133 lata temu, 26 grudnia 1890 roku, zmarł Heinrich Schliemann, niemiecki archeolog-amator i odkrywca Troi.

Podobno już od najmłodszych lat marzył o wydobywaniu skarbów z ziemi. Jego wyobraźnię rozpalała miejscowa legenda o złotej kołysce zakopanej w pobliskim wzgórzu. Nie mógł wówczas wiedzieć, że przyjdzie mu odkryć o wiele większy skarb. Już niedługo miał jednak podporządkować temu celowi całe życie.

- Niemały wpływ na zainteresowania chłopca miał jego ojciec pastor, który opowiadał mu o bohaterach Homera: o Achillesie, Odyseuszu i Parysie - słyszymy w audycji Dariusza Aleksandrowicza z 1976 roku.

Kupiec poliglota

Po śmierci matki Schliemann terminował w sklepie. Nasiąkły za młodu historiami o podróżnikach i dalekich, fantastycznych wyprawach nie mógł jednak zagrzać miejsca na tej posadzie. W 1841 roku zaciągnął się na statek płynący do Wenezueli. Statek zatonął, a Schliemann zaczął karierę handlowca. W 1845 założył w Sankt Petersburgu własny dom handlowy.

Duży majątek, który udało się zgromadzić Schliemannowi i umiejętności językowe (opanował kilka współczesnych języków europejskich - w tym polski - i starogrecki) pozwoliły mu na realizację dziecięcego marzenia. W 1864 roku, u szczytu kariery, zrezygnował z prowadzenia interesu, zdeponował pieniądze i ruszył w podróż dookoła świata. 6 lat później rozpoczął największą przygodę swojego życia - poszukiwania homeryckiej Troi.

W poszukiwaniu Troi

W tym celu wraz z drugą żoną udał się do Azji Mniejszej. Tu, w pobliżu wsi Hissarlik, udało mu się zlokalizować ruiny owianego legendą miasta. Rezultaty badań zaskoczyły samego Schliemanna: zamiast jednego, odkrył 9 miast powstających i upadających jedno po drugim. Ostatecznym dowodem na to, że miasto miało być tym osławionym przez Homera było znalezienie w ruinach Troi II i III śladów pożarów.

- Około roku 1200 p.n.e. w poziomie osadniczym nazywanym tradycyjnie Troją VIIa miały miejsce pewne wydarzenia. Widzimy wyraźnie ślady oblężenia i zniszczenia, które można uznać za pozostałości tych znanych z poematów Homera - twierdził dr Wojciech Brzeziński, dyrektor Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, w audycji Hanny Marii Gizy z cyklu "Klub ludzi ciekawych wszystkiego".

14 czerwca 1874 archeologowi udało się odkryć złotą biżuterię. Schliemann ubrał w nią swoją żonę. Tak powstało jedno z najsłynniejszych zdjęć w dziejach archeologii. - Na tak zwany "Skarb Priama" składa się około 8 tysięcy przedmiotów wykonanych ze złota, srebra i innych kruszców  - mówił dr Wojciech Borkowski, wicedyrektor Państwowego Muzeum Archeologicznego, gość Hanny Marii Gizy.

To właśnie "Skarb Priama" jest powodem, dla którego na Schliemanna spadł ogień krytyki. W dzienniku zapisał, że znalazł skarb w kamiennej skrzyni w pałacu, w książce przedstawił już o wiele bardziej barwną historię o kosztownościach ukrytych w murze, sugerując, że mogły one zostać zostawiony przez uciekinierów z podbijanego miasta.

W sercu świata

Zarówno odkrycia Schliemanna, jak opisy Homera wskazują, że Troja była miastem wyjątkowo zamożnym. Skąd brało się bogactwo Ilionu? Polis miała znajdować się w samym centrum handlowego świata starożytności. - To miejsce na skrzyżowaniu dwóch ważnych szlaków handlowych. Gros handlu odbywało się drogą morską - mówił dr Wojciech Brzeziński.

Od Myken po Knossos

Poszukiwania śladów homeryckiego eposu nie zakończył wraz z odkryciem Troi. Kolejnym celem były Mykeny - miasto Agamemnona. Tu Schliemann odkrył nawet większe skarby, niż w samej Troi. To tutaj udało się Niemcowi znaleźć słynną "Maskę Agamemnona". Prowadził też wykopaliska w Tirynsie.

