10 września 1991 roku zmarł Jan Józef Lipski, żołnierz Armii Krajowej, uczestnik Powstania Warszawskiego, krytyk i historyk literatury, działacz opozycji, współtwórca KOR, przewodniczący Polskiej Partii Socjalistycznej, wieloletni przewodniczący wolnomularskiej loży Kopernik. Senator Komitetu Obywatelskiego w parlamencie I kadencji. Kawaler Orderu Orła Białego.

– Promieniował optymizmem nawet wtedy, gdy nadzieja załamywała ręce – po jego śmierci mówił na antenie Radia Wolna Europa Tadeusz Nowakowski. – Kiedy spotkałem się z nim po raz ostatni na wieczorze autorskim, powiedział: Czy spodziewał się pan, że spotkamy się kiedykolwiek w Warszawie? A jednak spełniło się. Trzeba zawsze mieć nadzieję.

Komitet Obrony Robotników - zobacz serwis historyczny

Zakazany

Jako historyk literatury miał czas na opracowanie pism Jana Kasprowicza, Tadeusza Micińskiego, Franciszka Galińskiego. Współpracował z tygodnikiem "Po prostu".

– Troska o dobro publiczne kazała mu uczestniczyć w spotkaniach Klubu Krzywego Koła, przez który przetoczyli się, ząbkujący wtedy, przyszli działacze KOR i Solidarności – mówił Tadeusz Nowakowski.

Już od końca lat 50. Jan Józef Lipski stał się czołową postacią polskiej opozycji demokratycznej. W 1961 roku, po zlikwidowaniu przez władzę Klubu Krzywego Koła, wstąpił do największej polskiej loży masońskiej Kopernik. W 1964 roku zbierał podpisy intelektualistów pod tzw. Listem 34, otwartą petycją do władz PRL, w sprawie ograniczenia przydziałów papieru na druk książek i czasopism oraz zaostrzenia cenzury prasowej. 21 marca wszczęto przeciwko niemu dochodzenie, a 23 marca po rewizji w domu zatrzymano Lipskiego na 48 godzin. Jego nazwisko objęto zakazem publikacji.

Wśród robotników

W marcu 1968 roku po wyrzuceniu z Uniwersytetu Warszawskiego Adama Michnika i Henryka Szlajfera napisał list w ich obronie do władz UW (list podpisali m.in. Paweł Jasienica, Antoni Słonimski, Jerzy Andrzejewski, Mieczysław Jastrun, Jacek Bocheński, Tadeusz Konwicki).
Na początku 1974 roku, na wniosek Jana Olszewskiego, wraz ze Zbigniewem Herbertem, Edwardem Lipińskim, Władysławem Bartoszewskim, Antonim Słonimskim i Marią Ossowską wystąpił do Rady Państwa PRL o ułaskawienie opozycjonistów skazanych w procesie organizacji Ruch. W grudniu 1975 roku był jednym z inicjatorów "Listu 59" – protestu intelektualistów przeciw zmianom w Konstytucji PRL, zwłaszcza wpisaniu do niej kierowniczej roli PZPR i wieczystego sojuszu z ZSRR.

W 1976 roku po brutalnie stłumionych protestach robotników w Radomiu i Ursusie Jan Józef Lipski współorganizował pomoc dla represjonowanych. Wtedy też był jednym z pierwszych, którzy podpisali dokument założycielski Komitetu Obrony Robotników.

- Kształcił siebie i innych, krzewił potrzebę świadomości obywatelskiej, opartej na poszanowaniu praw człowieka – mówił na antenie RWE Tadeusz Nowakowski.

Jako członek KOR był wielokrotnie więziony. Zobacz serwis specjalny o Komitecie Obrony Robotników – kor.polskieradio.pl

Stan wojenny i obalenie komunizmu

– Miarą cichego męstwa Lipskiego był jego powrót z bezpiecznego Londynu, gdzie przebywał z powodu operacji serca, do Warszawy stanu wojennego – mówił Tadeusz Nowakowski.

Zaraz po wprowadzeniu stanu wojennego pojechał do Zakładów Mechanicznych Ursus, żeby wspierać strajkujących robotników. 14 grudnia 1981 roku po spacyfikowaniu strajku, trafił do więzienia. W więziennym szpitalu przesiedział do marca 1982 roku. W czerwcu uzyskał zgodę na wyjazd na leczenie do Londynu.

Wrócił do Polski już po obaleniu komunizmu. W październiku 1990 roku na XXV Kongresie Polskiej Partii Socjalistycznej w Warszawie, łączącym wszystkie nurty krajowej PPS oraz emigracyjną PPS, został wybrany na przewodniczącego Rady Naczelnej zjednoczonej organizacji.

Jako senator zasiadał w Obywatelskim Klubie Parlamentarnym, działał w Grupie Obrony Interesów Pracowniczych, a od 1990 w grupie Solidarność Pracy. Zmarł parę miesięcy przed końcem kadencji.

Kardynał Stefan Wyszyński zmarł nad ranem 28 maja 1981 roku. Polacy tłumnie żegnali swojego prymasa. W całym kraju odbywały się nabożeństwa żałobne, a do Warszawy ściągały tysiące wiernych, którzy chcieli towarzyszyć swojemu pasterzowi w ostatniej drodze.

Prymas Stefan Wyszyński- zobacz serwis specjalny

Ukwiecony kondukt pogrzebowy

Zamknięta trumna z ciałem kardynała Wyszyńskiego była wystawiona w sali audiencyjnej pałacu arcybiskupów warszawskich, a następnie została przeniesiona do kościoła seminaryjnego przy Krakowskim Przedmieściu. Pielgrzymowali do niej wierni, którzy stali w kolejkach sięgających nieraz aż kilka kilometrów.

