Nagrodzony Srebrnym Niedźwiedziem na tegorocznym Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie nowy film Wesa Andersona był punktem wyjścia do dyskusji w "Sezonie na Dwójkę".

Czy niezwykle kunsztowna i zrealizowana z rozmachem wizja Wesa Andersona zasługuje na miano arcydzieła? Zdaniem dyrektor American Film Festival Urszuli Śniegowskiej nie do końca.
- Dla mnie ten film jest jak jajko Fabergé, piękne na zewnątrz, ale puste w środku - oceniała. - Choć uwielbiam Wesa Andersona, to w tym filmie przerost formy nad treścią jest zbyt duży. Brakowało mi "mięsa".

Z opinią tą nie zgodziła się znawczyni kina Magdalena Lankosz, która "Grand Budapest Hotel" uznaje za film fantastyczny. - Przeczytałam amerykańską recenzję, w której autor napisał, że tak jak bohater filmu robi wszystko, żeby zadowolić swoich gości hotelowych, a równocześnie wiele zostawia dla siebie, tak też Wes Anderson jest reżyserem, który przytrzymuje nas w  kinie, daje przyjemność, ale nie robi tego tylko dla publiczności i w filmie realizuje własne cele - przytaczała.

Urszula Śniegowska i Ana Brzezińska; fot. Grzegorz Śledź

Film "Grand Budapest Hotel" opowiada o niezwykłych przygodach hotelowego portiera w burzliwym dla Europy okresie międzywojennym. Zdaniem Urszuli Śniegowskiej nakreślone w filmie tło historyczne jest jedną z jego słabości. - Wes Anderson po amerykańsku prześlizguje po historii Europy i dla wielu robi to w obraźliwy sposób. Osoby dotknięte przez Holocaust, z którymi rozmawiałam, uważają, że jest to historia zbyt trudna, by opowiedzieć ją tak skrótowo.
Zdaniem reżyserki i dokumentalistki Any Brzezińskiej ten zarzut jest niesprawiedliwy. - To jest film dla osób, które tematy Holocaustu i wydarzeń zapowiadających wojnę mają już przerobione. To nie jest dzieło, które coś odkrywa. Wes Anderson tylko sygnalizuje procesy. My w naszym regionie możemy ten film odczytać w sposób szczególnie intensywny, bo to jest nasza historia. Mnie "Grand Budapest Hotel" kupił na samym końcu, kiedy reżyser odsłania to, co jest goryczą tego filmu...

Więcej na temat "Grand Budapest Hotel", ale też wcześniejszego dzieł Wesa Andersona - w nagraniu audycji.

Audycję poprowadził Marcin Pesta.

bch/mc

15 grudnia 1966 roku zmarł Walt Disney, amerykański reżyser i producent filmowy, twórca postaci Myszki Miki i Kaczora Donalda, zdobywca największej w historii liczby Oscarów i założyciel jednego z największych imperiów medialnych na świecie.

Disney przyszedł na świat w rodzinie farmerskiej. Urodził się 5 grudnia 1901 jako czwarty syn Eliasa Disneya, emigranta z Kanady. Uczył się na uczelni plastycznej w Kansas, ale porzucił naukę, żeby służyć w armii amerykańskiej podczas I wojny światowej.

Początkowo Disney zajmował się ilustrowaniem książek. W jego głowie urodziła się myśl o tworzeniu filmów animowanych. Pierwszą postacią, którą powołał do życia był Królik Oswald. Z tą postacią wędrował od wytwórni do wytwórni. Pomysł nie wzbudził jednak zainteresowania producentów i Disney musiał sprzedać prawa do tej postaci. W jej miejsce stworzył Myszkę Miki.  

– Disney wymyślił Myszkę Miki jako Amerykanina klasy średniej – wyjaśniał gość audycji Anny Fuksiewicz.

