Na koncie ma jednak także sporo nieoczywistych ról. Sam aktor najbardziej zadowolony był z Krzywonosa w "Ogniem i mieczem" (1999) Jerzego Hoffmana. Zagrał też charakterystyczne role w takich filmach jak "Osobisty pamiętnik grzesznika przez niego samego spisany" (1985) Wojciecha Jerzego Hasa, "Kingsajz" (1987) Juliusza Machulskiego, "Ucieczka z kina Wolność" (1990) Wojciecha Marczewskiego, "Lista Schindlera" (1993) Stevena Spielberga, "Nic śmiesznego" (1995) Marka Koterskiego, "Poznań 56" (1996) Filipa Bajona czy "Generał Nil" (2009) Ryszarda Bugajskiego.

Twardy facet

Najwięcej było jednak tych filmów gangsterskich. Najważniejsze role Kozłowskiego w filmach tego gatunku to Kapitan w "Krollu" (1991) i Barański w "Psach" (1992) – oba w reżyserii Władysława Pasikowskiego. A także role w takich produkcjach jak "Wirus" (1996) Jana Kidawy-Błońskiego, "Killer" (1997) Juliusza Machulskiego czy "To ja, złodziej" (2000) w reżyserii Jacka Bromskiego.

- Z jakiegoś powodu reżyserzy tak go widzieli, czyli najchętniej w tych rolach gangsterskich czy żołnierskich – mówiła żona aktora Agnieszka Kowalska w audycji Polskiego Radia w 2013 roku. - Zresztą on miał też taki sposób bycia lekko szorstki, ale za to daleki od jakiegoś sentymentalizmu, pretensjonalności. Był takim twardym facetem, ale bardzo uczciwym, z kręgosłupem i niezwykle otwartym na współczucie, na empatię – dodawała Kowalska.

Dobry człowiek

Koledzy Kozłowskiego zawsze mówili, że jest nie tylko dobrym aktorem, ale i dobrym człowiekiem. Często angażował się w kampanie i akcje charytatywne, pomagał ubogim i bezdomnym. Rozkręcił kilka fundacji i sam opiekował się bezdomnymi zwierzętami. Wspierał też działania na rzecz walki z chorobą nowotworową.

Gdy biorąc udział w akcji "Krewniacy", promowanej przez Cezarego Pazurę, oddawał krew, dowiedział się, że sam jest zarażony żółtaczką typu C. Choroba rozwijała się już od kilku lat. Pięcioletnią walkę z nią Kozłowski ostatecznie przegrał.

Teatr i życie

Nim to jednak nastąpiło zdążył zagrać nie tylko kilkadziesiąt ról filmowych, ale także w licznych serialach czy spektaklach teatralnych. Zadebiutował w Teatrze Studyjnym w Łodzi w 1983 roku w spektaklu "Bal manekinów" w reżyserii Bogdana Michalika. Następnie przez kilka lat występował na deskach poznańskiego Teatru Nowego, gdzie ściągnęła go Izabella Cywińska. Współpracował też z Zespołem Janusza Wiśniewskiego, a od 1997 roku aż do śmierci był aktorem Teatru Narodowego w Warszawie, występując gościnnie jeszcze na kilku scenach.

Maciej Kozłowski zwykł mawiać: "W życiu najważniejsze jest samo życie. I to, żeby być szczęśliwym". Dlatego pewnie nie przejmował się przypinanymi mu łatkami aktora charakterystycznego i cierpliwie czekał na swój moment, angażując się w pomoc innym czy w działalność na rzecz ukochanego sportu. Był obrońcą piłkarskiej Reprezentacji Artystów Polskich, której kapitanem był Olaf Lubaszenko.

- Maciek nie zagrał tej swojej wielkiej roli, ale wydawało się, że to jest już bardzo blisko, scenariusz był napisany i leżał w domu, ale niestety nie zdążył – mówiła żona aktora w audycji Polskiego Radia.

Maciej Kozłowski zmarł 11 maja 2010 roku.

az

Nie żyje Wojciech Pszoniak - polski aktor teatralny i filmowy. "Był arystokratą aktorstwa"

Zawsze poza rutyną

Wojciech Pszoniak urodził się 2 maja 1942 roku we Lwowie. W 1968 roku ukończył studia na PWST w Krakowie. Występował m.in. w Teatrze Starym w Krakowie, Teatrze Narodowym i Teatrze Powszechnym w Warszawie.

