Dzisiaj jest smutny dzień dla wielbicieli jego talentu – mija 51 lat od śmierci Krzysztofa Komedy, wielkiego polskiego kompozytora i pianisty jazzowego. Zmarł w Warszawie 23 kwietnia 1969 roku.

Naukę gry na fortepianie rozpoczął już w czwartym roku życia, a mając lat osiem przyjęto go do poznańskiego konserwatorium, niestety dla ówczesnego ośmiolatka – urodził się 27 kwietnia 1931 roku w Poznaniu – wybuch II wojny światowej przerwał naukę. W okresie okupacji mógł pobierać jedynie lekcje prywatne. Po zakończeniu wojny wznowił naukę w szkole państwowej – interesowały go głównie muzyka i gra na fortepianie.

Jak pisze Kamil Rakosza, cytując słowa Zbigniewa Namysłowskiego: "Sam Komeda nie był mistrzem fortepianu, który był jego głównym instrumentem. Znacznie lepiej komponował niż grał. Nie był żadnym asem pianistyki. Już wtedy w Polsce grywali lepsi od niego. Był jednak bardzo oryginalny – nikt nie grał tak samo jak Komeda. Krzysztof zawsze myślał przy grze. Nie robił żadnych banalnych trików, które muzycy przeważnie mają w palcach, a nie w głowie. On zawsze myślał – podkreślał Zbigniew Namysłowski".

To myślenie przy grze miało swoje korzenie w niespotykanym rozumieniu muzyki, a to rozumienie pozwalało mu komponować utwory, które były niczym muzyczne obrazy – wystarczyło jedynie zamknąć oczy, a ukazywał nam się całkiem odmienny, bajeczny świat Krzysztofa Komedy.

Czasem był spokojny i wyrozumiały, a czasem złowrogi i natrętny... dokładnie tak, jakby ktoś przy pomocy muzyki opowiadał nam swoje myśli, te oczywiste i te najbardziej skryte. Dlatego muzyka jego była tak plastyczna i doskonała jako tło do poruszających się obrazów – czyli do filmu. Już sama liczba tych filmowych dzieł robi wrażenie – było ich 68. Nie wszystkie stały się światowymi standardami, lecz każdy z tych muzycznych obrazów tworzył odrębną całość i znacząco podnosił rangę filmu.

Komeda, bo tak o nim najczęściej mówiono, naprawdę nazywał się Krzysztof Trzciński. W początkach lat 50. jazz w Polsce był w właściwie zakazany, bo nie przystawał do modelu uporządkowanej rzeczywistości socjalistycznej, nie licował z powagą partii i "ludu pracującego miast i wsi" (proletariatu).

Na fali odwilży w 1956 roku muzyka ta stała się jednak dozwoloną formą rozrywki, choć nadal patrzono na nią z dużą dozą nieufności – szczególnie tej klasowej. Ludzie jazzu uchodzili za trudnych do okiełznania i sterowania – bo jak można sterować muzykę duszy. Stąd młody muzyk, chcąc zadbać o swoją rzeczywistość, tę materialną, pracę, życie publiczne, pozycję zawodową, musiał postarać się o to, by zbytnio nie afiszować się ze swoimi zainteresowaniami. Pseudonim był dobrym rozwiązaniem, szczególnie dla muzyka koncertującego – a pseudonim "Komeda" miał jeszcze tę zaletę, że o wiele łatwiej się go wymawiało w różnych językach.

Namysłowski tak mówił o Komedzie i jego muzyce filmowej: "Krzysztof był świetnym kompozytorem, co jeszcze bardziej dało się zauważyć potem. Jako muzyk jazzowy Komeda stworzył kilka kompozycji, nagrał niewiele płyt, natomiast cały swój kunszt kompozytorski wykazał pisząc muzykę filmową".

Namysłowski brał także udział w nagraniu najsłynniejszej płyt Komedy - "Astigmatic" (1966). W składzie zespołu znaleźli się jeszcze Tomasz Stańko (trąbka), Rune Carlsson (perkusja), Günter Lenz (bas, kontrabas)... oraz oczywiście Komeda na fortepianie i Namysłowski na saksofonie altowym.