Dzięki pomocy brata, Oswalda, Waltowi udało się założyć własną firmę. Disney był wizjonerem: jako pierwszy stworzył pełnometrażowy film animowany ("Królewna śnieżka i siedmiu krasnoludków" z 1937 roku) i pierwszy film z dźwiękiem w systemie stereo ("Fantazja" 1940). Disney i jego firma zapisali się w historii kina jako twórcy schematów filmowych, uznawanych niekiedy za oddzielne gatunki: animacji z księżniczkami czy historii o chłopcu i jego zwierzaku.

– Disney to jeden z niewielu w XX stuleciu przykładów człowieka szczęśliwego. To człowiek, który konsekwentnie zrealizował swój świat - mówił Krzysztof Teodor Toeplitz.

Do wielkiego majątku doszedł dopiero pod koniec życia. Pod koniec 1966 zdiagnozowano u niego raka płuc. Jeszcze w tym samym roku zmarł. Czy Disney faktycznie kazał się zahibernować? Posłuchaj audycji "Sobota z Radiową Jedynką" Małgorzaty Raduchy.

bm

– Zostałem zaproszony przez Uniwersytet Harvard, który chciał, bym uczył tam animacji przez semestr z możliwością przedłużenia. Zgodziłem się tam pojechać, będąc w bardzo trudnej sytuacji życiowej, gdy oboje moi rodzice byli w stadium umierania – opowiadał artysta.

Przez kilka miesięcy przed planowanym wyjazdem Piotr Dumała towarzyszył rodzicom w powolnym odchodzeniu. – Ojciec zmarł, mama ciągle żyła, a termin się zbliżał. Brzmi to strasznie, tak jakby mieli się pośpieszyć z tym umieraniem. Ale to wszystko działo się jakoś samo – mówił. – Potem moja mama też umarła i pogrzeb był na tydzień przed wyjazdem. I stało się tak, że zostawiłem grób pełen kwiatów i poleciałem po raz pierwszy do Cambridge – dodał.

Reżyser opowiadał o tym, jak w amerykańskim mieście "wszystko zaczęło się tak jakby od nowa", jakie nieoczekiwane przyjemności spotkały go jako człowieka z tytułem profesora Harvardu, jak dopiero tam poczuł, co to znaczy być artystą, a także jak mieszkało mu się w pokoju wynajętym u "szalonej rodziny cyrkowej".

***

Przygotowała: Aldona Łaniewska-Wołłk

Gość: Piotr Dumała (reżyser, rysownik, twórca filmów animowanych)

Data emisji: 17-21.07.2017

Godzina emisji: 17.30

Materiały zostały wyemitowane w audycji "Wybieram Dwójkę".

mc/jp

Wes Anderson swoje dwa najwcześniejsze filmy: "Trzej faceci z Teksasu" i "Rushmore" tworzył jeszcze na podstawie pomysłów z okresu studiów. Chyba najpopularniejszymi produkcjami reżysera stały się filmy: "Kochankowie z Księżyca" i "Fantastyczny pan Lis". A co wiemy o najnowszej produkcji, czyli "Wyspie psów"?

Sam Wes Anderson mówił, że historia wzięła się stąd, że z jednej strony chciał zrobić animację poklatkową o psach, a z drugiej strony o Japonii. – Anderson rzeczywiście uwielbia Japonię jako kraj asymetrii i sprzeczności, uwielbia też psy. Nowy film jest zupełnym przeciwieństwem tego, do czego nas przyzwyczaił w swoich poprzednich produkcjach – powiedziała dziennikarka filmowa Magdalena Maksimiuk.

Po premierze reżyser został skrytykowany za przedstawiony w filmie obraz Japonii. Mimo że to Japonia futurystyczna, a nie rzeczywista. – Potrafię sobie wyobrazić, że twórca, który nie kręci filmów w swoim kraju tylko czerpie z historii i tradycji innych, to na pewno naraża się na krytykę. Natomiast ja postrzegałabym ten obraz jako kreatywną wizję tego, co może się wydarzyć – dodała w rozmowie z Katarzyną Borowiecką.

