Pamiętnik przedstawia bieżące wydarzenia i refleksje z życia Domu Sierot i warszawskiego getta. Janusz Korczak zaczął go pisać w maju 1942 roku, a ostatnia notatka pochodzi z 4 sierpnia. Następnego dnia poszedł ze współpracownikami i z dziećmi na Umschlagplatz, skąd trafili do Treblinki. Wydarzenie to stało się symbolem heroizmu i niezłomności Janusza Korczaka.

- Trzeba wiedzieć, że już w trakcie funkcjonowania getta to wydarzenie przeszło do legendy. Ludzie powtarzali sobie historię, okazało się, że jest mnóstwo świadków tego marszu. Korczak jeszcze za życia przeszedł do legendy - mówił w Jedynce prof. Jacek Leociak z Instytutu Badan Literackich i Centrum Badań nad Zagładą Żydów przy Instytucie Filozofii i Socjologii PAN.

Zdaniem gościa "Wieczoru Naukowego" postawa Janusza Korczaka była logiczną konsekwencją jego życiorysu i niesłusznie była później podnoszona do rangi symbolu. - Czynienie jakiegoś szczególnego tytułu do chwały z tego, że Korczak nie uciekł z getta, tylko został z dziećmi, uwłacza pamięci tego człowieka. On nic innego nie mógł zrobić. Nie byłby wtedy sobą. To samo zrobili zresztą kierownicy i pracownicy 30 innych sierocińców z getta.

Prof. Jacek Leociak uważa również, że legenda Janusza Korczaka tak naprawdę spłyca pamięć o nim. Przekonać o tym można się najlepiej właśnie dzięki lekturze wydanej niedawno autobiografii. - Rozumiem, że musimy sobie budować patetyczny obraz heroicznego bohatera. Ale to przesłania postać Korczaka, jego pracę i pisarstwo. Trzeba więc tę wizję odsunąć. Korczak nie był człowiekiem pomnikowym i pamiętnik udowadnia to po wielokroć. Był osobą choleryczną, niezwykle emocjonalnie reagującą, wchodzącą w ostre konflikty, niesprawiedliwą w ocenach ludzi. To wszystko jednak było spowodowane żarliwością, która go przepełniała - mówił naukowiec.

Posłuchaj całej rozmowy Katarzyna Jankowskiej z prof. Jackiem Leociakiem.

pg

- Miłosz się mnie kiedyś spytał, dlaczego mąż popełnił samobójstwo - opowiadała Maria Iwaszkiewicz. - Mówię, Czesławie, czy ty nie wiesz, że Holokaust zabija, nawet ocalonych zabija. Nie można z tym żyć.
Bogdan Dawid Wojdowski urodził się 30 listopada 1930 roku w Warszawie, zmarł śmiercią samobójczą 21 kwietnia 1994 roku. Wojdowski miał 10 lat, gdy jego rodzina została zamknięta w getcie.
- Opowiadał mi, że rodzice przewidywali, co znaczyło wywożenie. Ojciec do niego mówił: "Uważaj, zostajesz sam" - opowiadała Maria Iwaszkiewicz, żona pisarza.
W swojej twórczości literackiej Wojdowski wracał do wydarzeń z czasów II wojny światowej i koncentrował się wokół tematów związanych z zagładą polskich Żydów.
Często, jak na przykład w powieści "Chleb rzucony umarłym” ukazywał on psychikę ofiar hitleryzmu. Pisał o uczuciu poniżenia, walce o przeżycie i ocalenie własnego człowieczeństwa, godności.
(Fragmenty książki "Chleb rzucony umarłym" prezentować będziemy na naszej antenie od 18.04 w cyklu "Słynne powieści").
Audycję przygotowała Elżbieta Łukomska.
Pisarza, krytyka literackiego i teatralnego, autora "Chleba rzuconego umarłym", wspominali w Dwójce: Maria Iwaszkiewicz, Marek Nowakowski, Piotr Matywiecki, Józef Duriasz i Alina Molisak.

Zobacz serwis specjalny przygotowany na 70. rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim >>>

Powstanie w getcie warszawskim - serwis specjalny

"Nie wiem, co to jest bohaterstwo i przyzwoitość. Każdy robi, co może" - mówił Marek Edelman. W książce "Edelman. Życie do końca" opowiadał Witoldowi Beresiowi i Krzysztofowi Burnetce: "Jeśli wiesz, co jest dobre, a co złe, to po prostu idziesz swoją drogą. To jest tak jak w tej piosence Papiernika: nie chodzi o to, aby iść do celu, chodzi o to, aby iść po słonecznej stronie".

W 10. rocznicę śmierci Marka Edelmana w audycji "Rozmowy po zmroku" opowiadaliśmy o wartościach, którymi kierował się w życiu. Jedną z najważniejszych była dla niego miłość: - Gdy mówił o horrorze w getcie, podkreślał, jak ważne było kochać i być kochanym - wspominała przyjaciółka Edelmana Paula Sawicka. - Nie chodziło koniecznie o miłość seksualną, bo przecież jest i miłość rodzicielska, i przyjaźń, wierność, lojalność, ważne było dla niego posiadanie kogoś, na kim można się oprzeć.

Reżyserka filmu "Marek Edelman...i była miłość w Getcie" Jolanta Dylewska dodała, że miłość w czasach zagłady powodowała, że do końca zostawało się człowiekiem. - Edelman opowiadając o miłości w getcie, tak naprawdę opowiada o miłości w życiu każdego z nas. Marek krzyczy do nas: otwórz się miłość, pokochaj kogoś.

Hanna Krall: Marek Edelman uczył nas, jak ginąć, ale też, jak żyć

Strażnik pamięci

W każdą rocznicę wybuchu powstania w getcie Marek Edelman pamiętał o poległych w walce przyjaciołach i o wszystkich zamordowanych w Holokauście Żydach. Na początku ludzi pamiętających 19 kwietnia o dacie wybuchu powstania było niewielu. - Jest takie słynne zdjęcie, kiedy Marek Edelman stoi sam, w płaszczu, na terenie getta zrównanego z ziemią - mówiła w audycji Barbara Toruńczyk. - Na tym zdjęciu właśnie odnalazł miejsce, gdzie zginął jego przyjaciel. Chodził tam co roku. Najpierw z rodziną, potem z przyjaciółmi, aż urosło to do wielkiego tłumu, to on zbudował tę  tradycję. 

Teraz uroczystości pod Pomnikiem Bohaterów Getta i marsz szlakiem najważniejszych miejsc w getcie gromadzi tych, którzy chcą oddać hołd walczącym i zamordowanym. Tych, którzy pamiętają także o Marku Edelmanie - strażniku pamięci.

***

Tytuł audycji: Rozmowy po zmroku

Przygotowała: Dorota Gacek

Goście: Paula Sawicka, Hanna Krall, Barbara Toruńczyk, Jolanta Dylewska, Krzysztof Burnetko i Witold Bereś; z nagrań archiwalnych: Marek Edelman

Data emisji: 1.10.2019

Godzina emisji: 21.30

bch/am