W rozmowie z Jackiem Wakarem w 2017 roku Wojciech Pszoniak wyznał, że nigdy nie zwątpił w sens swojej pracy, co daje mu poczucie, jakby wciąż miał 20 lat.

–  Robię rzeczy, które mnie naprawdę interesują, które mnie stymulują, które mi coś dają, i dzięki temu wierzę w to, że także mogę dać coś innym. Robię to, co kocham. W młodości dokonałem takiego wyboru, że dziś jestem szczęśliwym człowiekiem – powiedział aktor i dodał, że jednym ze składników tego szczęścia jest ucieczka od rutyny.  –  Ona jest sprzeczna z moim charakterem. Gdy czuję, że coś zaczyna się powtarzać, odrzucam to – wyznał.

Pół wieku tremy

Andrzej Wajda. Osiem filmów (i jeden spektakl), które warto zobaczyć jeszcze raz

W latach 80. Wojciech Pszoniak wyjechał do Francji. Wystąpił w kilkudziesięciu filmach polskich, francuskich i w produkcjach międzynarodowych. Jedną z jego najgłośniejszych ról była postać Moryca w słynnej "Ziemi obiecanej" Andrzeja Wajdy. Z reżyserem pracował także m.in. przy filmach "Wesele" i "Korczak", a także w teatrze, tworząc wybitną kreację w "Biesach" w Starym Teatrze w Krakowie. W 2016 roku, tuż po śmierci Andrzeja Wajdy, Wojciech Pszoniak przyznał, że bardzo wiele zawdzięcza reżyserowi.

Mimo kilku dekad aktywności zawodowej aktor nie ukrywał, że zawsze odczuwał tremę przed występami. Świętując 50-lecie pracy scenicznej w 2019 roku, aktor opowiadał o tym w Polskim Radiu Pawłowi Siwkowi.

– Jestem aktorem, który ma tremę... Za każdym razem wejście na scenę jest pewnego rodzaju przeżyciem, nieraz mocnym i trudnym, ale to pozwala mi być entuzjastycznie nastawionym do tego, co robię dzisiaj – mówił.

"Tam, gdzie kończy się słowo"

Wyjazd za granicę i występy w Paryżu oraz Londynie umożliwiły Wojciechowi Pszoniakowi poszerzenie horyzontów artystycznych, bo teatr francuski czy angielski to inne światy niż teatr polski. Aktor jest związany ze swym językiem ojczystym, a język to przecież świat. Mimo to bariera językowa, choć była wyzwaniem, okazała się możliwa do pokonania.

– Sztuka aktorska rodzi się nad słowem. Tam, gdzie kończy się słowo, zaczyna się pole i tajemnica sztuki aktorskiej. Wyobraźmy sobie, że zdarza się nam coś niezwykłego i wszyscy proszą "opowiedz!",  a nam brakuje słów... Tu właśnie zaczyna się przestrzeń do zagospodarowania przez aktora – wyjaśniał Wojciech Pszoniak. – Słowo jest ważne, ale to deklamacja. Istotą sztuki aktorskiej pozostaje czerpanie z tej wartości, którą człowiek ma w nadmiarze, której w ogóle nie jest w stanie wykorzystać, bo to "kosmos", psychika, nad którą się nie panuje – dodał

Słowo zawsze jednak stanowiło dla Wojciecha Pszoniaka szczególną wartość, o czym mówił, odbierając w 2014 roku w Sopocie Wielką Nagrodę Festiwalu "Dwa Teatry" za całokształt pracy artystycznej podczas festiwalu "Dwa Teatry". – Gdy pracuję z młodymi ludźmi, to ja na nich nie patrzę, tylko słucham, bo słowo, jeśli chodzi o aktora, jest czymś szczególnym – powiedział.

– W radiu aktor nie powinien odczytywać tekstu, tylko grać słowo. Ono powinno wynikać z tego, co przeżywa. Jeśli robi to dobrze, odbija się to na słuchaczu, powstaje obraz. To wymaga od aktora i słuchacza pewnego wysiłku, tu się nie można prześlizgnąć. W radiu słuchacz sam decyduje, o tym co widzi, przez to jest ono dużo szlachetniejsze niż telewizja, która narzuca się naszej wyobraźni – mówił Wojciech Pszoniak.