Zapraszamy do wysłuchania całej audycji, w której ponadto:

• rozmawialiśmy Sylwią Nowak (twórczynią lalek) z łódzkiej firmy Likaon, która przygotowywała część lalek do filmu "Wyspa psów", oraz z producentką Justyną Rucińską;
• zaprezentowaliśmy materiał Wioletty Myszkowskiej o muzyce w filmach Andersona.

***

Tytuł audycji: ABC popkultury – zestaw powiększony
Prowadzi: Katarzyna Borowiecka 
Goście: Magdalena Maksimiuk (dziennikarka filmowa), Justyna Rucińska (producentka), Sylwia Nowak (twórczynia lalek)
Data emisji: 22.04.2018
Godzina emisji: 12.06

abi/mk

Przez lata zapomniany, dziś wraz z renesansem zainteresowania artystycznym filmem animowanym jest na nowo przypominany. Starewicz debiutował w Moskwie w 1912 roku filmem "Piękna Lukanida". Był to pierwszy animowany film lalkowy w historii kina i jednocześnie pierwszy film rosyjski sprzedany na obce rynki. I mimo że Starewicz urodził się w Moskwie, bywa niesłusznie łączony z narodowością rosyjską.

Potomek Powstańca Styczniowego

- Starewicz jest potomkiem zesłańców po Powstaniu Styczniowym, Polakiem. Tytuł rosyjski do jego twórczości istnieje o tyle, o ile realizował te filmy za rosyjskie pieniądze i w rosyjskich wytwórniach, ale to jest Polak z krwi i kości – tłumaczył filmoznawca Marek Hendrykowski w audycji Polskiego Radia. - Mama nazywała się z domu Antonina Legędzka, a Starewicz, który urodził się w Moskwie, wychowywał się w Kownie u swojej babki – osoby bardzo kulturalnej. Tam jako dziecko prezentował swoje artystyczne zamiłowania i talenty do rysunku, do animacji, do takich teatrów kukiełkowych. Stał się w bardzo młodym wieku jedną z bardzo obiecujących osobowości początkującego wówczas rosyjskiego kina – dodawał Hendrykowski.

Żuki jelonki

Jednak to nie zainteresowanie teatrem kukiełkowym było dla młodego Starewicza głównym bodźcem do stworzenia pierwszej animacji. Pasjonowała go bowiem entomologia. Postanowił więc zarejestrować za pomocą kamery szczególnie interesujący go gatunek żuków jelonków.  

- Kiedy próbowałem sfilmować walkę żywych żuków jelonków o samicę, okazało się, że po zapaleniu reflektorów zamierały one w bezruchu – wspominał po latach Starewicz. - Wpadłem, więc na pomysł, aby uśpić moich rycerzy. Oddzieliłem ich kończyny i rogi od tułowia, potem z powrotem umieściłem je na właściwym miejscu przy pomocy cieniutkich drucików. Tak spreparowane lalki z uśpionych żuków ubrałem w kostiumy, buty z cholewami, dałem do ręki rapiery – wspominał twórca.

Walkę samców o siedzącą samicę filmował Starewicz na tle stylizowanej dekoracji, dzieląc ruch na poszczególne fazy i wykonując zdjęcia klatka po klatce. Po obejrzeniu na ekranie wywołanych zdjęć miał zawołać: - Ruszają się, ruszają jak żywe! Co za fantastyczne tworzywo, zdolne kreować cuda!

"Iliada" animacji

W ten sposób powstały pierwsze lalkowe filmy animowane na świecie: "Walka żuków" (1910) i właśnie "Piękna Lukanida" (1912), która przywołuje wojnę trojańską i postaci Heleny i Parysa. W roli Menelaosa wystąpił jeden z "aktorów" z "Walki żuków" tym razem zaopatrzony w wysokie buty i pałasz. Można powiedzieć, że tak jak literatura europejska, również animacja lalkowa zaczęła swoją historię od Homera.

