20 lipca 1898 roku urodził się Leopold Infeld, wybitny fizyk.

Infeld przyszedł na świat w Krakowie, w rodzinie polskich Żydów i tam studiował fizykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1921 roku obronił doktorat, ale pracę na uczelni otrzymał dopiero w 1930 roku – został asystentem w Katedrze Fizyki Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie.

Współpraca z Einsteinem

W 1936 roku zaczął współpracę z Albertem Einsteinem na uniwersytecie w Princeton w USA. Zaowocowała ona powstaniem teorii Einsteina-Infelda-Hoffmana.

- Te prace zapoczątkowały zupełnie nowy kierunek badań, podjęty następnie na całym świecie, który znajduje teraz zastosowanie w astrofizyce do opisu ruchu i ewolucji gwiazd – mówił prof. Andrzej Trautman, jeden z uczniów Infelda, w audycji Ewy Pachowskiej z cyklu "Radiowe portrety Polaków".

Współpraca z Einsteinem zaowocowała też napisaniem przez obu fizyków książki "Ewolucja fizyki". Publikacja stała się światowym bestsellerem. 

Powrót do kraju

Od 1938 roku Infeld piastował stanowisko profesora na uniwersytecie w Toronto. Podejrzewany o szpiegostwo na rzecz komunistów, powrócił do kraju w 1950 roku. Objął wówczas katedrę fizyki teoretycznej na Uniwersytecie Warszawskim.

- Najbardziej uderzało mnie w jego działalności emocjonalne zaangażowanie w pracę naukową - mówił prof. Andrzej Trautman.

Był sygnatariuszem Manifestu Einsteina-Russella, wystosowanego przez grupę naukowców zrzeszonych w organizacji Pugwash, nawołującego światowych przywódców do zaprzestania zbrojeń. Podpisał również "List 34". Zmarł 16 stycznia 1968. 

Posłuchaj audycji poświęconych postaci wybitnego fizyka.

bm

Pasja podróżowania

Strzelecki, syn zubożałego szlachcica, uczestnika powstania kościuszkowskiego, nie miał wykształcenia wyższego. Nie przeszkodziło mu to w rozwijaniu swoich zainteresowań i pogłębianiu ogromnej wiedzy w zakresie nauk przyrodniczych, geologii i geografii. Osiągnięcia życia tego wielkiego badacza dowodzą ogromnej jasności jego umysłu, przenikliwości myślenia i właściwej przedsiębiorczości w działaniu. To całe okrążenie Ziemi, wszystkie podróże finansował ze środków własnych, które zdobył wcześniej, zarządzając majątkami księcia Sapiehy, poznanego podczas podróży do Włoch.

Nie byłoby tej podróży, gdyby nie jeden znaczący fakt w jego życiu. W młodości Strzelecki marzył o podróżach zagranicznych, o poznawaniu świata. Traf jednak chciał, że spotkał na swej drodze pannę Aleksandrę Turno, w której z miejsca się zakochał. Ojciec Adyny, jak ją nazywano, nie wydał jednak zgody na oddanie mu ręki swojej córki. Uczucie było tak silne, że młodzi próbowali nawet wspólnej ucieczki – jak głosi legenda. Plany ich spełzły na niczym, panna Adyna do końca została panną, a Strzelecki zajęty podróżami i odkryciami nigdy nie znalazł czasu na założenie rodziny. Biografowie notują jeszcze tylko fakt, że przez wiele lat pisał listy do Aleksandry, dowodząc swojemu wielkiemu uczuciu.

Tak oto młody Strzelecki wyrusza w podróż po Europie, którą finansował z pieniędzy pochodzących ze spadku po rodzicach. We Włoszech poznał i zaprzyjaźnił się z magnatem Franciszkiem Sapiehą, który w dowód zaufania i uznania dla sprawności młodego szlachcica powierzył mu zarządzanie swoimi ogromnymi majątkami ziemskimi pod Mohylewem. W tej roli Strzelecki sprawdzał się znakomicie. Po śmierci księcia Sapiehy (1829) otrzymał po nim ogromny spadek, dzięki któremu mógł zrealizować marzenia swojej młodości i sfinansować liczne podróże i badania.