Archiwalne nagrania głosu Wojciecha Pszoniaka

Aktor w Polskim Radiu pojawiał się często, raz jako odtwórca roli w słuchowiskach, a raz jako gość audycji opowiadający o sztuce scenicznej i o swoim życiu. Wspominał m.in. o tym, że początki jego aktorstwa sięgają pierwszych lat życia. – Dom był moją pierwszą sceną, a pierwszą nauczycielką aktorstwa była moja matka – mówił w 2013 roku. – Gdy mówiłem, że boli mnie brzuszek i nie chcę iść do przedszkola, albo że jestem przeziębiony, więc nie mogę iść do szkoły, mama odpowiadała, że tak naprawdę nic mi nie jest. Instynktownie zacząłem więc wzmacniać ekspresję. Nie tylko więc mówiłem mamie, że boli mnie brzuszek, musiałem jej także to pokazać – dodał.

Wojciech Pszoniak poleca ulubione książki i muzykę

Swoją matkę aktor wspominał także w 2019 roku w audycji Katarzyny Cygler. – Moja matka pochodziła z kulturalnej lwowskiej inteligenckiej rodziny. Po wojnie straciliśmy jednak wszystko. Byliśmy biedni, a do tego zostaliśmy deportowani do Gliwic – mówił Wojciech Pszoniak. Aktor zaznaczył jednak, że mimo słabej sytuacji materialnej jego matka nadal bardzo lubiła wszelkie wydarzenia kulturalne. – Kultura była azylem w tych strasznych powojennych czasach terroru. Ojca to jednak niespecjalnie interesowało, więc chodziła ze mną – dodał.

W 2009 roku Wojciech Pszoniak nagrał pięć gawęd, w których wspominał czasy lwowskiego i gliwickiego dzieciństwa, pierwsze wrażenia teatralne, okres młodości, studia aktorskie, występy w teatrach i w filmach, a także emigracyjną część swojego życiorysu, którą spędził przede wszystkim w Paryżu.

W 2018 roku w rozmowie z Katarzyną Stoparczyk aktor wyznał, że gdyby miał zacząć wszystko od nowa, to najpewniej rozpocząłby pracę w... cyrku - najchętniej w roli klauna. Opowiadał też o tym, jak doszło do tego, że został wyrzucony z pierwszego egzaminu do szkoły teatralnej.

mc

Aktorstwo, spikerstwo i romanistyka 

30 sierpnia 1919 roku urodziła się Ryszarda Hanin. Tak naprawdę przyszła na świat jako Szarlota Hahn w bogatej, spolonizowanej rodzinie żydowskiej we Lwowie. Od najwcześniejszych lat zdradzała talenty artystyczne i z tego powodu rodzice chętnie posyłali ją na lekcje śpiewu i tańca. Często grała także w amatorskich przedstawieniach teatralnych.

Po zdaniu matury w 1937 roku wyjechała do Paryża, gdzie na Sorbonie podjęła studia romanistyczne. Jednocześnie dbała o szlifowanie swoich zdolności aktorskich i uczęszczała na zajęcia do Studia Charles’a Dullina przy Théâtre de l’Atelier.

Za granicą przebywała przez dwa lata i przez ten czas udało jej się biegle opanować język francuski. W 1939 roku powróciła do rodzinnego miasta, gdzie zastał ją wybuch II wojny światowej.

Początkowo pracowała w tamtejszym Domu Sierot, następnie zdobyła posadę w Polskim Teatrze Dramatycznym, gdzie statystowała między innymi w "Krakowiakach i Góralach" Wojciecha Bogusławskiego i Jana Nepomucena Kamińskiego. W międzyczasie - w kwietniu 1940 roku – wzięła ślub z poetą i działaczem komunistycznym Leonem Pasternakiem.

Po wkroczeniu Niemców do Lwowa w czerwcu 1941 roku wraz z mężem uciekła na tereny Związku Radzieckiego. W latach 1942-1943 była spikerką rozgłośni radiowej Związku Patriotów Polskich w Saratowie i Kujbyszewie, a następnie założycielką Teatru 1. Polskiej Dywizji im. Tadeusza Kościuszki, którą dowodził płk Zygmunt Berling.