Jedyny żyjący uczestnik tamtych nagrań tak opisuje chwile związane z powstaniem płyty: "Wszystko było na łapu-capu. (...) Właściwe próby do nagrania i samo nagrywanie odbywały się w tym samym czasie. Wszystkiego uczyliśmy się w chwili nagrywania. Sekcja rytmiczna i w ogóle cały skład grupy powstał zupełnie przypadkowo (...) Cała płyta Astigmatic powstała w ciągu jednej nocy w Filharmonii Narodowej".

W kolejnej relacji Zbigniew Namysłowski dodaje jeszcze kilka istotnych faktów: "Krzysztof był człowiekiem, który mało mówił, dopóki się nie napił. Nagranie płyty Astigmatic było jednak na tyle poważną sprawą, że nie było mowy o żadnym alkoholu w czasie pracy. W związku z tym Krzysztof nic nie mówił. Siadał do fortepianu, mówił zagrajcie to i to i na tym koniec".

Wiele ważnych informacji dotyczących jego życia, wyuczonego zawodu medycznego (laryngologia), decyzji życiowych odnośnie pracy i kierunków rozwoju, małżeństwa i miast, które zaszczycił swoją obecnością można znaleźć w Internecie. Tam też są informacje o jego słynnych kwintecie i sextecie, o wielkich i wspaniałych muzykach, z którymi grał lub grywał, o tych wszystkich Jazz Jamboree i innych niemniej znanych koncertach i festiwalach.

To wszystko prawda... prawdą jest też kilka prawdziwie wybitnych filmów – także dzięki jego oprawie muzycznej – oprawie, która wybiła się na "samodzielność" i znana jest w wielu utworach już bez obrazu filmowego. Chronologicznie wymieniając należy wspomnieć o: "Dwaj ludzie z szafą" (1958), "Niewinni czarodzieje" (1960), "Nóż w wodzie" (1962), "Prawo i pięść" (1964), "Matnia" (1966), "Ręce do góry" (1967), "Nieustraszeni pogromcy wampirów" (1967) czy "Dziecko Rosemary" (12968) – warto odszukać te filmy, choćby po to, by posłuchać muzyki.

W 1968 roku nastąpił też tragiczny wypadek w jego posiadłości w Hollywood przy Oriole Lane. W wyniku nieszczęśliwego upadku ze skarpy i nieudanej pomocy Marka Hłaski Komeda doznał nieodwracalnego uszczerbku na zdrowiu, przestał komponować i w niedługim czasie żona Zofia sprowadziła męża w śpiączce do Polski. Niestety, nasi lekarze nie mogli już nic zrobić i na 4 dni przed swoimi 38 urodzinami Komeda zmarł.

Podczas pogrzebu na warszawskich Powązkach, zamiast standardowych słów bólu i ogromnego smutku, wielu znamienitych polskich jazzmanów pożegnało go muzyką jazzu. Niech jego "Kołysanka" gra mu do snu wiecznego zawsze...

PP

Muzyk urodził się w artystycznej rodzinie jako syn profesora Akademii Sztuk Pięknych Jerzego Karolaka oraz Marii z domu Kotschy-Orwid, córki słynnego przedwojennego aktora, Józefa Orwida.

- Matka sobie wyobrażała, że czego bym nie robił w życiu, to powinienem być w tym znakomity - mówił w audycji Polskiego Radia Wojciech Karolak.

Dlatego muzyk nie miał wyjścia i żeby się wyróżniać postanowił zostać artystą. Nie wiedział tylko jakim.

- Jazz kusił bardzo rozrywkowym życiem - tłumaczył Karolak powody swojej decyzji w Polskim Radiu. - Jazzmani nie tylko grają świetna muzykę, ale też mają najlepsze dziewczyny - dodawał.

Między Hybrydami a Stodołą

Kariera muzyczna Karolaka na dobre rozpoczęła się w 1958 roku, kiedy nawiązał współpracę z zespołem Jazz Believers. Grupę tworzyli m.in. Jan Ptaszyn Wróblewski oraz Krzysztof Komeda. Karolak zaczynał od gry na saksofonie, na którym grał także w latach 1959-60 w zespole The Wreckers Andrzeja Trzaskowskiego.

