Historia

Cmentarz Orląt Lwowskich. Symbol walki o niepodległość

Ostatnia aktualizacja: 25.08.2023 05:40
25 sierpnia 1971 roku władze radzieckie podjęły decyzję o likwidacji Cmentarza Orląt Lwowskich. Ta jedna z najważniejszych polskich nekropolii wojennych czekała na odbudowę przeszło trzydzieści lat. W tym czasie na jej terenie znajdował się zakład kamieniarski, garaże i wysypisko śmieci. 
Cmentarz Obrońców Lwowa na pocztówce z 1935 roku
Cmentarz Obrońców Lwowa na pocztówce z 1935 roku Foto: Polona/Domena publiczna

Miejsce spoczynku polskich patriotów

Cmentarz Obrońców Lwowa, zwany również Cmentarzem Orląt Lwowskich, powstał w latach 20. XX wieku z inicjatywy towarzystwa Straży Mogił Polskich Bohaterów, powołanego do życia w 1919 roku dzięki Marii Ciszkowej, matki jednego z poległych podczas obrony Lwowa.

Na wyznaczonym we wschodniej części Cmentarza Łyczakowskiego terenie spoczęły wówczas ciała bohaterów poległych w okresie wojny polsko-bolszewickiej z lat 1919-1921 i w czasie obrony Lwowa w listopadzie 1918 roku. Wśród nich można znaleźć nazwiska blisko trzech tysięcy młodych ludzi - zwanych Orlętami Lwowskimi - którzy zginęli w czasie walk polsko-ukraińskich. 

Przeczytaj także: Obrona Lwowa - "poszli do walki jak w taniec"

- Już pod koniec 1918 roku chowano tu pierwszych poległych w wojnie polsko-ukraińskiej. Z czasem grobów przybywało i w roku 1919 zapadła decyzja, aby miejsce to stało się polskim cmentarzem wojennym – mówił historyk profesor Michał Klimecki w audycji Hanny Marii Gizy z cyklu "Klub Ludzi Ciekawych Wszystkiego".

Posłuchaj
53:13 Cmentarz Orląt Lwowskich.mp3 Historycy prof. Michał Klimecki i dr Mykoła Witwina, dyrektor nekropolii Łyczakowskiej we Lwowie Igor Hawryszkiewicz, konserwator zabytków prof. Janusz Smaza, były konsul RP we Lwowie Piotr Nowogrodzki rozmawiają o historii Cmentarza Obrońców Lwowa. Audycja Hanny Marii Gizy z cyklu "Klub Ludzi Ciekawych Wszystkiego". (PR, 14.04.1999) 

Projekt cmentarza opracował student architektury Rudolf Indruch. Według jego zamysłu na wzgórzu górującym nad nekropolią wzniesiono kaplicę Obrońców Lwowa, poniżej której zlokalizowano katakumby. W ich pobliżu wybudowano monumentalny Pomnik Chwały, którego centralną część stanowił łuk triumfalny ozdobiony płaskorzeźbą miecza i łacińską inskrypcją "Mortui sunt ut liberi vivamus" ("Polegli, abyśmy żyli wolni").

U jego stóp ustawiono natomiast rzeźby dwóch lwów, z których jeden trzymał tarczę z herbem Lwowa, natomiast drugi tarczę z godłem państwa polskiego. Cały teren został otoczony półkolistą kolumnadą, którego skrzydła zbiegały się ku pomnikowi.

Kaplica znajdująca się na Cmentarzu Obrońców Lwowa. Pocztówka z 1930 roku. Źródło: Polona/dp
  Kaplica znajdująca się na Cmentarzu Obrońców Lwowa. Pocztówka z 1930 roku. Źródło: Polona/dp

We wrześniu 1924 roku nastąpiło uroczyste otwarcie cmentarza. Kilka miesięcy później na terenie nekropolii odsłonięto pomniki lotników amerykańskich i francuskich, którzy służyli w armii polskiej i polegli podczas walk z bolszewikami w latach 1919-1921.

Kliknij w obrazek i dowiedz się więcej o wojnie polsko-bolszewickiej:

src=" //static.prsa.pl/18c6af74-3478-4b75-bc41-37b63c3bea80.file"


Posłuchaj
28:15 pozostali w pamięci - cmentarz orląt lwowskich___2126_02_ii_tr_0-0_989520918317729[00].mp3 Mieszkanki Lwowa Barbara Baczyńska, Anna Gordijewska i Weronika Torba oprowadzają po Cmentarzu Orląt Lwowskich. Audycja Bożeny Markowskiej "Pozostali w pamięci - Cmentarz Orląt Lwowskich". (PR, 04.11.2002) 

Po II wojnie światowej cmentarz był niejednokrotnie plądrowany i dewastowany. W pewnym momencie w jego obrębie znajdowało się nawet wysypisko śmieci. Nekropolia funkcjonowała do początku lat 70., gdy – zgodnie z decyzją władz radzieckich – zrównano ją z ziemią.

Połamane płyty nagrobne i zasypane groby

25 sierpnia 1971 roku na teren cmentarza wjechały czołgi Armii Czerwonej i spychacze, za pomocą których zniszczono kolumnadę i zasypano groby. Połamano także płyty nagrobne, których fragmenty zostały później wykorzystane do budowy pomnika Lenina we Lwowie.

