Historia

Miloš Forman. Czeski wizjoner, który podbił Amerykę

Ostatnia aktualizacja: 13.04.2023 05:40
13 kwietnia 2018 roku zmarł wybitny reżyser Miloš Forman. To dzięki niemu powstały takie filmy, jak "Lot nad kukułczym gniazdem", "Hair" i "Amadeusz".  
Milo Forman w październiku 2009 roku
Miloš Forman w październiku 2009 roku Foto: PAP/CTK

Czechosłowacka Nowa Fala

Swoje pierwsze znaczące filmy Forman nakręcił w latach 60. – mowa tu o "Czarnym Piotrusiu", "Miłości blondynki" i "Pali się, moja panno". Przyniosły mu one rozgłos zarówno w kraju, jak i za granicą – druga produkcja została nawet nominowana do Oscara w kategorii "Najlepszy film nieanglojęzyczny". Sam Forman natomiast został okrzyknięty najważniejszym przedstawicielem czechosłowackiej Nowej Fali, funkcjonującej w latach 60. XX wieku. Ówczesne filmy artysty ukazywały szarą, socjalistyczną rzeczywistość i dwoistość ludzkiej natury. 

W 1968 roku reżyser wyjechał do Stanów Zjednoczonych, aby nakręcić tam komedię "Odlot". W sierpniu tego samego roku ZSRR i członkowie Układu Warszawskiego stłumili Praską Wiosnę. Wtedy też, w ramach protestu, Forman zdecydował się nie wracać do kraju.

Wariat, który przyniósł mu Oscara

- Słynne jest to powiedzenie Formana "zrozumiałem, że jeśli nie złapię języka, którym posługują się ludzie siedzący w barze, to nie będę w stanie robić takich filmów, jak w Czechosłowacji". Ta amerykańska rzeczywistość była dla niego po prostu niedostępna, hermetyczna, nie mógł się na niej oprzeć. W związku z tym nagle z reżysera, który wyławiał perły z życia codziennego i na ich podstawie tworzył filmy, przeistoczył się w adaptatora literatury – wspominał historyk kina Rafał Marszałek na antenie Polskiego Radia.

Posłuchaj
28:15 Dwójka O wszystkim z kulturą 18.04.2018.mp3 O twórczości Miloša Formana rozmawiają Adriana Prodeus i Rafał Marszałek z Jackiem Wakarem w audycji "Miloš Forman - artysta wolności" z cyklu "O wszystkim z kulturą". (PR, 18.04.2018) 

W takich okolicznościach w 1975 roku powstało jedno z największych dzieł Formana – "Lot nad kukułczym gniazdem", który bazował na powieści Kena Keseya o tym samym tytule. Produkcja przedstawia historię McMurphy’ego (Jack Nicholson) - zbrodniarza, który udawał osobę chorą psychicznie, aby uniknąć więzienia. Film okazał się wielkim sukcesem i zdobył aż pięć Oscarów: za najlepszy film, reżysera, scenariusz adaptowany, aktora i aktorkę pierwszoplanową. To właśnie "Lot nad kukułczym gniazdem" ugruntował pozycję Formana w Stanach Zjednoczonych.

Krytyczka filmowa Adriana Prodeus w audycji "O wszystkim z kulturą" wspominała natomiast, że Forman po przybyciu do Stanów Zjednoczonych borykał się z wieloma przeciwnościami. Nie był tamtejszym "pupilkiem", który mógł sobie na wszystko pozwolić. Ponadto swoich współtwórców darzył zazwyczaj wielkim zaufaniem, co czasami mogło wydawać się podejściem ryzykownym. 

- Pracowników wybierał z ogromnym namaszczeniem. Gdy już się zdecydował chociażby na jakiegoś operatora, to pracował z nim później przez kolejne kilkadziesiąt lat. Tworzył także dla swoich współpracowników przestrzeń absolutnej wolności twórczej. Pozwalał im na rzeczy, na które inni reżyserzy nie chcieli się zgodzić. I nawet jeżeli z zewnątrz wyglądało to na katastrofę, to efekt był zawsze niesamowity – opisywała pracę reżysera Adriana Prodeus.

