- Kiedy umiera poeta tej miary, mówi się o jego zasługach dla polskiej kultury, literatury. Trzeba konkretów. Adam Zagajewski był człowiekiem o wielkiej moralnej wrażliwości i politycznym zaangażowaniu. Zarówno w okresie PRL-u, jak i współcześnie występował przeciwko kłamstwu i nikczemnieniu - ocenił literaturoznawca prof. Aleksander Fiut.

- Można zapytać, co było właściwie powodem jego międzynarodowej sławy. Ja go nazywam panem od piękna. Piękna nie tylko w sensie estetycznym, ale także w sensie etycznym. U niego ten walor estetyczny i etyczny bardzo silnie ze sobą się łączy. Walor estetyczny dotyczył jego zadomowienia w kulturze. On w swoich wierszach wędrował poprzez różne mity, zabytki. Był niezwykle wrażliwy na przyrodę. Był również człowiekiem piękna etycznego. Wyrażało się to w jego zaangażowaniu, trosce moralnej o zbiorowość, ale też we wrażliwości na los ludzki - wyjaśnił.

Według polonisty i krytyka filmowego Tadeusza Sobolewskiego Zagajewski szedł własną drogą. - Kiedy napadali go warszawscy krytycy, myślałem sobie o tym, co on czuje. Kiedy spotykałem go potem, nie widziałem śladów walki. On przechodził koło tego lekkim krokiem. Miał swój świat. Bardzo duże znaczenie miała muzyka - ona była jego główną bronią, azylem, pierścieniem, który go otaczał. Spokojnie uprawiał tę poezję niemożliwą, jakby nie na te czasy, która okazała się bardzo na te czasy - powiedział w rozmowie z Moniką Pilch wyemitowanej w Programie 2 Polskiego Radia.

Czytaj także:

• "Był poetą szczególnym". Wspominamy Adama Zagajewskiego
• "Był poetą szczególnym". Wspominamy Adama Zagajewskiego
• Janusz Drzewucki: Adam Zagajewski był poetą ważnym

Zagajewski bardzo lubił muzykę, może dlatego zgodził się, by Włodek Pawlik wykorzystał jego wiersze na płycie "Mów spokojniej". - Na pierwszym spotkaniu, w zasadzie bez żadnych warunków wstępnych, powiedział, że mogę korzystać z jego poezji w sposób absolutnie dowolny. Przyznał, że wcześniej odmawiał używania swoich wierszy. Tak się rozpoczęła nasz przygoda intelektualno-artystyczna, ale też czysto ludzka - wskazał pianista i kompozytor. O tym, jak Zagajewski utracił szansę na zostanie rock'n'rollowym tekściarzem, opowiedział krytyk literacki Tadeusz Lewandowski.

Pawlik/Zagajewski - "Mów spokojniej" LIVE Profil: PawlikRelations

A jaki był prywatnie? - Ktoś, kto nie znał Zagajewskiego, widział dysharmonię między Zagajewskim oficjalnym a prywatnym. Oficjalnie wydawał się człowiekiem wzniosłym, trochę oderwanym od rzeczywistości, szczególnie kiedy recytował swoje wiersze, ale to nie była celebracja siebie, to była celebracja słowa poetyckiego, które z kolei celebrowało rzeczywistość, istnienie. Prywatnie był człowiekiem niesłychanie ciepłym, serdecznym i mądrym, co wcale nie jest takie częste - podkreślił prof. Fiut.

- On był świadom tego, kim jest - że jest poetą, a tym, co ma do zaoferowania innym ludziom, jest poezja. Natomiast jeśli ktoś był już w kręgu jego bliskich znajomych, to był człowiekiem naturalnym, skromnym. Jego urok osobisty emanował na wszystkich. To była taka dobra energia, którą z siebie dawał. To idzie w parze z jego twórczością. Sam pisał, że jego poezja to poszukiwanie blasku. Adam szukał piękna - stwierdził Pawlik.

"Był poetą szczególnym". Wspominamy Adama Zagajewskiego

***

Adam Zagajewski urodził się w 1945 roku we Lwowie, wkrótce potem jego rodzina przeniosła się - w ramach akcji repatriacyjnej - do Polski. Dzieciństwo spędził na Śląsku, w Gliwicach, lata uniwersyteckie w Krakowie, gdzie studiował psychologię i filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim. W trakcie studiów pracował jako asystent w Instytucie Nauk Społecznych AGH. Jako poeta zadebiutował w 1968 roku.