- Lubiłem grać nie tylko w Hybrydach na Mokotowskiej, gdzie grało się jazz tradycyjny, ale też w Stodole, gdzie grało się jazz bardzo swingujący - wspominał tamten czas w Polskim Radiu wybitny muzyk.

Już od 1961 roku Wojciech Karolak porzucił saksofon i w pełni poświęcił się grze na fortepianie w zespole Andrzeja Kurylewicza. Rozpoczął także współpracę ze Swingtetem Jerzego Matuszkiewicza. W tym okresie był też aranżerem i kompozytorem studia M-2 oraz big bandu Polskiego Radia.W 1962 roku muzyk założył wraz z Andrzejem Dąbrowskim The Karolak Trio. Od 1963 roku z kolei grał razem z Janem Ptaszynem Wróblewskim w zespole Polish Jazz Quartet.

Gra na saksach

W 1966 roku wyjechał do Szwecji, gdzie zarabiał, grając w klubach i restauracjach.

- Wszyscy mówili, że w Skandynawii grali w tamtym czasie w klubach, ale tak naprawdę było to zwyczajne granie do kotleta. Polscy muzycy czynili to nagminnie. Poza tym nie działo się tam nic ciekawego - wspominał Karolak w Polskim Radiu.

Dzięki zarobionym pieniądzom w 1973 roku stał się właścicielem organów Hammond-B3. Charakterystyczne brzmienie słynnych organów zrosło się na stałe z twórczością muzyka.

- Usłyszałem u Zbyszka Namysłowskiego płytę "House party" Jymmiego Smitha i oszalałem. Wiedziałem już, że moim instrumentem będą organy - wspominał moment olśnienia Karolak.

Mistrz organów

Od 1973 do 1978 roku znowu występował z Janem Ptaszynem Wróblewskim, tym razem w zespole Mainstream. W latach 80. z kolei stworzył formację Time Killers z Tomaszem Szukalskim i Czesławem Bartkowskim. Ich wspólny album w ankiecie krytyków czasopisma "Jazz Forum" został uznany najlepszą płytą jazzową dekady.

Karolak przez wiele lat współpracował również z wybitnym saksofonistą Januszem Muniakiem. Z kolei w 1988 roku muzyk wziął udział w nagraniu płyty "Tak! Tak!" Obywatela GC. Natomiast lata 90. to czas regularnej współpracy w Jarosławem Śmietaną. Karolak udziela się też wtedy w projektach jazzowych Piotra Barona i Zbigniewa Lewandowskiego oraz w projekcie Gospel Magdy Piskorczyk. Koncertuje też z zespołem Guitar Workshop Leszka Cichońskiego.

Kompozytor

Wojciech Karolak jest również kompozytorem eksperymentalnej muzyki filmowej m.in. do słynnego filmu "Konopielka" (1981) Witolda Leszczyńskiego. Charakterystyczny motyw z tego filmu oddawał specyfikę barokowej polifonicznej muzyki organowej. Ponadto Karolak skomponował muzykę do spektakli "Dekameron" i "Ubu Król" oraz do musicalu "Dracula". Przez wiele lat Wojciech Karolak współpracował też ze swoją żoną, satyryczką Marią Czubaszek, pisząc muzykę do jej tekstów.

az

Chick Corea (a właściwie Armando Anthony Corea) urodził się 12 czerwca 1941 roku.

Nauka w klubach jazzowych

Corea rozpoczął swoją przygodę z fortepianem już w wieku 4 lat. Jego pierwszym nauczycielem gry na instrumencie był ojciec, który sam grał na trąbce w zespołach wykonujących popularny wówczas gatunek jazzu, zwany dixielandem.

Wychował się w otoczeniu muzyki - nie tylko jazzowej, ale również poważnej. Talent Chicka Corei wkrótce okazał się na tyle obiecujący, że rozpoczął profesjonalną edukację muzyczną, najpierw w szkole średniej, a następnie na uniwersytecie. Sam wolał jednak szlifować umiejętności w inny sposób.