- Na szczególną uwagę zasługiwała ceramika. Była podobna do analogicznych zabytków z Myken i Krety. Na tej podstawie Schliemann słusznie uważał, że odkrył ślad nowej kultury, którą później określono mianem kreteńsko-mykeńskiej - słyszymy w audycji Dariusza Aleksandrowicza.

Schliemanna ogarnęła kolejna żądza: przeprowadzenia wykopalisk w Knossos. Tego marzenia już nie zdążył spełnić. Zmarł 26 grudnia 1890. Bogate zbiory odkryte przez Schliemanna zostały przekazane narodowi niemieckiemu.

Gdzie dziś znajdują się skarby Troi? Posłuchaj audycji.

bm

Wśród bezcennych eksponatów, które znaleźć można w Muzeum Archeologiczno-Historycznym w Elblągu, są między innymi XIII-wieczna winda towarowa oraz XV-wieczne okulary. – Szkła były szlifowane w taki sposób, aby spełniały swoją funkcję. Prawdopodobnie okulary te były używane przez osobę uczoną. To unikatowy zabytek w skali Europy – mówił Lech Trawicki w audycji Beaty Kwiatkowskiej i Jakuba Kukli.

Bogate zbiory muzeum to wynik szczególnego położenia geograficznego Elbląga. Historia ziemi elbląskiej sięga bowiem kilka tysięcy lat wstecz. – Elbląg ma to szczęście, że wokół niego znajduje się mnóstwo stanowisk archeologicznych, z czego najbardziej rozpoznawalne są cmentarzyska rzymskie w okolicach Weklic i osada wikińska Truso, czyli pra-Elbląg – powiedział Lech Trawicki.

Historia odkrycia położonego nieopodal Elbląga portu Truso jest ciekawa. O istnieniu osady wiedziano bowiem od dawna, źródła sprzed kilkunastu wieków podawały nawet jej dokładną lokalizację. Jednak od X wieku Żuławy Wiślane podlegały znacznym zmianom topograficznym. – To był rodzaj świętego Graala dla tych okolic. Truso szukali już archeolodzy niemieccy. Legendarna osada zniknęła z historii na prawie tysiąc lat – zauważył Lech Trawicki.

Polacy także próbowali odnaleźć dawny port Wikingów. Udało się to wreszcie w latach 80. XX wieku. O odkryciu mówił archeolog dr Marek Jagodziński. – Wszystko zaczęło się w momencie, gdy rozpocząłem pracę w Elblągu jako archeolog. Przyszedłem tu w 1981 roku z poleceniem mojego mistrza prof. Jerzego Okulicza-Kozaryna: "Marek, musisz wreszcie odkryć to Truso" – wspominał naukowiec. – Zaplanowaliśmy badania powierzchniowe. Polegają one na tym, że chodzi się po polach i patrzy, co orka wyorała. Przygotowując się do badań, objeżdżałem na rowerze jezioro Drużno. Wśród niewysokiej oziminy zaczęły błyszczeć bryłki bursztynu, fragmenty kości zwierzęcych i ceramiki. W ten właśnie sposób trafiłem na tę osadę – dodał.

Goście audycji opowiadali o szczegółach tego niezwykłego odkrycia, o artefaktach, które udało się odnaleźć na terenie osady, a także o charakterystycznych cechach Truso, które pozwoliły potwierdzić, że to na pewno było miejsce zamieszkania Wikingów.

mc

Do tej pory w sposób wykopaliskowy archeolodzy przebadali tylko pozostałości po dwóch piecach - pozostałe udało się namierzyć dzięki zastosowaniu magnetometru na obszarze około 5 hektarów.

Pozostałości miasta odnaleziono nieopodal Doliny Królów, gdzie znajdują się grobowce faraonów, w południowym Egipcie, w prowincji Luksor. Ruiny zostały odkryte podczas poszukiwań świątyni grobowej faraona Tutenchamona.

Howard Carter - odkrywca grobowca Tutanchamona

- Ulice miasta otoczone są domami, niektóre z nich mają ściany o wysokości do 3 metrów  - wyjaśnia Zahi Hawass, archeolog, który kierował wykopaliskami w Złotym Mieście i były minister ds. starożytności. - W domach tych znajdowały się pokoje wypełnione drobiazgami i narzędziami, których starożytni Egipcjanie używali w życiu codziennym.