Był współzałożycielem Grupy Poetyckiej "Teraz". Wraz z Julianem Kornhauserem stworzył program ideowo-artystyczny formacji poetyckiej Nowa Fala. Panowie postulowali powrót do realizmu - ukazania realiów świata, w którym żyje poeta. Przeciwstawiali się rozbudowanej metaforyce. Pierwsze książki poetyckie Zagajewskiego - "Komunikat" (1972) i "Sklepy mięsne" (1975) - stanowiły realizację tych postulatów.

Związany z opozycją demokratyczną, po proteście wobec projektowanych zmian w Konstytucji PRL został w 1975 roku objęty zakazem druku. W 1976 roku współtworzył i redagował niezależne pismo "Zapis". W 1982 roku wyjechał do Paryża, gdzie współpracował z miesięcznikiem "Kultura" i "Zeszytami Literackimi".

Tom "List. Oda do wielości" (1983) oprócz wierszy stanowiących reakcję na wprowadzenie stanu wojennego przyniósł tematy, które na stałe zadomowiły się w jego twórczości - pochwała kontemplacyjnego stosunku do świata, zanurzenie w świecie kultury europejskiej, szukanie korzeni, przymierzanie przez poetę rozmaitych kostiumów i masek. W wierszach Zagajewskiego często powraca obraz zamyślonego wędrowca z książką w ręku.

Od 1988 roku prowadził kursy creative writing na uniwersytecie w Houston, wykładał na University of Chicago. W USA najbardziej popularny jest wiersz Zagajewskiego "Spróbuj opiewać okaleczony świat". Utwór napisany został przed 11 września 2001 roku, ale w "The New Yorker" pojawił się po ataku na WTC. Wiersz obiegł cały świat. Jest do dziś uznawany za artystyczny wyraz odczuć towarzyszących Amerykanom po zamachach.

Zagajewski powrócił do Polski w roku 2002 i zamieszkał w Krakowie. W tomikach ostatnich 20 lat pisał o miastach swego dzieciństwa, mitycznych miejscach swej "środkowoeuropejskiej" edukacji, o Nietzschem, Jungerze, Brunonie Schulzu, Cioranie - próbował definiować zagrożenia, jakie nasza cywilizacja niesie dla życia duchowego, pokazywał paradoks sytuacji, gdy coraz więcej jest środków przekazu, a coraz mniej do przekazania.

Od 1983 pełnił funkcję redaktora "Zeszytów Literackich". W ostatnich latach wymieniany był wśród poetów mających szansę na literackiego Nobla. Był laureatem Nagrody Fundacji im. Kościelskich (1975), Międzynarodowej Nagrody Neustadt w dziedzinie literatury (2004) i Nagrody Księżnej Asturii (2017). Był członkiem Związku Literatów Polskich, Polskiego PEN Clubu oraz Polskiej Akademii Umiejętności.

Jest autorem takich zbiorów wierszy jak m.in. "List. Oda do wielości" (1983), "Jechać do Lwowa" (1985) oraz "Płótno. Paryż" (1990) "Ziemia ognista" (1994), "Trzej aniołowie" (1997), "Pragnienie" (1999), "Powrót" (2003), "Anteny" (2005), "Niewidzialna ręka" (2009). "Asymetria" (2014), "Lotnisko w Amsterdamie" (2016), "Prawdziwe życie" (2019). Cenione były także jego tomy eseistyczne takie jak "Dwa miasta" (1991) "W cudzym pięknie" (1998), "Obrona żarliwości" (2002), "Powrót" (2003), "Anteny" (2005), "Poeta rozmawia z filozofem" (2007), "Substancja nieuporządkowana" (2019).

Zapraszamy do wysłuchania całej audycji, w której można m.in. posłuchać, jak Adam Zagajewski czyta swoje wiersze. W audycji również rekomendacje literackie Tadeusza Lewandowskiego.

***

Tytuł audycji: Moje książki

Prowadzi: Magda Mikołajczuk

Data emisji: 24.03.2021 r. 

Godzina emisji: 21.08

Jedynka/PAP/kk

"Spróbuj opiewać okaleczony świat" najpierw opublikowały "Zeszyty Literackie" (w numerze 72). Zamieszczony w amerykańskim tomie wierszy Adama Zagajewskiego, wypatrzony został przez redaktor działu poezji pisma szukającą wtedy utworu, który "udźwignąłby" dramat tamtych dni.

