego życiorysu, którą spędził przede wszystkim w Paryżu.

W 2018 roku w rozmowie z Katarzyną Stoparczyk aktor wyznał, że gdyby miał zacząć wszystko od nowa, to najpewniej rozpocząłby pracę w... cyrku - najchętniej w roli klauna. Opowiadał też o tym, jak doszło do tego, że został wyrzucony z pierwszego egzaminu do szkoły teatralnej.

mc

Czesław Wołłejko - urodzony w 1916 roku w Wilnie - debiutował w wieku 23 lat w teatrze w Grodnie, tuż po wybuchu II wojny światowej, w sztuce "Panna Maliczewska" w reżyserii Aleksandra Węgierko. Podobno reżyser zachwycił się młodym aktorem i nazwał go "istnym cherubinem". Burzliwy czas wojny Wołłejko przetrwał pracując w grodzieńskiej restauracji jako kelner. Po wojnie szukał swojego miejsca w teatrach w Białymstoku, Lublinie, Łodzi i Poznaniu. Na dłużej zaangażował się jednak w teatrach w Warszawie, m.in.: Polskim (1953-65, 1967-68), Współczesnym (1968-77, 1983-87) i Ateneum (1977-83).

Cherubin Szyfmana

W jednej ze sztuk Czesława Wołłejkę zauważył Arnold Szyfman, dyrektor warszawskiego Teatru Polskiego, zachwycił się i w 1948 roku ściągnął do siebie.

- Miał odpowiednią postawę do ról romantyczno-tragicznych - mówiła Joanna Godlewska - krytyk i historyk teatru w audycji Iwony Malinowskiej w Polskim Radiu w 2014 roku. - Przystojny mężczyzna o patrycjuszowskich rysach, pięknym głosie. Pisano nawet, że był to aktor romantyczny o szerokim geście, niepokojącej wibracji głosu, że płonął w każdym ruchu i słowie - dodawała.

W roku 1950 zagrał bardzo istotną dla swojej kariery rolę - tytułowego Don Juana w reżyserii Bohdana Korzeniewskiego. Przedstawienie choć niezwykle cenione przez krytyków, wzbudziło podejrzliwość cenzury komunistycznej i szybko zostało zdjęte z afisza.

Role Chopina

Kolejnym przełomowym momentem była rola Chopina w filmie Aleksandra Forda "Młodość Chopina" w 1951 roku.

- Film - mówiąc szczerze - dzisiaj jest nie do oglądania, ale przyniósł popularność Wołłejce - oceniała w Polskim Radiu Joanna Godlewska.

Postać wrażliwego artysty przylgnęła do Wołłejki i 5 lat później zagrał Chopina raz jeszcze w ważnym i docenionym przez publiczność spektaklu "Lato w Nohant" w reżyserii Marii Wiercińskiej (1956).

W roku 1969 przeniósł się do Teatru Współczesnego w Warszawie, gdzie dał się poznać jako doskonały aktor komediowy, pogłębiający charaktery swoich postaci.

- Wołłejko potrafił kpić z siebie jako amanta - opowiadała w Polskim Radiu Joanna Godlewska. W 1967 roku grał Szambelana w "Panu Jowialskim", zagrał też Jenialkiewicza w "Wielkim człowieku do małych interesów". To była rola przy całej komediowości rysująca złożoność psychologiczną postaci - komentowała.

Wołłejko filmowy

Czesław Wołłejko była aktorem charakterystycznym z jednej strony a z drugiej potrafił przetransformować się niemal nie do poznania w kolejnych rolach, co szczególnie widoczne jest w filmach.

- Jeśli chodzi o emploi Wołłejki, to jego role szły dwutorowo: grał zarówno amantów komediowych, jak i  bohaterów tragicznych - mówiła Joanna Godlewska w Polskim Radiu.