Udało się ocalić natomiast kamienne lwy, które stały u stóp łuku triumfalnego, ponieważ zostały wywiezione na obrzeża miasta. 

Lwy z Cmentarza Obrońców Lwowa na pocztowce z 1930 roku. Źródło: Polona/Domena publiczna
  Lwy z Cmentarza Obrońców Lwowa na pocztowce z 1930 roku. Źródło: Polona/Domena publiczna

Sam Pomnik Chwały również został zdewastowany - gdy żołnierze radzieccy i robotnicy nie byli w stanie przewrócić monumentu, podjęto decyzję o ostrzelaniu go, aby nie dało się rozczytać widniejących na nim łacińskich inskrypcji. 

Wydarzenia z 25 sierpnia zszokowały Polaków.

Tak opisywał je Jerzy Janicki w 1993 roku w pierwszej części swojej lwowskiej trylogii
"Cały Lwów na mój głów": "Bardziej wstrząsającego obrazu barbarzyństwa i zdziczenia trudno było sobie wyobrazić. W walce z bezbronnymi kamieniami brały udział czołgi i buldożery, do postaci na pomnikach strzelano z pepesz i kałasznikowów, całość wreszcie zasypano metrową warstwą gruzu i ziemi, na której po czternastu latach wyrosły chaszcze, krzaki i szara olcha".

Władze sowieckie zignorowały protesty i apele polskich organizacji, w tym między innymi powołanego do życia przez amerykańską Polonię Komitetu Obrony Cmentarza Orląt. Nie zareagowały również na noty dyplomatyczne przedstawicielstw Francji i Stanów Zjednoczonych. W kolejnych latach dewastacja cmentarza postępowała.

Jak mówił dyrektor nekropolii Łyczakowskiej we Lwowie Igor Hawryszkiewicz na antenie Polskiego Radia w połowie lat 70. w katakumbach na przykład umieszczono garaże i zakład kamieniarski. Z kaplicy Orląt natomiast zrobiono skład złomu.

W 1989 roku pracownicy polskiej firmy Energopol budującej w mieście Chmielnicki elektrownię atomową - z inicjatywy inżyniera Józefa Bobrowskiego - zaczęli w wolnych chwilach porządkować teren zdewastowanej nekropolii. Udało im się zabezpieczyć i odrestaurować jej część.

Posłuchaj
11:11 cmentarz orląt lwowskich - rozmowa z inż_ t_ bobrowskim z en___pz 13255_tr_0-0_1874831518e757f3[00].mp3 Inżynier Józef Bobrowski opowiada o tym, jak wraz z pracownikami firmy Energopol porządkował teren Cmentarza Obrońców Lwowa. (PR, 10.09.1991) 

W kolejnych latach kilkukrotnie podejmowane były próby rekonstrukcji cmentarza, jednak każda z nich była szybko wstrzymywana przez władze Ukrainy. Dopiero na początku XXI wieku strona polska i ukraińska zawarły w tej sprawie porozumienie i wspólnie rozpoczęły pracę nad odbudową nekropolii. Jej uroczyste otwarcie nastąpiło w 2005 roku przy udziale prezydentów Aleksandra Kwaśniewskiego i Wiktora Juszczenki.

W grudniu 2015 roku dzięki zaangażowaniu Fundacji Dziedzictwa Kulturowego i Towarzystwu Opieki nad Grobami Wojskowymi we Lwowie, na cmentarz powróciły dwa kamienne lwy.

jb

Czytaj także

Powojenne losy "Panoramy Racławickiej" i innych polskich zbiorów ze Lwowa

Ostatnia aktualizacja: 18.07.2023 05:55
Po II wojnie światowej podjęto trud odzyskania pozostałych we Lwowie zabytków polskiej kultury, w tym "Bitwy pod Racławicami". Starania zakończyły się sukcesem i 18 lipca 1946 roku słynny obraz Wojciecha Kossaka i Jana Styki wraz z częścią zbiorów lwowskiego Ossolineum został przekazany polskiej stronie. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Lista UNESCO i architektoniczne skarby Lwowa

Ostatnia aktualizacja: 02.12.2023 05:40
2 grudnia 1998 roku Stare Miasto we Lwowie wraz z Wysokim Zamkiem i Podzamczem zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Wyróżnione części miasta zachwycają licznymi zabytkami, takimi jak Czarna Kamienica, Katedra Łacińska, Katedra Ormiańska czy Monaster św. Onufrego. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Lwów chroni zabytki dziedzictwa kulturowego

Ostatnia aktualizacja: 06.03.2022 12:41
We Lwowie zabytki dziedzictwa kulturowego są chronione przed możliwym zniszczeniem, związanym z inwazją Rosji na Ukrainę.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Lwów w trudnym czasie wojny. Specjalne wydanie audycji "Jedyne takie miejsce"

Ostatnia aktualizacja: 04.06.2022 13:20
Uwikłany w skomplikowane dzieje polsko-ukraińskich relacji, dziś znów staje się zakładnikiem historii. Mowa o Lwowie, wyjątkowym ukraińskim mieście o ciekawej historii, w którym nie brakuje polskich akcentów i ludzkich losów splecionych dramatem wojny.  
rozwiń zwiń