31 maja 1981 roku odbyły się uroczystości pogrzebowe prymasa. Trumna z ciałem kardynała Stefana Wyszyńskiego została przeniesiona w kondukcie na plac Zwycięstwa (obecnie plac Piłsudskiego), na którym celebrowano msza pogrzebowa.

Trasa przemarszu była udekorowana kwiatami rzucanymi przez ludzi zalegających na ulicach. Po mszy kondukt przeniósł trumnę do katedry św. Jana na Starym Mieście.

– Niewiele osób zgromadzonych jest we wnętrzu kościoła. Wielotysięczne tłumy znajdują się na ulicach Warszawy, dzwonią dzwony wszystkich warszawskich kościołów – mówił sprawozdawca Polskiego Radia.

Ratzinger, Wałęsa i... Rakowski

Uroczystości pogrzebowe zaszczycili hierarchowie kościelni z całego świata. Przybył arcybiskup Monachium i Fryzyngi Joseph Ratzinger, a mszę pogrzebową koncelebrował papieski wysłannik kardynał Agostino Casaroli.

Przybyła również delegacja NSZZ "Solidarność" na czele z Lechem Wałęsą, a pośród wiernych zgromadzonych na uroczystościach powiewały flagi z zapisaną charakterystyczną czcionką nazwą związku. Pojawili się nawet przedstawiciele władz PRL, którzy po śmierci prymasa wprowadzili w Polsce trzydniową żałobę narodową.

Władze komunistyczne obawiały się jednak uroczystości pogrzebowych, a szczególne żywiołowych reakcjach uczestników pogrzebu. Pogrzeb był transmitowany w radiu i telewizji, aby zmniejszyć liczbę wiernych chętnych na przyjazd do Warszawy.

Służba Bezpieczeństwa inwigilowała przygotowania i przebieg uroczystości. Obawy komunistów okazały się bezpodstawne, pogrzeb przebiegł w spokojnej i podniosłej atmosferze.

Pozdrowienie z Watykanu

Na uroczystości pogrzebowe nie mógł przybyć papież Jan Paweł II, który dochodził do zdrowia po zamachu na swoje życie z 13 maja 1981 roku. Zdołał jednak pożegnać się telefonicznie z kardynałem Stefanem Wyszyńskim na kilka dni przed jego śmiercią. Homilię napisaną przez papieża odczytał podczas uroczystości pogrzebowych kardynał Franciszek Macharski.

– Nie mogę złożyć tego świadectwa tak, jakbym chciał. Ufam, że Bóg przywróci mi siły i da stosowną okazję, abym to mógł uczynić tak jak czuję. Pragnę, abyście wiedzieli, że w tej godzinie żałoby, smutku i bólu pragnąłem być z wami i osobiście oddać księdzu prymasowi ostatnią posługę. Bóg zdecydował inaczej – pisał papież Jan Paweł II.

sa

Jak powiedział Polskiemu Radiu pierwszy przewodniczący Zrzeszenia Jarosław Guzy, powstanie NZS-u było naturalnym procesem po strajku stoczniowców.

Historyk: to prezydentura Lecha Kaczyńskiego przypomniała o zapomnianych bohaterach Solidarności

- Jego źródeł trzeba szukać kilka lat wcześniej, kiedy pojawił się po śmierci Stanisława Pyjasa w Krakowie Studencki komitet Solidarności i jednym z postulatów było powołanie zależnej organizacji studenckiej - mówił.

"Nam chodziło o reformę studiowania"

Jarosław Guzy podkreśla znaczenie Niezależnego Zrzeszenia Studentów w przełamaniu monopolu komunistycznych organizacji na uczelniach. - Nam chodziło o reformę studiowania, o reformę uczelni, o autonomię uczelni, o wyzbycie się całej, ideologicznej, politycznej presji, jakiej poddane były uczelnie, podobnie jak całe życie w kraju - mówił Jarosław Guzy. Dodał, że te cele przyświecały także podczas strajku na uczelni, który trwał do stanu wojennego.

Czytaj również:

• "Gest sprawiedliwości dziejowej". Wyszkowski o podniesieniu emerytur opozycjonistom w PRL
• Andrzej Kołodziej: zbrodnie komunistyczne nie powinny się przedawniać

- Walczyliśmy z większością środowiska akademickiego, mając za sojuszników nowo wybranych rektorów, którzy utworzyli konferencję rektorów - mówił Jarosław Guzy.

NZS po 1981 roku

Niezależne Zrzeszenie Studentów było ważnym elementem przemian po roku 1980 i odniosło ważne sukcesy. - Udało się zreformować uczelnie, które nie wróciły już do tego stanu podporządkowania władzy państwowej, ustawa o szkolnictwie wyższym, o którą walczyliśmy, przeszła prawie w niezmienionym kształcie i kilka lat zapewniała w latach 80. dużą swobodę funkcjonowania na uczelni zarówno kadrze naukowej, jak i studentom - podkreślał Jarosław Guzy.

Anna Walentynowicz - matka Solidarności. "Była wyczulona na ludzką krzywdę"

Niezależne Zrzeszenie Studentów zdominowało życie uczelni po 1981 roku. Rektorami zostawali kandydaci popierani przez Zrzeszenie, organizacja była liczniejsza niż Socjalistyczny Związek Studentów Polskich

W ramach NZS-ów działały samorządy studenckie, które miały realizować postanowienia stowarzyszenia na uczelniach. W czasie stanu wojennego Niezależne Zrzeszenie Studentów zeszło do podziemia. Organizacja została ponownie zalegalizowana we wrześniu 1989 roku.