Nieukończony jeszcze film Starewicz zawiózł z Kowna (gdzie mieszkał od śmierci matki, która zmarła, jak miał 4 lata) do Moskwy i pokazał go producentowi Aleksandrowi Chanżonkowowi. Chanżonkow był tak zachwycony, że zaproponował autorowi stałe zatrudnienie. Starewicz przeniósł się więc do Moskwy razem z żoną Anną, córką Ireną, a także montażystką Marią Wodzińską, która została później kierownikiem działu montażu w wytwórni Chanżonkowa.

Premiera "Pięknej Lukanidy" odbyła się 26 marca 1912 roku. Film zachwycił publiczność i recenzentów, którzy czegoś podobnego na ekranie jeszcze nie widzieli. Technika animacji owadów "jak żywych" zakrawała wówczas na magię. Część publiczności podejrzewała, że ogląda wytresowane żuki.

Dalej o żukach

Starewicz zrealizował następnie w rosyjskiej wytwórni jeszcze kilka podobnych filmów między innymi "Konik polny i mrówka", "Boże Narodzenie w lesie" i "Zemsta kinooperatora" (wszystkie zrealizował jeszcze w 1911 roku).

Pierwszy z nich był adaptacją znanej bajki Jeana de La Fontaine’a i przyniósł Starewiczowi ogromny sukces. Dzięki wykonaniu rekordowej na tamte czasy liczbę 140 kopii film obejrzeli widzowie w całej Europie i w Stanach Zjednoczonych.

Z kolei wspomniana "Zemsta kinooperatora" eksplorowała motyw przyłapania współmałżonka na zdradzie in flagranti, przy czym podglądanie zakazanej owadziej miłości zostaje tutaj zarejestrowane przez tytułowego żuka – kinooperatora przez dziurkę od klucza, co realizacyjnie było bardzo trudne do pokazania ze względu na małą jasność ówczesnych projektorów. Starewiczowi udało się jednak przezwyciężyć te trudności.

Transponowanie typowych dla kina popularnego fabuł w świat owadzi miało tę zaletę, że ujmowało opowiadane historie w ironiczny cudzysłów. Jednocześnie opowieści nie traciły nic z tego, co stanowiło o ich pierwotnej atrakcyjności, czyli powielania znanych i powszechnie oczekiwanych schematów.

Własna wytwórnia

W latach 1912–1913 Starewicz próbował także sił w filmie rysunkowym, a od 1913 roku realizował filmy aktorskie najpierw dla Chanżonkowa, później w założonej przez siebie wytwórni dla innych producentów. W wielu z nich stosował efekty poklatkowe i triki własnego pomysłu.

- Realizował też antywojenne, antyniemieckie filmy propagandowe, animowane. Zrobił fantastyczną karykaturę Cesarza Wilhelma II. Sportretował go w mistrzowskim filmie "Syn Marsa" w sposób piekielnie złośliwy – wspominał Marek Hendrykowski w audycji Polskiego Radia.

Francja

Po wybuchu rewolucji październikowej Starewicz przeniósł się wraz z rodziną na Krym (gdzie nadal realizował filmy), a stamtąd, obawiając się Armii Czerwonej, przez Włochy przedostał się do Francji. Tam pracował początkowo jako operator przy filmach rosyjskich dysydentów, ale szybko powrócił do filmu lalkowego. W 1925 roku założył własne studio w Fontenay-sous-Bois, gdzie mieszkał do śmierci. Do końca pracował po swojemu, realizując filmy w domowym studiu razem z żoną i córką.

Do wybuchu II wojny światowej Starewicz zrealizował ponad 20 filmów lalkowych opartych już na lalkach najrozmaitszego rodzaju, które jednak zawsze charakteryzował wysoki kunszt wykonania. Niektóre potrafiły nawet precyzyjnie ukazywać skomplikowane stany emocjonalne bohaterów dzięki rozbudowanym funkcjom mimicznym lalek. Pierwszym ważnym filmem tego okresu jest "Małżeństwo Babylasa" (1921), które przyniosło mu uznanie krytyki.

Inne warte uwagi produkcje z tego czasu to kolejne adaptacje bajek La Fontaine’a: "Żaby chcą króla" (1922), "Konik polny i mrówka" (1927) oraz "Szczur miejski i szczur polny" (1926). Ważnym nurtem były baśnie z sekwencjami aktorskimi według własnych, oryginalnych scenariuszy: "Smocze oczy" (1925), "Królowa motyli" czy "Cudowny zegar"' (1928).