Podróż dookoła świata

Rozpoczął je od Francji, by po roku przenieść się do Wielkiej Brytanii, gdzie mieszkał do połowy 1834 roku. To z Liverpoolu wyruszył w swoją podróż dookoła świata. W trakcie tej 9-letniej przygody prowadził badania przyrodnicze w obu Amerykach, poczynając od północy i terytoriów Kanady. Podróżując na południe, przez Stany Zjednoczone i Amerykę Środkową dotarł do krajów Ameryki Południowej, gdzie nie poprzestał na badaniach przyrodniczych i geologicznych – zajmował się też pomiarami i obserwacją meteorologiczną (1836). W kolejnych latach podróżował po wyspach Polinezji, robił badania wulkaniczne na Hawajach (1838), by od 1839 roku, przez cztery kolejne lata, eksplorować Australię, Nową Zelandię i Tasmanię.

Wiele osób może zadawać pytanie – jak to jest z tym nazywanie gór czy pasm górskich – kto ma do tego prawo. W czasach odkryć było naturalną rzeczą, że odkrywca otrzymywał przywilej nazewniczy. W wielu przypadkach od imion odkrywców czy wynalazców nazywano poszczególne obiekty geograficzne, odkryte wynalazki, odkryte choroby itp. Do chwil obecnych spotykamy się z liczną grupą "rzeczy" tak właśnie nazwanych. Niech przykładem będzie polska noblistka Maria Skłodowska-Curie, która jeden z odkrytych przez siebie pierwiastków nazwała na cześć Polski "polonem" (Po, 84).

Przywilej nazewniczy pozostał do czasów obecnych – mniej się o nim słyszy, bo "wszystko" zostało już wynalezione, odkryte, nazwane. W tamtych czasach wiele dziewiczych terenów oczekiwało na swoich badaczy, na ludzi, którzy, jak w przypadku gór, rozrysują pierwsze dokładne mapy, zajmą się właściwymi pomiarami kartograficznymi... na ludzi, którzy je zdobędą, jakkolwiek, choćby i wspinając się.

Góra Kościuszki

Tak też uczynił Strzelecki, rysując dokładne mapy Gór Śnieżnych w paśmie Alp Australijskich. Wiele z gór miała swoje aborygeńskie nazwy, co pozwoliło na późniejszą dodatkową identyfikację odkryć. Najwyższa góra kontynentalnej Australii takiej nazwy nie posiadała. Nie była też wcześniej zmierzona pod względem wysokości i nie była oficjalnie zdobyta.

Jako pierwszy dokonał tego Paweł Edmund Strzelecki, stojąc na czele badawczej wyprawy, prowadzonej wspólnie z Jamesem Macarthurem, podróżując z Sydney do Melbourne. Trasa ta nie byłą wcześniej zdobyta ani tak dokładnie eksplorowana. Według pomiarów Strzeleckiego, stojącego wraz z Macarthurem na Mt Townsend, sąsiednia, nienazwana jeszcze góra, była od obecnej wyższa.

Strzelecki zdjął kapelusz i uroczyście ją nazwał imieniem wielkiego polskiego bohatera Tadeusza Kościuszki – pierwsze zapisy mówią o górze "Kosciusko", bez polskich znaków diakrytycznych. Właściwą Kościuszce literę "z" dodano dopiero w 1997 roku. Po akcie nazwania Strzelecki ruszył zdobyć szczyt, a Macarthur zszedł do bazy. Zdobyty szczyt mierzył 2228 metrów nad poziomem morza.

Późniejsze wyprawy innych badaczy, bazujące na starych mapach zawierających błędne dane, narobiły trochę zamieszania z odróżnieniem, która to jest ta Góra Kosciusko i czy rzeczywiście jest najwyższa. W 1851 roku stanowy geodeta Thomas Townsend naniósł ją na mapy hrabstwa Selwyn.

Odkrycie Strzeleckiego potwierdzili tez i nazwę zarejestrowali jako właściwą dwaj późniejsi przedstawiciele urzędu stanu Nowa Południowa Walia odpowiedzialnego za rejestrowanie oficjalnego nazewnictwa. Niezależnie więc od nazewniczego zwyczaju, dającego prawo odkrywcy lub pierwszemu zdobywcy na nadanie nazwy musi ona być zatwierdzona przez właściwy administracyjnie urząd.