Odkryto także pozostałości falistych murów i świątyń. Zdaniem archeologów, pozostałości  miasta rozciągają się aż do pozostałości Deir el-Medina, starożytnej wioski zamieszkanej przez budowniczych grobowców w Dolinie Królów.

W "Złotym Mieście" odkryto liczne artefakty. Na zdjęciu: ozdoba z motywem skarabeusza. Fot. PAP/Zahi Hawass Center For Egyptology

Bardzo ważny ośrodek

Źródła wskazują, że w "Złotym Mieście" znajdowały się trzy królewskie rezydencje i że stanowiło ono największe centrum administracyjnym i wytwórczym w prowincji Luksor w XIV wieku p.n.e.

- Wiele zagranicznych misji szukało tego miasta i nigdy go nie znalazło – podkreśla Zahi Hawass.

Miasto zostało założone przez faraona Amenhotepa III (panował w latach 1391-1353 p.n.e.), dziadka Tutenchamona. Było ono zamieszkane podczas współrządzenia Amenhotepa III z jego synem, Amenhotepem IV (który później zmienił imię na Echnaton), jak również podczas rządów Tutanchamona i jego następcy - faraona Aja.

- Odkrycie tego zaginionego miasta jest najważniejszym odkryciem archeologicznym od czasu grobowca Tutanchamona  które miało miejsce w 1922 roku - oceniła Betsy Brian, profesor egiptologii na Uniwersytecie Johna Hopkinsa.

Zagadka Amenhotepa-Echnatona

- Odkrycie Zaginionego Miasta nie tylko da nam rzadki wgląd w życie starożytnych Egipcjan w czasie, gdy imperium było najbogatsze, ale pomoże nam rzucić światło na jedną z największych tajemnic historii: dlaczego Amenhotep IV-Echnaton i królowa Nefertiti postanowili przenieść się do Amarny – wskazuje prof. Betsy Brian.

W Egipcie królowa była jedna - Nefretete

Amenhotep IV był  nie tylko władcą Egiptu, ale także reformatorem religijnym. W czasie swojego panowania odrzucił wielobóstwo i wprowadził w jego miejsce kult jednego boga – Atona, wyobrażanego pod postacią tarczy słonecznej. Zmienił wówczas imię na Echnaton ("Blask Atona"). Prawdopodobnie Faraon wprowadził henoteizm (wywyższenie jednego boga ponad innych) niż czysty monoteizm (wiarę w jednego boga). 

Reforma religijna Echnatona była rewolucją w skali państwa. Na polecenie władcy wprowadzono m.in. nową stylistykę w sztuce sakralnej. Symbolem zmian miało być też przeniesienie stolicy. Kilka lat po tym, jak Echnaton rozpoczął swoje panowanie około 1350 roku p.n.e., „Złote Miasto” zostało opuszczone, a stolica Egiptu została przeniesiona do Amarny, gdzie władca wzniósł nową stolicę - Achetaton.

Po śmierci Echnatona jego reforma została zarzucona, a następca władcy – Tutenchamon – przywrócił Złotemu Miastu status stolicy.

livescience.com/bm

Jak podaje PAP, dzieci pochowane wspólnie z osobami dorosłymi w domach w jednym z najstarszych miast świata Çatalhöyük w obecnej Turcji, nie były spokrewnione ani z nimi, ani z innymi dziećmi pochowanymi obok - wynika z badań międzynarodowego zespołu naukowców, w których uczestniczyli również Polacy.

Pochówki w neolitycznych miastach

Zmarli zostali pochowani pod podłogą domostw. Podobne pochówki są odnajdywane w innych neolitycznych osadach miejskich położonych na Bliskim Wschodzie. Archeologów od lat nurtowało jednak pytanie, czy grzebano ze sobą krewnych czy raczej niespokrewnione osoby. Dlatego międzynarodowy zespół badaczy, w skład którego wchodzili naukowcy z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, przebadał 22 genomy pozyskane ze zmarłych pochowanych w pradziejowych miastach w Anatolii: Aşıklı Höyük oraz właśnie Çatalhöyük.