Szczególnym zainteresowaniem cieszył się film z 1923 roku "Słowiczy głos", który w 1925 roku zdobył w USA Złoty Medal im. Hugona Riesenfelda. Wtedy Amerykanie zaproponowali Starewiczowi pracę dla swoich wytwórni, jednak Starewicz odrzucił tę propozycję, obawiając się utraty swobody artystycznej.

Władysław Starewicz nakręcił też komedie, w których łączył animację z żywymi aktorami: "Straszydło" (1921) oraz "Mała śpiewaczka uliczna" (1924).

Owocem epoki kina dźwiękowego jest między innymi produkcja Starewicza pod tytułem "Mała parada" (1930) na motywach baśni Hansa Christiana Andersena "Ołowiany żołnierzyk". Film spotkał się z  bardzo ciepłym przyjęciem. Po nim przyszły kolejne obrazy dźwiękowe "Lew i mucha" oraz "Lew starzeje się", oba zrealizowane w 1932 roku. Następnie powstała popularna seria filmów o piesku Fetyszu "Fetysz – maskotka" (1933 – 1937).

Pierwszy animowany film pełnometrażowy na świecie

Równocześnie Starewicz pracował nad swoim największym przedsięwzięciem, czyli pełnometrażową "Opowieścią o lisie". Premiera ukończonego, udźwiękowionego przez Amerykanów po siedmiu latach starań filmu odbyła się w Niemczech w 1937 roku. Jednak właściwa realizacja miała miejsce pod koniec lat 30. i był to pierwszy na świecie pełnometrażowy film animowany. Poprzedził on słynną "Królewnę śnieżkę" Walta Disneya - umuzycznioną rysunkową animację w kolorze z 1937 roku.

Polskie plany

W II połowie lat 30. Starewicz rozważał przeniesienie się na stałe do Polski.

- Krążyły plotki, że Starewicz nie jest Polakiem. On zawsze był Polakiem. Tylko wybuch wojny w 1939 roku uniemożliwił mu powrót do kraju, do Warszawy. Kilka miesięcy przed wybuchem wojny, producent pan Stefan Katelbach podpisał z nim kontrakt na realizację filmu pt. "Pani Twardowska", na podstawie poematu A. Mickiewicza – wspominał Charles Ford, bliski przyjaciel Starewicza. 

Bracia Stefan i Tadeusz Katelbach kierujący państwowo–prywatnymi Polskimi Zakładami Filmowymi "Kohorta" zamierzali nawet, specjalnie dla Starewicza, wybudować studio lalkarskie w Żyrardowie. Sam Starewicz na łamach polskiej prasy wypowiadał się w tamtym okresie w ten sposób: - Chciałbym przenieść się do Polski, zamieszkać gdzieś na wsi… Tam przyroda jest jakaś inna…, a ja chciałbym w dalszym ciągu najwięcej czerpać z przyrody. Marzę o nakręceniu filmu osnutego na "Janku Muzykancie".

Wojna jednak zniweczyła wszystkie te projekty.

Po wojnie

Powojenny okres twórczości Starewicza nie przyniósł już wybitnych osiągnięć. Powstało wtedy kilka dosyć stereotypowych filmów dla dzieci: "Zanzabella w Paryżu" (1947), "Kwiat paproci" (1949) czy "Niedziela w Szczebiotkowie" (1955). Ambitniejsze realizacje "Stworzenie świata" zaczęte jeszcze w latach 30. i "Sen nocy letniej" według Williama Szekspira nie doczekały się niestety sfinalizowania. Od 1958 roku Starewicz realizował wyłącznie filmy reklamowe.

Zapomniany, zmarł w biedzie w swoim domu w Fontenay-sous-Bois w 1965 roku.