Zarówno w Polsce jak i w innych krajach obecnie nazwami geograficznymi zajmują się Komisje Standaryzacji Nazw Geograficznych – które zatwierdzają nie tylko nowe nazwy, ale też określają np. polskie odpowiedniki nazw w innych krajach... choćby Paris – Paryż. Nad całością pieczę sprawują odpowiednie ministerstwa i właściwe akty prawne, a wszystko dodatkowo zatwierdzane jest i rejestrowane przez organizacje

PP

Data jego śmierci jest jednak dość kontrowersyjna - są źródła historyczne, które przyjmują wcześniejszą datę - niektóre z nich mówią o 30 września, inne zaś o 18 października 1876. Niezależnie od różnic poszczególnych źródeł, najprawdopodobniej wynikających z różnic przyjętych kalendarzy, najczęściej za datę tragicznej śmierci przyjmuje się 30 października.

Utalentowany i pracowity

Historia tego wybitnego badacza zdaje się być piękna z punktu widzenia wielkiego patrioty, człowieka silnego, ale też niezwykle wrażliwego. Strony Związku Sybiraków tak rozpoczynają notatkę - opis życia i dokonań Czekanowskiego: "Sława jego imienia opromienia blaskiem męczeńskim cierniową koronę narodu, z łona którego wyszedł" - tak pisał o Aleksandrze Czekanowskim inny wielki badacz, zoolog, lekarz i podróżnik Benedykt Dybowski. Trzeba już na wstępie przyznać, że w słowach tych nie było krzty przesady".

W podobnym tonie piszą inni badacze jego życia. Zbigniew Wójcik w biograficznej książce "Aleksander Czekanowski" (1982 rok), gdzie opowiada historię zesłańca z 1863 r., "który dzięki talentowi, niezwykłej pracowitości i przyjaciołom zamieszkałym w Rosji zapisał się trwale w dziejach nauki światowej".

Profesor Grzegorz Racki piszący na łamach "Przeglądu Geologicznego" (nr 10, 2019) w artykule pt. "Aleksander Czekanowski – odkrywca trapów syberyjskich", czy Maria i Przemysław Pilichowie w swojej książce "Wielcy polscy podróżnicy, którzy odkrywali świat". Ci ostatni tak także zwracali uwagę na tragiczne losy polskiego odkrywcy: "Spośród wszystkich podróżników opisywanych w książce "Wielcy polscy podróżnicy, którzy odkrywali świat", Aleksander Czekanowski był postacią najbardziej tragiczną i najbardziej pokrzywdzoną przez los. Był wybitnym geologiem, a przede wszystkim paleontologiem. Wykonane przez niego mapy zlikwidowały wiele białych plam na Syberii i stanowiły przez dłuższy czas jedyny materiał kartograficzny Syberii Środkowej. Niestety, żył krótko, ale jego pamięć trwa zarówno wśród uczonych rosyjskich, jak i w tekstach polskich biografów oraz w nazwach geograficznych na Syberii".

Przyrodnik i geolog

Aleksander Czekanowski urodził się 12 lutego 1833 roku w Krzemieńcu na Wołyniu. Związek Sybiraków zwraca uwagę, że 24 lata wcześniej, w tym samym Krzemieńcu, urodził się polski wieszcz Juliusz Słowacki. Wawrzyniec Czekanowski, ojciec wielkiego geografa i geologa, w owym czasie pracował w Krzemienieckim Liceum powstałym z założenia przez Tadeusza Czackiego. To ojciec zaszczepił synowi zamiłowanie do badań przyrodniczych - pasjonował się entomologią i zbieraniem owadów... pokazał również synowi jak organizować sobie warsztat badawczy szczególnie w trudnych warunkach. Umiejętności te niezwykle przydały się w surowym środowisku Syberii. Matka Aleksandra, z domu Gastell, była córką profesora Uniwersytetu Wileńskiego.