Wołłejko zagrał w wielu filmach: Hetmana w "Weselu" Andrzeja Wajdy oraz barona Humaniewskiego w "Zaklętych rewirach" Janusza Majewskiego, barona Krzeszowskiego w "Lalce" Ryszarda Bera a także Pławickiego w "Rodzinie Połanieckich" w reżyserii Jana Rybkowskiego. Ostatnia jego rola filmowa to Vadier w filmie Wajdy "Danton".

az/im

"Jan Serce". Serial o wrażliwym idealiście

Aktor teatralny, filmowy, radiowy i telewizyjny Kazimierz Kaczor kończy dziś 83 lata. Popularność i ogromną sympatię widzów przyniosły mu takie serialowe role, jak romantyczny kanalarz Jan Serce, dźwigowy Zygmunt Kotek z "Alternatywy 4" czy Leon Kuraś z "Polskich dróg". Od lat związany jest z Teatrem Polskiego Radia. Za zasługi na radiowej scenie uhonorowano go w 2010 roku nagrodą Splendor Splendorów.

Zajmuje się nie tylko aktorstwem - razem z żoną pływa żaglówką po morzach i oceanach świata, jest też zapalonym graczem komputerowym. Ta "wielobranżowość" towarzyszy mu zresztą od wczesnej młodości. U progu kariery artystycznej Kazimierz Kaczor nie był wcale pewien, że będzie grał.

Aktor popchnięty

– Miałem już dyplom aktora, ale nie wiedziałem, czy nim zostanę. W zapasie miałem kilka innych zawodów: kierowcy, trenera siatkówki, sportowca różnych dyscyplin – wspominał w dniu 70. urodzin na antenie Polskiego Radia. – Ponadto uprawiałem intensywnie żeglarstwo i już wtedy mógłbym z tego wyżyć. Pracowałem również fizycznie, np. w zakładach garbarskich przy przeładunku skór i garbowaniu, jako pomocnik murarza, jako pomocnik magazyniera, byłem wicedyspozytorem w dziale transportu – wymieniał.

Kazimierz Kaczor mówi, że o tym, iż został aktorem, zadecydował inspicjent krakowskiego Starego Teatru. Świeżo upieczonego absolwenta szkoły aktorskiej zatrudnił Zygmunt Hübner, który od razu posłał go na próby "Nie-Boskiej komedii" w reżyserii Konrada Swinarskiego.

– Zygmunt powiedział: "jesteś w chórze rzeźników, stań za kulisami" – opowiadał Kazimierz Kaczor w 2019 roku. – Stanąłem i zapatrzyłem się na scenę, gdzie już grali aktorzy, a Penderecki dyrygował chórem i orkiestrą. Nagle ktoś mnie popchnął. To był inspicjent, bo powinienem był wtedy właśnie wyjść. Wszedłem na scenę i znalazłem się w innej rzeczywistości – powiedział.

Skrzypek, magazynier, opozycjonista

Urodził się 9 lutego 1941 roku w Krakowie. Już jako dziecko miał zostać artystą, ale w zupełnie innej dziedzinie. – Moja mama postanowiła, że będę grał na skrzypcach, choć ja nie byłem do tego przekonany – wspominał w rozmowie z Katarzyną Stoparczyk. – Chodziłem do szkoły muzycznej w Krakowie. Mój przewspaniały profesor i świetny skrzypek Tadeusz Gonet mówi: "Świetnie ci idzie, więc naucz się arii na strunie G". Ucieszyłem się bardzo. Kiedy wykonałem ją przed profesorem na następnej lekcji, powiedział: "W ogóle tego nie ćwiczyłeś, nie będziesz tego grał!" – opowiadał.

Być może to sprawiło, że na pewien czas odsunął się od sztuki. Wybrał się na studia do Krakowskiej Wyższej Szkoły Rolniczej, jednak szybko zrezygnował. Potem pracował jako magazynier i dyspozytor w Krakowskim Przedsiębiorstwie Budownictwa Przemysłowego. Ale świat teatru znów go wciągnął – najpierw był maszynistą sceny w krakowskim teatrze "Groteska", a później uzyskał dwa dyplomy Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie - na wydziale lalkarskim i na aktorskim.

Przez pierwsze lata grał tylko w teatrze, później zaczął pojawiać się w filmach i w serialach. Stał się rozpoznawalny, co postanowił wykorzystać w działalności antykomunistycznej. Był sygnatariuszem petycji przeciwko represjom organów bezpieczeństwa wobec protestujących w Radomiu i Ursusie w 1976 roku, a także redaktorem naczelnym opozycyjnego wobec władz PRL pisma "Biuletyn Teatralny". Według dokumentów z archiwum IPN był inwigilowany przez Służbę Bezpieczeństwa.