Na scenach polskich teatrów

Po powrocie do kraju w 1945 roku zdała eksternistyczny egzamin aktorski w Łodzi i niedługo później weszła w skład zespołu Teatru Wojska Polskiego. Występowała tam przez cztery lata, podczas których niejednokrotnie pojawiała się w przedstawieniach reżysera Leona Schillera – wcieliła się między innymi w rolę Melibei w "Celestynie" Fernanda de Rojasa (1947), Ariela w szekspirowskiej "Burzy" (1947) i Nastki w sztuce "Na dnie" (1949) Maksyma Gorkiego.

- Zawsze bliższe mi były jakieś postacie dziewczyn zamkniętych w sobie, zabiedzonych przez życie. Takich trochę wewnętrznie połamanych. I te role sobie najlepiej wspominam. Wśród nich była na przykład Nastka w "Na dnie", Ariel w "Burzy", Melibea w "Celestynie". Szereg właśnie takich ról nie amanckich - wspominała Ryszarda Hanin na antenie Polskiego Radia. 

Pod koniec lat 40. Hanin przeprowadziła się do Warszawy. W stolicy współpracowała z Teatrem Polskim (lata 1949-1954 oraz 1957-1963) i Teatrem Domu Wojska Polskiego, później przemianowanym na Dramatyczny (lata 1954-1957 i od 1963 roku aż do śmierci). Często pojawiała się również na scenach Teatru Współczesnego, Teatru na Woli i Teatru Ateneum. Z tamtych lat pochodzą jej niezapomniane role – Larysy w "Irkuckiej historii" Aleksieja Arbuzowa w reżyserii Erwina Axera, Pani Frank w "Pamiętniku Anny Frank" w reżyserii Jana Świderskiego, Miss Furnival w "Czarnej komedii" Petera Schaffera w reżyserii Piotra Piaskowskiego i Malvalia w "Wieczorze Trzech Króli" Wiliama Shakespeare’a w reżyserii Jana Kulczyńskiego.

- Myślę, że to była jedną z najlepszych polskich aktorek. Była to osoba, która niezwykle skrupulatnie tworzyła każdą swoją kreację. Wszystko była zawsze bardzo dokładnie zaplanowane, skomponowane. Grała wystarczające minimum, bez przesadnych fajerwerków. I to było w niej fantastyczne, że nie potrzebowała się popisywać - mówił aktor Andrzej Chyra na antenie Polskiego Radia. 

Wielokrotnie nagradzana

Ryszarda Hanin regularnie występowała także na wielkim i małym ekranie. W filmie po raz pierwszy pojawiła się co prawda już w 1946 roku – zagrała wówczas pielęgniarkę w produkcji "Dwie godziny" Stanisława Wohla i Józefa Wyszomirskiego – jednak dopiero jej kreacje z lat 60. zaczęły być dostrzegane przez publiczność. Do najbardziej znanych ról aktorki należy kucharka Żarnecka z "Nocy i dni" (1975) Marii Dąbrowskiej w reżyserii Jerzego Antczaka i dr Jadwiga Yanda z "Seksmisji" (1983) Juliusza Machulskiego. W sumie filmografia Hanin obejmuje ponad sześćdziesiąt pozycji.

- Rysia miała głos, który fascynował. Był tak sugestywny, że widownia od razu milkła, wpatrywała się w nią i słuchała. Jej głos po prostu czarował kobiecością i poezją - mówił Włodzimierz Sokorski na antenie Polskiego Radia. 

Od lat 50. aż do śmierci Ryszarda Hanin była wykładowcą na Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie – w latach 1966-1969 była prodziekanem Wydziału Aktorskiego tej uczelni.

- Uczę pracy nad samym sobą. To znaczy uświadomienia sobie swojej własnej osobowości - mówiła Ryszarda Hanin na antenie Polskiego Radia. - Mam to szczęście, że studenci przychodzą zawsze na wszystkie moje wykłady i raczej z przyjemnością ze mną pracują. My się zresztą traktujemy po partnersku i nie ma u nas tego stosunku belfer-student - dodała. 

Zmarła 1 stycznia 1994 roku. Została pochowana na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

jb