Spuścizna Władysława Starewicza

Poza tym, że Starewicz wiele zrobił w animacji jako pierwszy na świecie, był też po prostu niezwykle zdolnym twórcą. Łącząc ogromny kunszt wykonania i mistrzowskie opanowanie warsztatu z nieograniczoną wyobraźnią, potrafił w wielu swoich filmach wykorzystać istotę zwłaszcza lalkowego filmu animowanego, czyli te jego możliwości, których nie była w stanie zaoferować odbiorcom żadna inna dziedzina sztuki filmowej.

Jego filmy pełne są wspaniałych scen, których realizacja byłaby bardzo trudna nawet dzisiaj w wyposażonym w technikę komputerową kinie fabularnym. Poza opowieściami o żukach można było śledzić przygody szczura jeżdżącego automobilem, oglądać lot słonia nad miastem i wiele innych zapierających dech w piersiach scen. Dziś wybitne osiągnięcia Władysława Starewicza służą za wzór dla młodych twórców.

- Żyjemy w czasach, w których po około stu latach animacja jest ponownie odkrywana jako możliwość kina artystycznego, jako coś, co uwalnia od mimezis, od konieczności rejestrowania widoków realnego świata – tłumaczył profesor Hendrykowski w audycji Polskiego Radia.

az/niektóre cytaty za książką "Polski film animowany, red. Marcin Giżycki i Bogusław Zmudziński, Polskie Wydawnictwo Audiowizualne, Warszawa 2008

Stefan Zweig był za życia bardzo popularnym pisarzem, na lata 20. I 30. XX wieku przypada szczyt jego kariery. Spod jego pióra wychodziła zarówno proza jak i poezja, a także dramat. Słynął z niezwykle ciekawych i dogłębnych biografii oraz psychologizujących powieści.

Ostatnim jego dziełem był autobiograficzny "Świat wczorajszy", z którego dziś Zweig jest bodaj najbardziej znany. W nim utrwalił niezwykły nastrój końca XIX wieku i przemian związanych z nadejściem nowoczesności.

Obywatel C. K.

Stefan Zweig wychował się w Wiedniu w bogatej rodzinie żydowskiej. Studiował filozofię, germanistykę i romanistykę w rodzinnym mieście oraz w Berlinie. Swoje wiersze zaczął publikować już w 1897 roku - jeszcze przed maturą. Zgodnie z programem dobrego wychowania, w którym znajdowały się obowiązkowe podróże, Zweig zwiedził Europę, kolonialne jeszcze Indie i Amerykę. W czasie pierwszej wojny światowej pracował w Archiwum Wojskowym w Wiedniu, a także znalazł się w Tarnowie, będącym wtedy wraz z całą Galicją w granicach cesarstwa Autro-Wegier.

- Bardzo ciekawy był dla mnie wątek związany z miastem, z którego pochodzę - opowiadał malarz Wilhelm Sasnal w audycji xxx w Polskim Radiu. - Zweig wspomina, że w czasie wojny był kimś w rodzaju bibliotekarza, ale był też wysłany w miejsce oddalone od jego rodzinnego Wiednia, i to był właśnie Tarnów. Opisuje, jak widział tam rosyjskich jeńców i żołnierzy austriackich. Wspomina, że niczym się nie różnili: jedni byli po jednej stronie ogrodzenia, drudzy po drugiej, jedni byli biedniejsi, drudzy bogatsi - o papierosy i o chleb, więc dzielili się między sobą - mówił Sasnal.

Wtedy właśnie ukształtował się zapewne pacyfizm Stefana Zweiga - w reakcji na przeżycia wojenne, a także pod wpływem przyjaciela - pacyfisty, Romaina Rollanda, francuskiego pisarza i późniejszego noblisty. Z resztą Stefan Zweig miał wielu przyjaciół ze świata sztuki i nauki, między innymi: Reinera Marię Rilkego, Józefa Rotha, Zygmunta Freuda, Hugo von Hoffmannstahla, Alberta Schweitzera czy Hermana Hessego. Utrzymywał z nimi regularny i głęboki kontakt, bardzo cenił sobie przyjaźń. Z wątków polskich - znał go i cenił polski pisarz i tłumacz, Jan Parandowski.