– Dosyć szybko założyliśmy podziemną Solidarność ludzi teatru i filmu. Żeby mieć jakąś możliwość powiedzenia szerzej, co się dzieje w środowisku, dowiadywaliśmy się, co dzieje się w poszczególnych teatrach, co dzieje się poza Warszawą. Zbierało się te wiadomości i umieszczało je właśnie w "Biuletynie Teatralnym" – mówił w rozmowie z Jolantą Fajkowską.

Jan Serce jedzie na ślub

Bez wątpienia największą popularność Kazimierz Kaczor zdobył dzięki rolom Leona Kurasia z "Polskich dróg" i wrażliwego idealisty Jana Serce, pracownika warszawskich kanałów. Serial Radosława Piwowarskiego z 1981 roku emitowany był w czasie trwania stanu wojennego, a partyjne media nie zostawiły na nim suchej nitki.

Widzowie jednak wiedzieli swoje. "Jan Serce" stał się prawdziwym fenomenem peerelowskiej popkultury. Kazimierz Kaczor dostawał setki listów od kobiet i mężczyzn w różnym wieku. W swojej skrzynce pocztowej aktor znalazł także interesujące propozycje – z jednej z nich postanowił skorzystać.

– W Polsce pojawiło się wtedy mnóstwo agencji matrymonialnych i klubów samotnych serc imienia Janka Serce – wspominał Kazimierz Kaczor w 2019 roku w audycji Katarzyny Stoparczyk. – Pewni państwo, oboje grubo po trzydziestce, w wyniku jednego ze spotkań w takim klubie postanowili się pobrać. I zaprosili mnie na ślub! – dodał.

Odtwórca roli Jana Serce postanowił uczynić zadość marzeniu nowożeńców. – Pojechałem, bo chciałem zobaczyć, jakie będą mieli miny. Byli bardzo szczęśliwi. Gdy widziałem, jak patrzą sobie w oczy, pomyślałem, że chyba warto było zrobić ten serial, chociażby dla tej pary – wyznał.

mc

Aktor na przekór wszystkim

Krzysztof Kowalewski grał niemal do samego końca. Gdy w 2012 roku świętował 75 urodziny, miał za sobą ponad 50 lat występów na deskach teatralnych, w filmach kinowych i telewizyjnych, serialach oraz w radiu. Tuż przed tym jubileuszem w Muzycznym Studiu Polskiego Radia im. Agnieszki Osieckiej odbył się benefis Krzysztofa Kowalewskiego, w czasie którego artysta wspominał m.in. moment decyzji o aktorskiej przyszłości.

Na początku artystycznej drogi młodzieniec natrafił na pewne przeszkody. Jego matka, znana przedwojenna aktorka Elżbieta Kowalewska, odradzała mu pójście w jej ślady. – Powiedziała: "ja do tego ręki nie przyłożę". I nie przyłożyła – opowiadał Krzysztof Kowalewski. – A potem, gdy pierwszy raz nie zdałem do szkoły teatralnej, pod kaplicą na Miodowej odradzał mi pan Rakowiecki (świeć, Panie, nad jego duszą). Troszeczkę mnie zdenerwował tym odradzaniem. Postanowiłem: "nie, zdam i będę aktorem". I prawdopodobnie dzięki tej, nazwijmy ją, prowokacji jestem aktorem – słyszymy w nagraniu archiwalnym.

Szlachcic szlocha, cham czaruje

"Był też wybitnym aktorem dramatycznym, nie tylko komediowym". Wspomnienie o Krzysztofie Kowalewskim

Krzysztof Kowalewski urodził się 20 marca 1937 roku. Był absolwentem warszawskiej PWST. Zagrał około 100 ról filmowych w polskich filmach i serialach. Na dużym ekranie zadebiutował w 1960 roku niewielką rolą łucznika w "Krzyżakach" w reżyserii Aleksandra Forda. Wtedy nie został nawet wymieniony w napisach końcowych. W innej ekranizacji prozy Sienkiewicza - "Ogniem i mieczem" w reżyserii Jerzego Hoffmana (1999) - zagrał już jako sławny i uznany aktor. Był Zagłobą, który tak sugestywnie rozpaczał po śmierci Podbipięty, że grający zmarłego rycerza Wiktor Zborowski prawie sam zaczął szlochać. - Stwierdziłem wówczas, że, jeśli chodzi o Krzysia, trzeba się mieć na baczności, ponieważ on nawet nieboszczyka jest w stanie doprowadzić do płaczu - mówił Zborowski podczas radiowego benefisu Krzysztofa Kowalewskiego.

