Historia

Wielka Karta Swobód – fundament brytyjskiego parlamentaryzmu

Ostatnia aktualizacja: 15.06.2023 05:50
Paradoksalnie władca dziś powszechnie – dzięki legendzie Robin Hooda – kojarzony jako tyran mimowolnie wydał dokument, który stał się jednym z kamieni węgielnych zachodniego pojmowania wolności.
Rycina z XIX wieku. Wyobrażenie momentu podpisania Magna Charta Libertatum.
Rycina z XIX wieku. Wyobrażenie momentu podpisania Magna Charta Libertatum. Foto: Wikimedia Commons/dp

808 lat temu król Anglii Jan bez Ziemi podpisał Magna Charta Libertatum – akt ograniczający władzę monarchy.

Dokument wzmacniał pozycję rady królewskiej – kolegialnego ciała złożonego z najważniejszych wasali króla. Monarcha musiał odtąd otrzymać ich zgodę na ustanowienie nowego podatku. Karta wprowadzała też zasadę nienaruszalności osobistej: zakazywała karania, więzienia i konfiskaty majątku kogokolwiek bez wyroku sądu. Dawała możnowładcom prawo nieposłuszeństwa w przypadku niedotrzymywania przez króla jej postanowień.

- Magna Charta uważana była, zwłaszcza w historiografii wiktoriańskiej za opokę parlamentaryzmu. W rzeczywistości była dość nieuporządkowanym dokumentem, typowym dla realiów feudalnych. Wprowadzała jednak możliwość powołania ciał kontrolujących króla, w których zasiadaliby nie tylko możni, ale też rycerstwo i przedstawiciele miast, zwłaszcza Londynu - ocenił prof. Tadeusz Rosłanowski w audycji Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego z cyklu "Kronika dwóch tysiącleci".


Posłuchaj
01:30 Rosłanowski Magna Carta Kronika dwóch tysiącleci.mp3 Magna Charta Libertatum - fragment audycji "Kronika dwóch tysiącleci" Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego. (PR, 7.04.2000)

 

Anglia w ruinie

Władca musiał podzielić się częścią swoich prerogatyw z możnymi. Nie miał wyboru. Groził mu otwarty bunt możnowładztwa. Jan odziedziczył po bracie, Ryszardzie Lwie Serce, aparat państwa w stanie bliskim zapaści finansowej i ruinie politycznej.

Ryszard traktował swoje królestwo jak konto bankowe, z którego finansował udział w krucjacie. W zastępstwie Ryszarda w Anglii panował wówczas Jan i to na jego barki spadł obowiązek egzekwowania podatków, by sfinansować wojaże brata. Z krucjatowej awantury nie było oczywiście żadnych profitów, a na domiar złego podczas powrotu z Ziemi Świętej król został pojmany uwięziony w Niemczech przez cesarza. Bajońska suma 150 tys. marek okupu wymagała sięgnięcia głęboko w kieszenie poddanych. Ich niezadowolenie skupiło się jednak nie na rycerskim królu, a na jego bracie.  

Na domiar złego powrót Ryszarda Lwie Serce z uwięzienia oznaczał początek wojny z królem Francji - Filipem Augustem. Domena angielskich królów z dynastii Plantagenetów zajmowała w czasie jego panowania połowę terytorium dzisiejszej Francji. Janowi udawało się utrzymywać sojusz z Filipem, Ryszard wolał walczyć. Lwie Serce zginął podczas oblegania jednego z francuskich zameczków. 

Baronowie się buntują

Śmierć Ryszarda nie zakończyła wojny z Francją. Zmuszony do jej kontynuacji Jan, teraz już król, musiał utrzymywać kurs twardej polityki fiskalnej w Anglii. Na niewiele się to zdało. W ciągu trwających ponad dekadę wojen stracił większość posiadłości Plantagenetów na kontynencie - stąd przydomek Jan bez Ziemi. Ostatecznym ciosem okazała się bitwa pod Bouvines w 1214 roku. 

Porażka króla dodała animuszu niezadowolonym od dłuższego czasu możnowładcom. Jan mógł spodziewać się otwartego buntu, z którym nie zdołałby sobie poradzić. W rolę rozjemcy wcielił się arcybiskup Canterbury, który w ramach konsensusu sformułował literę Magna Charta. Do podpisania aktu doszło na łące Runnymede między Windsorem a Staines.

Fundament parlamentaryzmu

Jan traktował podpisanie Wielkiej Karty jako sposób na uspokojenie baronów. Król chciał kupić sobie czas. Nie miał zamiaru wprowadzać przepisów dokumentu w życie. Efekt był odwrotny do zamierzonego: wybuchła wojna domowa między królem i baronami. 

Ostatecznie dokument został ponownie przyjęty przez następcę króla Jana. Odnawiali go kolejni władcy, potwierdzając jego znaczenie dla systemu prawnego Anglii, a później także Wielkiej Brytanii. 

bm

Czytaj także

Ryszard Lwie Serce – rycerska legenda

Ostatnia aktualizacja: 03.09.2023 05:30
Uczyniono z niego symbol szlachetności i idealnego rycerza. Czy Ryszard Lwie Serce słusznie przeszedł do legendy?
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bitwa pod Azincourt. Mentalna porażka Francji

Ostatnia aktualizacja: 01.11.2015 19:00
- Rycerstwo francuskie nie potrafiło zrozumieć, że dawno minęły czasy, gdy jego pojedyncza szarża mogła przynieść zwycięstwo w bitwie - skomentował jedno z najkrwawszych wydarzeń wojny stuletniej prof. Jerzy Pysiak.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Wojna stuletnia – rywalizacja angielsko-francuska

Ostatnia aktualizacja: 24.05.2019 06:07
Współczesna narracja o wojnie stuletnie została całkowicie zdominowana przez narrację anglosaską. Według niej wojna stuletnia to pasmo wielkich zwycięstw Anglii i ciągłe klęski Francji. Skoro jednak było tak dobrze, to dlaczego konflikt trwał przeszło sto lat?
rozwiń zwiń
Czytaj także

Ryszard III York. Krwawa gra o tron

Ostatnia aktualizacja: 22.08.2023 05:30
Historia tego okrutnego władcy zainspirowała Williama Szekspira do napisania jednego ze swoich najsłynniejszych dramatów i prawdopodobnie George'a R.R. Martina do stworzenia niezwykle popularnej "Gry o tron".
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jak Francuzi z Anglikami bili się o śledzie

Ostatnia aktualizacja: 12.02.2020 05:45
Wojska francusko-szkockie atakujące 12 lutego 1429 roku konwój zmierzający do angielskich żołnierzy oblegających Orlean nie przypuszczały, że w istocie przypuściły szturm na... transport beczek ze śledziami.
rozwiń zwiń