160 lat temu, 30 kwietnia 1861 roku, jak się wielu osobom wydaje, urodził się Marian Zdziechowski, znany slawista i filozof... prawdziwą datą urodzenia jest jednak 12 maja, o czym poniżej.
Braterstwo Słowian bronią przed komunizmem
Późniejszy profesor i rektor Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie przyszedł na świat w polskiej rodzinie w Nowosiółkach pod Mińskiem (obecna Białoruś). Wśród wielu umiejętności i pól działania należy szczególną uwagę zwrócić na nieustannie propagowaną ideę współdziałania wszystkich Słowian, czemu dał wyraz w wielu pracach o filozofii, religii i literaturze słowiańskiej. Do tej pory, w archiwach Uniwersytetu Wileńskiego, zachowała się obfita korespondencja z Lwem Tołstojem i innymi twórcami i filozofami carskiej Rosji.
Profesor Zdziechowski w swoich pracach filozoficznych dawał często wyraz apokaliptycznej wizji komunizmu jako idei posiadającej nieusuwalny pierwiastek zła. Już w początkach XX wieku dostrzegał w modernistycznym podejściu do religii katolickiej źródło kryzysu kultury europejskiej. Pełne mądrego spojrzenia podejście do nienaruszalności dogmatów tradycji, religii i kultury nie zawsze było dobrze rozumiane przez krytykę środowiska. Wielu widziało w poszukiwaniach tradycji słowiańskich nadnaturalne zwrócenie się w kierunku literatury rosyjskiej.
Profesor Zdziechowski traktował ją w sposób wolny od narodowościowych uprzedzeń. Braterstwo słowiańskie traktował jako odnalezienie własnej tożsamości, co miało również bronić przed bezkrytycznym przyjmowaniem zbrodniczych idei komunizmu. Przykładem tego są choćby pisma datowane po wybuchu rewolucji październikowej, w których jawnie opisywał wizje wielkiej tragedii cywilizacyjnej i śmiertelnego zagrożenia dla Polski ze strony ZSRR. Nie inaczej traktowano poglądy profesora jawnie krytykujące najbardziej zatrute nacjonalizmem idee. Wielu badaczy i naukowców po prostu zdawało się nie rozumieć idei i wizji profesora Zdziechowskiego.
Rektor Uniwersytetu Wileńskiego
Profesor wykształcenie podstawowe osiągnął w "porządku rosyjskim" i stąd jego świetna znajomość języka rosyjskiego, ale też innych języków słowiańskich tej części Europy. Rosyjskie gimnazjum ukończył w Mińsku, a studia historyczno-filologiczne zapoczątkowane na Uniwersytecie Petersburskim kończył na Uniwersytecie Dorpackim, obecnie Tartu, w 1883 roku. Otrzymany tytuł ukończenia studiów brzmiał: "kandydat języka rosyjskiego w szczególności i językoznawstwa słowiańskiego w ogólności".
Nie dziwi więc fakt, że z początkiem XX wieku Zdziechowski zainicjował w Krakowie działalność Klubu Słowiańskiego i w niedługim czasie wydawanie czasopisma "Świat Słowiański".
Już wtedy był uznanym wykładowcą i profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego (od 1888 i 1899 roku). Z chwilą odzyskania przez Polskę niepodległości profesor zaproszony został na Uniwersytet Wileński, gdzie przeniósł się z wykładami już w 1919 roku i w latach 1925-1927 sprawował godność rektora tego Uniwersytetu. Należy też wspomnieć, że od 1902 roku pozostawał członkiem Akademii Umiejętności. Był też doktorem honoris causa uniwersytetów w Wilnie, Dorpacie i Segedynie. Uzupełniając informacje naukowe profesor w początkach swoich prac naukowych studiował niektóre zagadnienia językowe słowiańskie i filozoficzne w Zagrzebiu, Grazu i Genewie.
"Kiedy urodził się Marian Zdziechowski?"
Ciekawym wydarzeniem było doktoryzowanie się na Uniwersytecie Jagiellońskim pracą pod kierunkiem profesora Stanisława Tarnowskiego. Tytuł pracy był znaczący dla zrozumienia poglądów późniejszego profesora: "Mesjaniści i Słowianofile. Szkice z psychologii narodów słowiańskich", gdzie starał się znaleźć paralele między polską filozofią mesjanizmu i rosyjską myślą słowianofilską. Dość ciekawą informacją jest fakt, że na jego wykłady w największej auli Uniwersytetu Jagiellońskiego przychodziły tłumy studentów i wolnych słuchaczy miejskich, zapełniając salę w całości.
Doktorat na Jagiellonce jest jeszcze jednym ważnym faktem, a to z uwagi na własnoręcznie spisany życiorys Zdziechowskiego. Otóż zawarta jest w nim dokładna odautorska informacja dotycząca daty urodzenia... badacz tego okresu Marian Zaczyński, w swojej pracy pt. "Kiedy urodził się Marian Zdziechowski?", przytacza dokładny zapis z curriculum vitae: "Urodziłem się 30 kwietnia/12 maja 1861 r. w Nowosiółkach pod Mińskiem [...]. Zarówno podanie, jak i "Curriculum vitae" datowane było: 30 sierpnia/11 września 1888 roku, zgodnie z obyczajem, przestrzeganym i oczywistym dla Polaków z zaboru rosyjskiego, zwłaszcza z ziem zabranych (i Rosji)".
Takie zapisywanie dat było częstym zjawiskiem wśród byłych obywateli państw carów rosyjskich, gdzie 30 kwietnia był datą „starego stylu“, a 12 maja to data kalendarza gregoriańskiego, czyli obecnie funkcjonująca w datowaniu. Podobne formy podwójnego datowania zaobserwować możemy w licznych archiwalnych egzemplarzach gazet i periodyków szczególnie dawnego zaboru rosyjskiego. Ostatecznym dowodem na 12 maja jako współcześnie obowiązującą datę urodzenia profesora niech będzie curriculum vitae dołączone do dokumentacji przewodu habilitacyjnego w 1894 roku, a Zdziechowski już od 6 lat mieszkał wtedy w Krakowie: "Marian Zdziechowski urodził się dnia 12 maja 1861 roku w Nowosiółkach, w guberni mińskiej".
Ciekawym faktem z życia profesora, już w okresie wileńskim, jest osobiste wstawienie się za pięcioma generałami uwięzionymi przez Marszałka Piłsudskiego po zamachu majowym bez postawienia jakichkolwiek zarzutów. Zdziechowski, prywatnie zagorzały sympatyk Piłsudskiego, opublikował broszurę sumienia, dzięki której, uwięzieni w więzieniu na Antokolu w Wilnie, generałowie zostali zwolnieni. Profesor mieszkał nieopodal tego więzienia.
W Wilnie też odszedł we śnie z początkiem października 1938 roku. Warto pamiętać profesora Zdziechowskiego choćby z uwagi na jego prorocze przewidywanie apokaliptycznego charakteru komunizmu.
PP