Dwa aktorzy pierwszy raz spotkali się w warszawskiej PWST, gdzie Kowalewski był wieloletnim wykładowcą. W czasie gdy studiował tam Wiktor Zborowski, Krzysztof Kowalewski był asystentem Sławomira Lindnera, który uczył szermierki. Nabytą wówczas wiedzę o posługiwaniu się bronią białą z powodzeniem mogli wykorzystać na planie "Ogniem i mieczem".

Scorupco w miłosnym trójkącie. 22 lata od premiery "Ogniem i mieczem" Hoffmana

Czytaj też:

• "Rodzina to szczęście". Przypominamy rozmowę z Krzysztofem Kowalewskim
• Prof. Osterloff: Kowalewski wielokrotnie nas zaskakiwał

Jednak to nie role dramatyczne przyniosły aktorowi największą popularność, a nadzwyczajny talent komediowy. Pokazał go m.in. w filmach: "Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz" (1978), "Miś" (1980), "Rodzina Leśniewskich" (1980), "Wyjście awaryjne"(1982), "C.K. Dezerterzy" (1985), "Nowy Jork - czwarta rano"(1988), "Rozmowy kontrolowane"(1991), "Nic śmiesznego"(1995), "Ryś" Stanisława Tyma (2007) i "Sercu na dłoni" (2008, reż. Krzysztof Zanussi).

Marta Lipińska i Krzysztof Kowalewski o "Kocham pana, panie Sułku"

Aktor jest również znany słuchaczom radiowym jako Pan Sułek w satyrycznym słuchowisku radiowym autorstwa Jacka Janczarskiego pt. "Kocham Pana, Panie Sułku". "Starszy bęcwał w młodym wieku" (jak określił tę postać sam Kowalewski) pojawił się na antenie radiowej Trójki w 1973 roku. Od początku towarzyszyła mu Pani Eliza (w tej roli Marta Lipińska). Na każde jej "Kocham Pana, Panie Sułku...", Sułek odpowiada nerwowym: "Cicho, wiem!".

Kowalewski, pytany w jednym z wywiadów prasowych na czym, jego zdaniem, polega wielka popularność tej w gruncie rzeczy mało sympatycznej postaci, odparł: "socjologowie określiliby to krótko - czar chama". W opinii Kowalewskiego ludzie pokochali Sułka za jego "prostolinijność, za to, że wali prosto z mostu to, co ma na myśli". "To dziwne, ale mam wrażenie, że wielu pisarzy jest wręcz zafascynowanych tego typu postaciami. Wystarczy wymienić Edka w »Tangu« czy Pełnomocnika w »Ambasadorze« Mrożka" - ocenił aktor.

Humorysta przed mikrofonem. Jacek Janczarski, pan Sułek i inni

- Ten Sułek był bardzo nam bliski, bo graliśmy go kilkadziesiąt lat - wspominała Marta Lipińska w Polskim Radiu w dniu śmierci Krzysztofa Kowalewskiego. - Nawet czasem żartowaliśmy, że właśnie to po nas zostanie, a nie te wszystkie mądre role w teatrze i filmie - dodała.

Aktorka zauważyła, że ze wszystkich ról Krzysztofa Kowalewskiego przebijało poczucie humoru. - Ta radość życia, którą się dzielił z nami wszystkimi, to było szalenie ważne w jego pracy. Nie spotkałam nigdy tak lojalnego partnera, pełnego inwencji. Każdy aktor jest skupiony na sobie i przędzie swoją nić, a Krzyś zawsze współpracował ze wszystkimi, nawet z najmniejszymi rolami - podkreślała aktorka.