Nie żyje Adam Zagajewski. Poeta, prozaik i eseista miał 75 lat

I dzisiaj wiersz ten powraca z niespodziewaną siłą. Nasz świat, pogrążony w strachu, żałobie, skazany na okaleczające ograniczenia, stał się znów uboższy. Kolejne odejścia, które dotykają nas, sprawiają, że mamy także poczucie schyłku, odchodzenia pewnej epoki. Stajemy się bezradni, próbując wyobrazić sobie, co będzie dalej.

Adam Zagajewski – filozof z wykształcenia, poeta, eseista, tłumacz, pedagog – odszedł 21 marca, w pierwszym dniu smutnej wiosny i w Światowym Dniu Poezji. Urodził się 21 czerwca 1945 roku we Lwowie w pierwszym dniu pierwszego powojennego lata. Mając dwa miesiące, wraz z rodzicami opuścił Lwów, by dorastać w Gliwicach. Od studiów Kraków stał się jego miastem. Wraz z poetami (m.in. Ryszardem Krynickim, Julianem Kornhauserem i Stanisławem Barańczakiem) współtworzył Nową Falę i nie wiadomo, jak potoczyłyby się jego losy, gdyby w 1981 roku nie wyjechał do Paryża. Pozostał tam nie z powodów politycznych, lecz… bardzo osobistych. I stało się: świat otworzył się przed poetą, świat poezji jakże różnej od tej, o którą – i którą – walczyli "młodzi gniewni" od schyłku lat 60. do 70.

Adam Zagajewski (fot. Andrzej Bołdaniuk)

"Podbój Ameryki" zaowocował pięknymi, nowymi przyjaźniami i pedagogicznymi sukcesami na amerykańskich uniwersytetach (Chicago, Houston). Tych przyjaciół, amerykańskich poetów, zaprosił do Krakowa i powracali tam, aż w końcu i on sam powrócił i pozostał w Krakowie.

Kiedy po raz pierwszy miałam szansę spotkać Adama Zagajewskiego? W latach 90. Potem było tych spotkań więcej i więcej. Należał do najczęstszych moich gości i uważam ten fakt za wyróżnienie, jedno z największych.

Ostatnio jednak rozmawialiśmy coraz rzadziej. Nie chcę dociekać przyczyny, ale żałuję. Był "czas siania i zbierania", teraz jest "czas rozpamiętywania". Trójka umożliwiła mi to, że dziś mogłabym dzielić się i dzielić zarejestrowanym Głosem Poety. Tyle mogę uczynić, żegnając symbolicznie Adama Zagajewskiego.

Włodek Pawlik (fot. Cezary Piwowarski)

Wiele osób, przyjaciół, znawców jego twórczości, wypowiadało się na jego temat w ciągu tych kilku dni od poprzedniej niedzieli. Wybrałam jedną i w jej obecności chciałabym spędzić ten czas. To jazzman, pianista, pedagog, dobry człowiek – Włodek Pawlik. Jak doszło do spotkania poety z muzykiem, którego efektem była wspólna sesja nagraniowa i płyta "Mów spokojniej"? Zapraszamy do wysłuchania dołączonego nagrania.

"Spróbuj opiewać okaleczony świat" i "Mów spokojniej"... Czy jesteś w stanie?

***

Tytuł audycji: Trójka pod Księżycem
Prowadzą: Barbara Marcinik, Piotr Majewski
Wydawca: Kuba Sadowski 
Data audycji: 26.03.2021
Godzina audycji: 00.04

(tekst: Barbara Marcinik)

Trójkowy ogródek przy Myśliwieckiej, fot. Barbara Marcinik

Słowa jej orędzia szczególnie wybrzmiewają, jeżeli weźmie się pod uwagę kondycję naszego środowiska teatralnego. #metoo sprawia, że nie tak idealistycznie postrzegamy artystów teatru, filmu także.

27 marca jednak jest świętem teatru i potrzebuje on odświętności. Ma też pecha, bo "sam wiesz kto" już drugi rok ogranicza do minimum aktywność artystyczną. Ludzie teatru mogą nie mieć ochoty na rozpamiętywanie wzniosłości, wyjątkowości i artyzmu, zderzają się bowiem z praktycznymi dylematami nie do rozwiązania. 

Helen Mirren Foto: Shutterstock.com/taniavolobueva

O tym między innymi rozmawialiśmy z naszym gościem – Elżbietą Wrotnowską, dyrektor Instytutu Teatralnego, w dzień po smutnym Dniu Teatru 2021. Jest i polska wersja orędzia. Jego autorką jest Justyna Sobczyk, reżyser i twórczyni Teatru 21. Porozmawialiśmy o obu orędziach.