– Klasyczna edukacja nie była raczej w obrębie moich zainteresowań. W tamtym czasie rzadko bywałem na uczelni, wolałem nowojorskie kluby jazzowe. Chciałem słuchać, śpiewać i grać ze swoimi jazzowymi mistrzami – mówił w 2018 roku w rozmowie z Programem II Polskiego Radia.

W latach 60. Chick Corea zdobył popularność jako jeden z najzdolniejszych pianistów jazzowych w Stanach Zjednoczonych. W tym czasie grał już ze swoimi mistrzami, takimi jak Stan Getz lub Dizzy Gillespie. Rozpoczął także solową działalność, ale największe wyróżnienie było jeszcze przed nim.

W 1968 roku dołączył do zespołu Milesa Daviesa. Wraz z legendą światowego jazzu uczestniczył w sesjach nagraniowych przełomowego albumu "Bitches Brew" z 1969 roku.

Gigant jazzu

Współpraca z Daviesem ugruntowała pozycję Chicka Corei na rynku muzycznym, co muzyk potrafił znakomicie wykorzystać. W latach 70. sformował zespół Return to Forever, który zrewolucjonizował jazz. Jego działalność wywarła duży wpływ na rodzący się wtedy jazz fusion, będący połączeniem klasycznego jazzu z rockiem. Chick Corea nie zwalniał tempa i w 1973 roku w duecie z grającym na wibrafonie Garym Burtonem wydał znakomity album "Crystal Silence".

Thelonious Monk - niedoceniony geniusz jazzu

Przez cały okres kariery muzycznej, która trwała aż do końca życia pianisty, wydał kilkadziesiąt albumów. Wiele ze skomponowanych przez niego utworów, tak jak "Spain", weszło do kanonów standardów jazzowych.

– To był jeden z największych pianistów jazzowych XX-XXI wieku. Gdyby zaproponowano mu karierę na przykład kompozytora muzyki współczesnej czy koncertującego pianisty, byłby równie wspaniały. Sama pianistyka Corei to jest arcymistrzostwo i inspiracja dla wszystkich pianistów na świecie. Ta dynamika, temperament, zupełnie niesłychane panowanie nad klawiaturą – oceniał redaktor Tomasz Szachowski w audycji Polskiego Radia z 2021 roku.

Jazzman i muzyka poważna

Chick Corea uwielbiał eksperymentować. Grał na instrumentach klawiszowych oraz syntezatorach, był także jednym z pierwszych jazzmanów, którzy w pełni wykorzystali potencjał instrumentów elektronicznych. Nigdy nie ukrywał też zamiłowania do muzyki poważnej. Po raz pierwszy zetknął się z nią w dzieciństwie, jeszcze tylko jako słuchacz. W późniejszym okresie kariery muzycznej zaczął ją również grać.

– Od zawsze interesowały mnie nagrania muzyki poważnej, ale nie chciałem jej wykonywać. Wszystko zmieniło się gdy usłyszałem "Koncert na orkiestrę" Bartóka. Później przyszedł czas na Strawińskiego, jego przełomowe "Święto wiosny" i inne balety – mówił w rozmowie z Andrzejem Zielińskim w 2018 roku. – Wtedy postanowiłem sięgać, już jako wykonawca, po muzykę poważną. Dziś robię to coraz częściej, z wiekiem ta chęć się powiększa. Jednak tym co interesuje mnie najbardziej jest tworzenie własnych kompozycji.

W swoim dorobku kompozytorskim miał m.in. koncert fortepianowy z partiami improwizowanymi oraz suity liryczne. Jego ulubionym kompozytorem był Mozart, ale za jedną z inspiracji wskazywał również Fryderyka Chopina.

– Nie znam nikogo kto nie kochałby chopinowskiej melodyki – mówił muzyk w rozmowie z 2018 roku. – Fryderyk Chopin to nie tylko wielka inspiracja dla mnie, ale też wasz znak rozpoznawczy. To reprezentant Polski na świecie.

sa