Wykształcenie młodego Aleksandra, po ukończeniu gimnazjum w wieku 17 lat, zaczęło się na Wydziale Medycznym Uniwersytetu Kijowskiego. Medycyna jednak nie była marzeniem młodego Polaka. Po dwu latach opuszcza Kijów i przenosi się na Uniwersytet w Dorpacie - obecnie Tartu w Estonii - gdzie studiuje na wydziale mineralogicznym. Te studia wskazały mu drogę jako przyrodnika i geologa - główne dziedziny, w których realizował swoje poszukiwania i dokonywał niesamowitych odkryć. To właśnie tam poznał ludzi, z którymi ponownie zetknął się w ciężkich czasach syberyjskich - Benedykta Dybowskiego i wybitnego paleontologa Fryderyka Szmidta. Po dwu latach, w 1957 roku, po ukończeniu studiów w Dorpacie, Czekanowski powrócił do Kijowa i pracy z uniwersyteckimi zbiorami paleontologicznymi.

Zesłany na Syberię

Okres ten okazał się znaczący w jego życiu. Przed wybuchem powstania styczniowego użyczał swojego mieszkania na spotkania elit młodych Polaków. Spotkania te skutkowały podejrzeniem o udział w powstaniu i po aresztowaniu w 1863 roku został zesłany na Syberię. "Dzieje.pl" tak krótko wzmiankują ten fakt: "W powstaniu nie brał udziału, został jednak aresztowany, ponieważ prowadził dom otwarty i wśród jego gości bywali również ludzie rozpolitykowani. W 1863 r. skazano go na 6 lat katorgi na Syberii – początkowo odbywał ją na Zabajkalu".

Grzegorz Racki dodaje jeszcze: "wychowanek uniwersytetów w Kijowie i Dorpacie (Tartu), został skazany na katorgę (i odebranie stanu szlacheckiego!) za udział w przygotowywaniu powstania styczniowego w Kijowie".

Pilichowie o zesłaniu i początkowym okresie syberyjskim piszą niezwykle obrazowo: "W 1863 roku, jako podejrzany o uczestnictwo w powstaniu styczniowym (chociaż najprawdopodobniej nie brał w nim czynnego udziału), został aresztowany przez Rosjan za udział w "szajce buntowniczej" (w jego mieszkaniu zbierała się elita młodzieży). Zesłany na Syberię, szedł tam pieszo, towarzyszył mu przyrodnik i chemik, były pracownik uniwersytetu kijowskiego Mikołaj Hartung. (...) Do Tomska dotarł chory na tyfus, choroba ta przysparzała mu cierpień do końca życia. Częściowo tylko wyleczony szedł dalej na wschód, aż dotarł za Bajkał, do Daurii w okolicach Czyty (między Górami Jabłonowymi i Górami Czerskiego)".

Pomoc przyjaciół

W owym czasie odezwał się dawny znajomy z Dorpaty - ponownie spotkał Dybowskiego, dzięki któremu mógł zawdzięczać przeżycie i trochę lepsza kondycję. Dybowski zajął się leczeniem Czekanowskiego oraz wciągnął go do badań nad przyrodą okolicznych terenów. W pracach swoich i w ciężkim życiu w surowym klimacie radził sobie poznanymi w młodości sposobami. Cierpiąc biedę i posługując się prymitywnymi narzędziami dokonywał niezwykłych badań geologicznych, przyrodniczych i geograficznych. Co ciekawe, mimo takich przeciwności, nigdy się nie skarżył.

W dalszych losach polskiego badacza niebagatelny wpływ na poprawę warunków i w końcu na uwolnienie z kary prac przymusowych miał kolejny przyjaciel z Dorpatu - Fryderyk Szmidt. Był to rok 1866. Odkupił on od Czekanowskiego jego dotychczasowe zbiory, zatrudnił przy ich sklasyfikowaniu i opisaniu, dopomógł w przeniesieniu do Irkucka, gdzie mógł działać w Syberyjskim Oddziale Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego. Wreszcie, po dziesięciu latach otrzymał pozwolenie na przyjazd do Petersburga. Zajął się tam zebraniem i klasyfikacją swoich zbiorów, a opisane obserwacje zawarł w wielu naukowych publikacjach.