W innej audycji przypomniano archiwalną rozmowę z Martą Lipińską, która podkreślała zdolność Krzysztofa Kowalewskiego do stwarzania atmosfery porozumienia w czasie pracy artystycznej. – To jest wielkie szczęście, kiedy pracuje się z kolegą, którego tak się lubi i ceni. To nie jest przypadek. Poza tym, kiedy rozmawiamy ze sobą na różne inne tematy, okazuje się, że świetnie rozumiemy się i że mamy bardzo podobne poglądy na wiele spraw oraz podobny gust, co jest bardzo ważne w sztuce (…). Krzyś ma słodki charakter, jest spolegliwy. Z nim ugoda jest bardzo łatwa. Wzajemnie uczy się od siebie, bo on ma bardzo dobre słowo – mówiła o Krzysztofie Kowalewskim w archiwalnej rozmowie Marta Lipińska.

Krzysztof Kowalewski: premiera komedii czy farsy jest rozpoznaniem w boju

Teatr przed widzem i przed mikrofonem

W teatrze Kowalewski zadebiutował w 1961 roku rolą Willy'ego w przedstawieniu "Robin Hood" (Teatr Klasyczny). Potem grał kolejno w warszawskich teatrach: Klasycznym (1960-1961), Dramatycznym (1961-1962), Polskim (1962-1970), Studenckim Teatrze Satyryków (1970-1973) i w Teatrze Rozmaitości (1974-1977). Od 1977 roku artysta związany był z warszawskim Teatrem Współczesnym. Na deskach tego teatru można było go zobaczyć m.in. w spektaklach: "Namiętna kobieta", "Czarowna noc", "Męczeństwo Piotra Oheya" i "Napis".

Tuż po śmierci Krzysztofa Kowalewskiego słuchaliśmy w Polskim Radiu wspomnień aktorów, z którymi grał na deskach Teatru Współczesnego. - Nie przychodzi mi do głowy nikt inny, kto posiadałby taką pogodę ducha jak Krzyś. Naprawdę nie spotkałem drugiego takiego faceta, który miałby tyle dobrej, pozytywnej energii w sobie. On ma swoje lata, jest bardzo utytułowanym, wspaniałym, znanym i uwielbianym przez wszystkich widzów i kolegów aktorem - mówił w archiwalnej rozmowie Andrzej Zieliński.

Katarzyna Dąbrowska dołączyła do Teatru Współczesnego 30 lat później niż Krzysztof Kowalewski. W Polskim Radiu wyznała, że podczas pierwszych spotkań z wybitnym aktorem miała ogromną tremę. - Praktycznie została ona do końca. Zawsze była we mnie myśl, że jest to ten wielki Krzysztof Kowalewski. Cały czas czułam respekt. Natomiast on nigdy nie dawał odczuć, że ktoś jest młodszy. Był bardzo ciepłą osobą i mądrym człowiekiem. Z równą sympatią traktował każdego i z równym zainteresowaniem do niego podchodził - opowiadała.

"Nie gonił za niczym, tylko chciał dawać siebie". Malajkat wspomina Krzysztofa Kowalewskiego

Aktorka odniosła się także do sztuki aktorskiej Krzysztofa Kowalewskiego. - Miał niebywałą zdolność do znajdowania smaczków we frazie i robienia z tego takich arcydzieł. Posiadał wyczucie tego, co jest prawdą w scenie, co jest śmiesznością człowieka, co jest jego bolączką czy wadą, i potrafił to wspaniale oddać. Było to zarówno śmieszne, jak i często bardzo wzruszające. Umiał oddać taką wieloznaczną złożoność ludzkiej natury - mówiła Katarzyna Dąbrowska.

Krzysztof Kowalewski był związany także z Teatrem Polskiego Radia. W 1992 roku za kreacje w słuchowiskach został uhonorowany Wielkim Splendorem, prestiżową nagrodą przyznawaną przez zespół radiowego teatru.

6 lutego 2021 roku dyrektor Teatru Polskiego Radia Janusz Kukuła wyznał w rozmowie z Informacyjną Agencją Radiową, że dla niego Krzysztof Kowalewski to "jedna z najważniejszych osób". - Spędziliśmy razem bardzo wiele czasu i były to jedne z najważniejszych chwil w moim życiu. Zawodowo jego dorobek jest tak ogromny, że powiedzenie "nie ma ludzi niezastąpionych" jest błędne - stwierdził. - W Teatrze Polskiego Radia czekało na niego jeszcze wiele pięknych ról, bo ja nie wyobrażam sobie mojej obsady bez niego - podkreślił.

PAP/IAR/PR/mc