Niestrudzony biograf

W latach pomiędzy wojnami Stefan Zweig napisał swoje najbardziej popularne wówczas powieści i nowele: "Amok" (1922), "Strach" (1925), "Niecierpliwość serca" (1939) oraz liczne biografie, między innymi: "Joseph Fouché. Portret mężczyzny politycznego" (1929), "Maria Antonina. Portret przeciętnej kobiety" (1932), "Sigmund Freud" (1932), "Triumf i tragedia Erazma z Rotterdamu" (1934), "Maria Stuart" (1935), czy "Magellan. Mężczyzna i jego czyn" (1938).

- Najwspanialsza jego książka to biografia Józefa Fouché - mówiła tłumaczka Irena Makarewicz w audycji Doroty Gacek w Polskim Radiu. - To jest rzecz napisana wspaniale, przede wszystkim dlatego, że ta biografia nie ma na celu wybielenia Fouché. Wszyscy wiemy, był ministrem policji, pełnił różne funkcje w bardzo różnych rządach, przysługiwał się rewolucjonistom, republikanom, rojalistom, zmieniał fronty, z dnia na dzień potrafił był zwolennikiem albo zaciekłym przeciwnikiem Bonapartego. Z tej biografii wyłania się postać człowieka oczywiście złego, ale po prostu człowieka. Zaczynamy rozumieć, żeby nie tylko potępiać, oceniać że ktoś robi źle, ale żeby też wiedzieć, dlaczego ten człowiek tak się zachowuje - tłumaczyła Makarewicz.

W połowie lat 30. Stefan Zweig w obawie przed antyżydowskimi działaniami nazistowskich rządów nastałych w Austrii, wyjechał na emigrację - najpierw kilka lat mieszkał w Wielkiej Brytanii, ale ostatecznie w 1940 roku przeprowadził się do Brazylii. Choć mieszkał tam z żoną poślubioną niedawno w Anglii, doskwierała mu samotność i oddalenie od świata europejskiej kultury. To być może było przyczyną dramatycznej decyzji o samobójstwie, choć niektórzy wskazują na pogłębiającą się depresję i rozczarowanie terrorem II wojny światowej. 

- W 1942 roku popełnił samobójstwo razem z żoną - opowiadał Wilhelm Sasnal w Polskim Radiu. - Dla niego było beznadziejne to, co stało się z Europą, bo on sam był euroentuzjastą - można tak powiedzieć. I to że po doświadczeniu pierwszej wojny światowej nadciągnęła druga, było dla niego nie do zniesienia. Nie wyobrażał sobie życia bez Europy, bez wartości europejskich - dodawał.

Świat dzisiejszy

Najważniejsza książka Stefana Zweiga, autobiograficzna "Świat wczorajszy. Wspomnienia pewnego Europejczyka" ukazała się już pośmiertnie. Z wielką pasją i niezwykle obrazowo opisuje w niej doświadczenia swojego pokolenia, wychowanego jeszcze w kulturze sztywnego, pruderyjnego XIX wieku, a doznającego rozluźnienia - nie tylko obyczajowego - wraz z nadejściem wyzwolonego wieku XX. Przemiany tego czasu, choć nieuchronne, to dla wielu ówczesnych nieprzyzwoite, gorszące, wręcz nie do przyjęcia, Zweig pokazuje na przykładzie całej, bogatej strony życia codziennego, od strojów i fryzur począwszy, a na sferze seksualnej skończywszy.

Dla wielu twórczość Stefana Zweiga była niezwykle inspirująca. Powstało wiele filmów adaptujących jego powieści oraz przedstawiających jego życie, wymieńmy tylko te najbardziej znane: "Przed świtem" (2016) w reżyserii Marii Schrader - o dwóch ostatnich latach życia Zweiga przed śmiercią w Brazylii czy "Grand Budapest Hotel" (2014) Wesa Andersona, luźno oparta na autobiografii i dwóch powieściach Zweiga.

az