Samobójcza śmierć

W końcu swojego tragicznego życia doznał jeszcze jednej katorgi - popadł w silną depresję ze względu na kierowane pod jego adresem pomówienia. Pilichowie tak relacjonują ten ostatni okres życia: "Miał sprzyjające warunki do pracy naukowej, ale dopadła go depresja i nasilenie choroby nerwowej, na jaką zapadł już na Syberii i 18 października 1876 roku popełnił samobójstwo. Podobno został posądzony o kradzież pieniędzy na kolejną wyprawę, co nie było prawdą, ale on sam presji społecznej nie wytrzymał. Miał zaledwie 43 lata, był w pełni sił twórczych. Według niektórych źródeł przyczyną śmierci miała być niewydolność nerek. Nie jest to jednak prawda, on się po prostu otruł, chociaż niektórzy uważają, że zatrucie amoniakiem było spowodowane przypadkowym błędem. Kilka dni później został pochowany na Cmentarzu Smoleńskim w Petersburgu, w miejscu dziś nieznanym".

Wymieniona data 18 października oznaczana jest według kalendarza juliańskiego, używanego w Rosji do 1918 roku. Niezależnie od sposobu określania daty odczuwamy smutek po utracie tak wspaniałego badacza i odkrywcy. Warto zajrzeć do różnych publikacji opisujących jego piękną biografię.

PP

Arcybiskupowi Dongoli podlegał m.in. biskup Faras, którego katedrę odkrył prof. Kazimierz Michałowski 60 lat temu. Część odkrytych wówczas dzieł malarskich, które zdobiły faraską świątynię, trafiło do Muzeum Narodowego w Warszawie, gdzie można oglądać je do dziś.

Kierownik badań i dyrektor Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW prof. Artur Obłuski twierdzi, że najnowsze odkrycie może diametralnie zmienić wiedzę nie tylko o samym mieście, ale i o historii kościoła nubijskiego.

Największa apsyda w Nubii

W trakcie badań w 2021 roku archeolodzy oczyścili mur apsydy (elementu budynku na planie półkola, który jest "dostawiony" do głównej bryły konstrukcji) wraz z przyległą ścianą ceglanego kościoła i kopułę dużego grobowca położone w samym centrum miasta. Jak czytamy w komunikacie, ściany absydy, która była najświętszym miejscem w kościele, ozdobione są malowidłami przedstawiającymi dwa rzędy monumentalnych postaci. Według odkrywców to największa absyda dotychczas odkryta w Nubii: ma średnicę 6 m, zaś szerokość kościoła, do którego należała to ok. 26 m.

- Na przykładzie innych kościołów nubijskich wiemy, że długość budowli będzie do nich proporcjonalna. Jeśli nasze wnioskowanie oparte o znane już wymiary się potwierdzi, to jest to największy kościół odkryty dotąd w Nubii. To ważne, ale równie istotne jest to, gdzie go znaleźliśmy – w samym sercu dwustuhektarowego miasta, stolicy połączonych królestw Nobadii i Makurii" - mówi prof. Artur Obłuski. Dodaje, że tuż na południowy wschód od absydy dobudowano spory budynek przykryty kopułą.

Według szefa projektu analogiczny zespół architektoniczny znajdował się w Faras.

- Tam katedra stała na samym środku cytadeli, a na wschód od niej zbudowano zwieńczony kopułą grób Joannesa, biskupa Faras. Z jedną małą różnicą: kopuła grobu Joannesa ma 1,5 m średnicy, ta jest pięć razy większa i ma 7,5 m - podkreśla.

Prof. Artur Obłuski twierdzi, że w Dongoli wielki kościół mógł pełnić rolę katedry, przy której postawiono grobowiec dostojników, zapewne biskupów. Za katedrę uważano dotąd budynek poza cytadelą, który traktowano jako wyznacznik zmian w architekturze sakralnej Nubii na przestrzeni stuleci.

- Może się okazać, że wzorcem, czy mówiąc współcześnie, trend-setterem, był zupełnie inny kościół – zaznacza dyrektor Artur Obłuski.

Jak trzypiętrowy blok 

Jak informują naukowcy, nowo odkryta budowla stoi w środku cytadeli otoczonej murem o wysokości ok. 10 m i 5 m grubości.