Egipt. Archeolodzy odnaleźli zaginione "Złote Miasto” sprzed 3000 lat

Jak informują badacze w wiadomości przesłanej PAP, ustalono, że w części pradziejowych miast domy służyły jako miejsca pochówku członków grup krewniaczych, podczas gdy na innych stanowiskach, w tym na badanym przez uczonych z UAM - Çatalhöyük, osoby dorosłe i dzieci pochowane w obrębie pojedynczego domu, nie były z sobą spokrewnione. Wnioski te opublikowano w czasopiśmie "Current Biology".

– Obecność tego zwyczaju jest znana od dawna, ale sposób w jaki był on powiązany z organizacją społeczną mieszkańców tych osad pozostawał w sferze domysłów. Część badaczy zakładało, że pochowane osoby reprezentowały członków rodzin biologicznych, podczas gdy inni skłaniali się ku bardziej złożonym, nie opartym na pokrewieństwie genetycznym, strukturom – wskazują naukowcy.

W celu rozwiązania tej zagadki międzynarodowy zespół naukowców przebadał kilkadziesiąt pochówków z neolitycznych osad. Jednym z badaczy był dr Maciej Chyleński z Instytutu Biologii i Ewolucji Człowieka na Wydziale Biologii UAM, który w 2019 roku na podstawie genomów mitochondrialnych udowodnił brak pokrewieństwa w linii matczynej pomiędzy osobami pochowanymi pod podłogami domów w Çatalhöyük.

Zwyczaje pogrzebowe mieszkańców Çatalhöyük

– W kontynuacji projektu ważne było, by z jednej strony poszerzyć badania o inne stanowiska z regionu, ale przede wszystkim sięgnąć po DNA jądrowy, umożliwiający badania w dużo większej rozdzielczości, nawet mimo słabego stanu zachowania materiału genetycznego w badanych próbach. W ramach najnowszych badań przebadaliśmy ponad 60 prób z 2 stanowisk Aşıklı Höyük i Çatalhöyük, ale odpowiedniej jakości materiał genetyczny udało się pozyskać tylko dla 22 prób, najprawdopodobniej z powodu niesprzyjających warunków środowiskowych – stwierdza polski naukowiec w komunikacie udostępnionym PAP.

Wyniki badań zostały zestawione z opublikowanymi wcześniej kilkudziesięcioma genomami pozyskanymi z pochówków z trzech innych stanowisk anatolijskich: Boncuklu Höyük, Barçın i Tepecik-Çiftlik, a następnie wykorzystane do oszacowania stopnia pokrewieństwa pomiędzy osobami pochowanymi w obrębie lub w sąsiedztwie poszczególnych budynków.

W najstarszych osadach, założonych około 10 tysięcy lat temu, takich jak Boncuklu Höyük i Aşıklı Höyük zmarłych często chowano razem z krewnymi. Z kolei w Çatalhöyük i Barçın, które zostały założone około 8,5 tysiąca lat temu, pochówki wyglądały zgoła inaczej. W tym czasie osady miejskie rozrosły się i uległy stabilizacji. Wyniki z Çatalhöyük i Barçın opierały się głównie na DNA pochodzącym z pochówków dzieci i niemowląt.

Jak się okazało w budynkach charakteryzujących się mnogością takich pochówków pokrewieństwa biologiczne między pochowanymi dziećmi były stosunkowo rzadkie – zaznaczali badacze. 

Wyniki potwierdziły wcześniejsze ustalenia dr. Macieja Chyleńskiego. Więzy krewniacze nie miały wpływu na zwyczaje pogrzebowe mieszkańców Çatalhöyük. Naukowcy doszli stąd do wniosku, że że struktura społeczna w Çatalhöyük i w prawdopodobnie innych osadach z tego okresu, nie była oparta na pokrewieństwie genetycznym.

– Daleko nam jeszcze dla całkowitego zrozumienia społeczności wczesno-neolitycznych, ale z całą pewnością ich organizacja znacząco różniła się od struktury opartej o pokrewieństwo biologiczne czy patriarchalne relacje pokrewieństwa. U podstaw organizacji społecznej leżał zapewne skomplikowany system społecznie regulowanych zależności i powiązań łączący pojedyncze osoby i grono osób zamieszkujących poszczególne domostwa – stwierdza wieloletni kierownik polskich badań osady w Çatalhöyük i współautor publikacji prof. Arkadiusz Marciniak cytowany w informacji przesłanej PAP.

PAP/sa