MBK nie byłby sobą, gdyby na zawsze miał porzucić swoją "złotą zasadę" pół żartem, pół serio. W połowie wydania porzuciliśmy więc smutki, bo na horyzoncie pojawi się delegacja z Klubu Komediowego, czyli Michał Sufin i Karolina Norkiewicz. Jak w konwencji nie-serio rozmawiać o teatrze dziś, spróbowaliśmy zmierzyć się z i tym tematem.

Justyna Sobczyk Foto: mat. promocyjne

Tydzień temu natomiast odszedł Adam Zagajewski. Wspomnimy poetę, prezentując jeden z jego wierszy, zarejestrowany na płycie Włodka Pawlika "Mów spokojniej". 

PawlikRelations/Pawlik/Zagajewski - "Mów spokojniej" LIVE

27 marca minęła też 15. rocznica śmierci autora "Solaris". Zasygnalizujemy i ten fakt.

***

P.S. Udało się także zaprosić reprezentację Teatru Justyny Sobczyk, czyli słynnego 21. Był z nami Jakub Drzewiecki.

***

Tytuł audycji: Magazyn bardzo kulturalny
Autorzy audycji: Barbara Marcinik, Piotr Majewski, Katarzyna Cygler
Wydawca: Kuba Sadowski
Data emisji: 27.03.2021
Godzina emisji: 16.07

(tekst: Barbara Marcinik)

Adam Zagajewski urodził się w 1945 roku we Lwowie, wkrótce potem jego rodzina przeniosła się - w ramach akcji repatriacyjnej - do Polski. Dzieciństwo spędził na Śląsku, w Gliwicach, lata uniwersyteckie w Krakowie, gdzie studiował psychologię i filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim. W trakcie studiów pracował jako asystent w Instytucie Nauk Społecznych AGH. Jako poeta zadebiutował w 1968 roku.

 W Programie 2 Polskiego Radia przywołaliśmy wiersze, które uzanać można za kluczowe w twórczości poety.

- Najważniejszy wiersz to ten, który się zaczyna się od słów "Spróbuj opiewać okaleczony świat". To był wiersz, który powstał zaraz po straszliwym momencie, kiedy runęły dwie wieże, zginęły tysiące ludzi - przypomniała Iwona Smolka. - Wiersz Zagajewskiego, który znalazł się na pierwszej stronie New Yorkera stał się w jakiś sposób wyzwaniem: spróbuj żyć dalej, pamiętaj, twoja pamięć ma to wszystko przechować, ale jednocześnie pamiętaj o pięknie. Niech piękno, niech dobroć zapanuje nad okrucieństwem.

Tadeusz Dąbrowski: Zagajewski opiewał okaleczony świat

Zanim jednak zdobył tym wierszem sławę, Zagajewski już w latach 70. w tomie "Sklepy mięsne" i wierszu o tym samym tytule, domagał się prawdy słów, opowiadała Iwona Smolka. - Wtedy był to dla mnie szalenie ważny poeta, w ogóle ważny dla naszego pokolenia - podkreśliła. - Chodzi o prawdę słów, które nie fałszują rzeczywistości, nie fałszują okrucieństwa, brzydoty, ale także tego, co świadczy o naszej epoce. Tego dopominał się młody Zagajewski.

Czytaj także:

• Adam Zagajewski: biografia pokazuje sztukę w rzece czasu
• Janusz Drzewucki: Adam Zagajewski był poetą ważnym

- Jego wiersze są przesycone odwołaniami do kultury, muzyki. To jest wędrówka przez muzea, przywołanie wielkich świadectw literackich, zakorzenienie w kulturze wszystkich epok. Inaczej traci się tożsamość. Dla niego tożsamość to było zakorzenienie w kulturze europejskiej - stwierdziła dziennikarka.

Na niedzielę 11 kwietnia zaplanowana została pierwsza część uroczystości pogrzebowych poety - msza w bazylice św. Floriana w Krakowie. Kazanie wygłosi przyjaciel artysty - ks. Alfred Wierzbicki, a koncelebrować będzie ks. Andrzej Luter. Podczas uroczystości wiersze przeczyta aktorka Maja Komorowska. Gdy będzie możliwie zorganizowanie państwowych uroczystości pogrzebowych, urna z prochami poety zostanie złożona w Panteonie Narodowym.

***

Tytuł audycji: Poranek Dwójki

Prowadził: Paweł Siwek

Gość: Iwona Smolka (dziennikarka Polskiego Radia, pisarka, krytyk literacki)

Data emisji: 8.04.2021

Godzina emisji: 9.30