- Sondaż w absydzie ma ok. 9 m głębokości. To oznacza, że część wschodnia budynku jest zachowana do imponującej wysokości trzech pięter typowego bloku. A to daje ogromną szansę, że pod naszymi stopami znajdują się kolejne malowidła i inskrypcje, tak samo, jak w Faras - uważa kierownik prac.

Dlatego w ekspedycji biorą udział eksperci z Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Konserwatorzy pracujący pod kierunkiem prof. Krzysztofa Chmielewskiego zabezpieczają odkrywane malowidła.

Stolica jednego z trzech chrześcijańskich królestw

Podczas wcześniejszych prac w tym miejscu archeolodzy natknęli się na inne kościoły, pałac i duże, willowe domy należące do elit kościelnych i państwowych. Ich zdaniem w okresie makuryckim (V/VI–XIV wiek n.e.) to tutaj biło serce całego królestwa. Dongola była stolicą Makurii, jednego z trzech chrześcijańskich królestw nubijskich. Miasto funkcjonowało ponad 1200 lat, od powstania cytadeli w końcu V wieku, do opuszczenia miasta w XVIII w.

Archeolodzy z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW pracują w Dongoli od 2018 roku w ramach grantu Europejskiej Rady Badań. Jednak pierwsze prace Polaków w tym miejscu rozpoczęły się już w 1964 roku i były kontynuowane w kolejnych dekadach. 

Z prof. Arturem Obłuskim, dyrektorem Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego, o niezwykłym odkryciu w Sudanie, rozmawiała Halina Ostas.

PAP/ho

Trzysta nowych tekstyliów 

W przeciwieństwie do chociażby ceramiki wytwory wykonane z surowców organicznych bardzo rzadko zachowują się do naszych czasów. Tym cenniejsze są dla archeologów. 

- Do tej pory z terenu Grecji znanych i opublikowanych było zaledwie około 40 tekstyliów archeologicznych, czyli fragmentów tkanin znajdowanych w czasie wykopalisk, które pochodzą z czasów od III tysiąclecia przed naszą erą po około 1100 rok przed naszą erą - mówiła Polskiej Agencji Prasowej dr hab. Agata Ulanowska z Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.

Badaczka nie kryje zadowolenia, że dzięki jej projektowi - sfinansowanemu przez Narodowe Centrum Nauki - udało się zidentyfikować kilkakrotnie więcej tekstyliów (w tym tkanin, sznurków, wiklinowych koszyków, ale także rzemyków i skór), bo aż około trzystu. I wszystko to - jak podkreśla Ulanowska - bez przeprowadzenia wykopalisk! 

Archeolożka skupiła się na analizie odcisków pieczętnych z epoki brązu w Grecji, a w zasadzie ich silikonowych odlewów i plastelinowych odcisków, które przechowywane są w Niemczech, w archiwum Korpusu Pieczęci Minojskich i Mykeńskich znajdującym na Uniwersytecie w Heidelbergu.

Plastelinowe odciski spodów glinianych plomb z Lerna w Argolidzie w zbiorach Archiwum Korpusu Pieczęci Minojskich i Mykeńskich w Heidelbergu. Foto: A. Ulanowska

Czym były i do czego wykorzystywano pieczęcie?

Nad Morzem Śródziemnym - w tym również na terenach Grecji - pieczęcie były powszechnie stosowane już kilka tysięcy lat temu. Przez stemplowanie wskazywano na własność lub zabezpieczano dostęp do różnego rodzaju pomieszczeń i przedmiotów - w tym wiek skrzyń, skrzynek i koszy, owiniętych tkaniną i obwiązanych sznurkiem wylewów naczyń ceramicznych, a także dokumentów (na przykład w postaci niewielkich paczuszek ze zwiniętego i obwiązanego sznureczkiem pergaminu).

Zdjęte plomby wyrzucano lub przechowywano do celów administracyjnych - między innymi do rejestracji liczby wejść do określonego pomieszczenia. Po stronie zewnętrznej (tam, gdzie przykładano stempel) widoczne są motywy znajdujące się na odciskanych pieczęciach. Do naszych czasów zachowało się tysiące odcisków na grudkach gliny, przypadkowo utrwalonych przez wypalenie w pożarach.