Dzieci kwiaty, ekscentryczni muzycy i arystokratyczni uwodziciele

Kolejnym filmem Formana była adaptacja broadwayowskiego musicalu "Hair" z 1979 roku. Film pokazuje życie hipisów z przełomu lat 60. i 70. XX wieku – protesty przeciwko wojnie w Wietnamie, rewolucję obyczajową. Co ciekawe produkcja zebrała dobre recenzje, jednak nie osiągnęła zakładanego zysku.

Po słabym dramacie "Ragtime" z 1981 roku Forman nakręcił trzy lata później "Amadeusza", którego bohater Antonio Salieri – domniemany rywal Wolfganga Amadeusza Mozarta – przedstawia życie i twórczość tytułowego austriackiego kompozytora. Scenariusz do filmu bazował na sztuce Petera Shaffera. Produkcja została obsypana nagrodami – zdobyła aż osiem Oscarów, cztery Złote Globy, cztery Złote Maski (statuetka przyznawana przez Brytyjską Akademię Filmową) oraz Cezara (przyznawanego przez Francuską Akademię Sztuki i Techniki Filmowej).

W 1989 roku odbyła się premiera filmu "Valmont". Opowiada on o niecodziennym zakładzie, który tytułowy hrabia de Valmont (Colin Firth) zawarł ze swoją dawną kochanką markizą de Merteuil (Annette Bening). W zamian za obietnicę odnowienia romansu z arystokratką mężczyzna zgodził się dla zabawy uwieść młodą i niewinną Cecile (Fairuza Balk). Film bazował na powieści "Niebezpieczne związki" autorstwa Pierre'a Choderlosa de Laclos i okazał się klapą. Wszystko dlatego, że rok wcześniej ukazała się inna adaptacja tej książki, czyli słynne dzieło Stephena Frearsa. 

W latach 1996-2006 powstały "Skandalista Larry Flynt", "Człowiek z księżyca" i "Duchy Goi". Filmy zdobyły dobre recenzje, a wystąpiły w nich takie gwiazdy, jak Woody Harrelson, Courtney Love, Edward Norton, Jim Carrey, Danny DeVito, Javier Bardem i Natalie Portman. 

Wokół biografii

Miloš Forman urodził się 18 lutego 1932 roku w czechosłowackim mieście Čáslav (obecnie należy do Czech). Jego ojciec – Rudolf Forman – był działaczem antynazistowskim i zginął w niemieckim obozie koncentracyjnym Mittelbau-Dora w 1944 roku. Matka przyszłego reżysera również nie przeżyła II wojny światowej – została zamordowana w Auschwitz-Birkenau. Co ciekawe, w latach 60. XX wieku okazało się, że prawdziwym ojcem Formana był tak naprawdę Otto Kohn, architekt o żydowskim pochodzeniu.

Artysta był więc wychowywany przez dalszych krewnych. W latach 50. studiował na Wydziale Filmowym Akademii Sztuk Scenicznych w Pradze. Wtedy też zaczęła się jego kariera filmowa – przez kolejne lata pracował jako asystent reżysera i scenarzysta przy kilku czeskich produkcjach.

Reżyser był trzy razy żonaty i doczekał się czterech synów. Zmarł w mieście Danbury w stanie Connecticut. W Stanach Zjednoczonych mieszkał przez pięćdziesiąt lat.

jb/jp

Źródła:

Michael Barson, Milos Forman, Encyklopedia Britannica, https://www.britannica.com/biography/Milo-Forman, data dostępu: 12.04.2021.

Czytaj także

Miloš Forman – piewca wolności

Ostatnia aktualizacja: 18.02.2024 05:40
92 lata temu, 18 lutego 1932 roku, urodził się Miloš Forman, czeski reżyser filmowy. Forman należący do absolutnych gigantów światowego kina, autor takich filmów jak "Lot nad kukułczym gniazdem" czy "Amadeusz" był przede wszystkim piewcą wolności. Jednak na przestrzeni lat jego rozumienie tego pojęcia mocno ewoluowało.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Hair" – film o włosach skrywających pełne buntu umysły

Ostatnia aktualizacja: 14.03.2021 05:45
42 lata temu, 14 marca 1979 roku miał premierę film "Hair" w reżyserii czeskiego reżysera Miloša Formana.
rozwiń zwiń