Archeolożka w rozmowie z PAP mówiła, że pieczęcie są bardzo różne - niektóre zawierają motywy geometryczne i roślinne, inne przedstawienia zwierząt i inskrypcje w pismach egejskich, a jeszcze inne złożone sceny religijne z udziałem ludzi. Nie wiadomo, czy i jak dekoracja pieczęci odnosiła się do społecznej funkcji bądź stanowiska osoby, która je używała. Wiadomo jednak, że jeden człowiek mógł posiadać i posługiwać się kilkoma pieczęciami.

Jednak najciekawsze dla dr hab. Agaty Ulanowskiej jest to, co widać po drugiej stronie glinianych plomb - w momencie odciśnięcia stempla wilgotna grudka gliny stykała się z przedmiotem, który zabezpieczała, utrwalając jego negatyw.

- Nikt nie zdawał sobie sprawy, że analizując odciski, będzie można dokonać nowych ustaleń dotyczących między innymi tkanin. Tymczasem archiwum Korpusu z Heidelbergu okazało się dla mnie kopalnią informacji. Szacuję, że tekstylia są odciśnięte na nawet 1600 zabytkach z liczącego kilkanaście tysięcy odcisków archiwum - podkreśliła badaczka w rozmowie z PAP. - Do tej pory naukowcy widzieli na tych odciskach jedynie sznurki i rzemyki, tymczasem bogactwo odciśniętych wyrobów jest na nich ogromne - dodała.

Dziesiątki nieznanych rodzajów tekstyliów zidentyfikowała na odciskach pieczętnych z Grecji epoki brązu dr hab. Agata Ulanowska z @UniWarszawski Według badaczki jej analizy wielokrotnie zwiększają wiedzę na temat tkanin, sznurków czy wyrobów z wikliny. https://t.co/I7HAgHHFFp

— Nauka w Polsce (@naukawpolsce) July 14, 2021

Namacalny dowód na zmiany w technologii włókiennictwa 

Ten dostatek tyczy się również surowców. Wiadomo było, że egejskie tkaniny wykonywano najczęściej z lnu i wełny. Dzięki analizie z użyciem mikroskopu cyfrowego Ulanowska rozpoznała osiem grup surowców, obejmujących między innymi łyko drzew, sitowie, wiklinę, rzemienie, ale także skóry z włosem, gładkie i pergamin.

- Choć spodziewaliśmy się, że wybór surowców włókienniczych musiał być znacznie większy niż tylko len i wełna, taka różnorodność była dla mnie zaskoczeniem - przyznaje badaczka w rozmowie z PAP.

Dr hab. Agata Ulanowska bardzo szczegółowo przyjrzała się odciskom z dwóch stanowisk archeologicznych, które pełniły funkcje ważnych centrów administracyjnych: Lernie w Argolidzie i Fajstos na Krecie. Dzieli je około 750 lat. Okazało się, że w późniejszym Fajstos używano nie tylko większego wyboru surowców, lecz także stosowano więcej technik włókienniczych.

- Po raz pierwszy mamy namacalny dowód na zmiany w technologii włókiennictwa - podkreśliładr hab. Agata Ulanowska w rozmowie z PAP.

Wykazała również, że w Fajstos sznurki były nie tylko skręcane na rozmaite sposoby, lecz także plecione, a do wiązania używano również wąskich rzemyków. Zachowały się też odciski worków skórzanych i wyrobów ze skór z futrem. Według Ulanowskiej zarówno wyroby z Lerna, jak i z Fajstos pod względem technicznym wskazują na wysoki poziom wytwórczości. Mają one bardzo podobne cechy budowy, ale te z Fajstos były technicznie lepsze i bardziej typowe.

- Widać zatem, że technologia wytwarzania tekstyliów znacząco zmieniała się w czasie, czego wcześniej, wobec niewielkiej liczby zachowanych tkanin, archeolodzy mogli się tylko domyślać - powiedziała badaczka w rozmowie z PAP.

Informacje o projekcie znajdują się na stronie: https://textileseals.uw.edu.pl/, gdzie dostępna jest też baza danych zawierająca odciski tekstylne z glinianych plomb, jak i przedstawienia z pieczęci egejskich.

PAP/jb