Podniebny ułan

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zaledwie siedemnastoletni Bajan wstąpił do wojska. Jako jeden z "Orląt" walczył w obronie Lwowa. W trakcie wojny polsko-bolszewickiej służył w kawalerii i piechocie. Za stery samolotu przesiadł się w 1922 roku.

Jego pasją była akrobacja powietrzna. Zasłynął jako autor figury znanej jako "Trójka Bajana", niezwykle niebezpiecznego manewru trzech połączonych ze sobą samolotów. Na maszynach produkcji polskiej brał udział w międzynarodowych zawodach, m.in. w prestiżowych Międzynarodowych Zawodach Samolotów Turystycznych Challenge. Zwyciężył w ostatnich, rozgrywanych w 1934 roku, zawodach w tej serii oraz rok wcześniej w międzynarodowym zlocie gwiaździstym do Wiednia.

- Był pilotem z krwi i kości - mówił o mistrzu akrobacji powietrznych Aleksander Gabszewicz, dowódca Dywizjonu 316 na antenie Radia Wolna Europa.

Jerzy Bajan walczył w siłach myśliwskich w czasie II wojny światowej, mimo że utracił władzę w jednej ręce. Jerzy Bajan - wirtuoz pilotażu, który zwyciężył własne ograniczenia.

Wybuch II wojny światowej zastał Bajana w Dęblinie, gdzie pełnił stanowisko komendanta Szkoły Podchorążych Lotnictwa - Klasa Taktyczna w Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa. Tam został ranny i przysypany gruzem podczas bombardowania miasta 2 września, utracił władzę w lewej ręce.

Bitwa o Anglię - zobacz serwis specjalny

Ponad ograniczenia

Po klęsce wrześniowej udało mu się przedostać do Francji (gdzie odbudowywał polskie siły powietrzne), a po jej upadku - do  Anglii. Ze względu na bezwład ręki, pełnił głównie funkcje sztabowe, ale dzięki specjalnie skonstruowanym haczykom, przymocowywanym do kończyny, był w stanie pilotować samolot i wykonywać loty bojowe w Dywizjonie 316.

- Bajan, starszy od pozostałych pilotów o 10-15 lat wykazał, że jest nie tylko pilotem wyczynowym, ale też niezmiernie wartościowym pilotem bojowym. Chcę, żeby wszyscy wiedzieli, że on był przykładem dla nas, a nie my dla niego - podkreślał na antenie Radia Wolna Europa Aleksander Gabszewicz, dowódca Dywizjonu 316. - Jerzy Bajan latał zawsze w moim kluczu z numerem 2, jego zadaniem było ochranianie dowódcy. To był mój dowód zaufania do niego.

Dowódca polskich sił myśliwskich na Zachodzie

Jerzy Bajan wziął udział w lotach bojowych Dywizjonu 316. Od 1 czerwca 1943, po śmierci Stefana Pawlikowskiego, był polskim oficerem łącznikowym w sztabie dowództwa lotnictwa myśliwskiego RAF, co czyniło go faktycznym dowódcą polskich sił myśliwskich na Zachodzie. Brał udział w pracach komisji badającej okoliczności katastrofy gibraltarskiej 4 lipca 1943, w której zginął gen. Władysław Sikorski.

Więcej materiałów poświęconych postaci płk. Józefa Bajana w serwisie Radia Wolności >>>>>

Po zakończeniu II wojny światowej pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii. Był członkiem Stowarzyszenia Lotników Polskich i autorem listy zestrzeleń, jakich dokonali polscy lotnicy podczas wojny. Zmarł 27 czerwca 1967 roku.

Posłuchaj audycji poświęconej wirtuozowi pilotażu.

bm

– Był jednym z tych, którzy dzięki sukcesom sportowym o wymiarze międzynarodowym stali się ambasadorami odrodzonej Polski – podkreślał historyk dr Janusz Osica.

Urodził się 1 grudnia 1897 w Krakowie. 17-letni Hynek wstąpił do Legionów Polskich, służąc na frontach rosyjskim i włoskim. We Włoszech trafił do obozu jenieckiego. Powrócił do kraju wraz z armią gen. Józefa Hallera. Wkrótce zgłosił się do Oficerskiej Szkoły Aeronautycznej w Toruniu.

Fascynacja lotami balonowymi szybko przyniosła sukcesy. W 1928 roku jako pilot balonu "Lwów", uczestniczył w Krajowych Zawodach Balonów Wolnych o Puchar im. płk. Aleksandra Wańkowicza, gdzie zdobył najwyższą lokatę.

Wraz ze Zbigniewem Burzyńskim stworzyli zgrany zespół, który wywalczył pierwsze dla Polski trofea na najbardziej prestiżowych balonowych zawodach świata o Puchar Gordona Bennetta. W 1932 roku w Szwajcarii, lecąc balonem "Kościuszko", zajęli 6. miejsce, a już rok później w Stanach Zjednoczonych byli bezkonkurencyjni. W powietrzu utrzymali się przez 39 godzin i 32 minuty, ustanawiając tym samym nowy międzynarodowy rekord. Kolejny złoty medal na tych zawodach, tym razem odbywających się w Warszawie w 1934 roku, zdobył wraz z Władysławem Pomaskim. Następne zawody również odbyły się w Polsce.

Gdy wybuchła II wojna światowa przystąpił do pracy w konspiracji. W 1942 roku objął funkcję komendanta Bazy Lotniczej Okręgu Warszawskiego AK. Aresztowany przez Niemców 19 maja 1944 został osadzony na Pawiaku. Później trafił do obozu koncentracyjnego w Gross-Rosen, następnie był więziony w Fünfteichen, Dora i Bergen-Belsen. Po wojnie zaangażował się w organizację życia Polaków w Niemczech.

W 1946 roku wrócił do kraju, by popularyzować sport balonowy. Zginął podczas lotu balonem z Gniezna do Poznania. Przy próbie lądowania balon zahaczył o linię wysokiego napięcia, zapalił się. 

mb

88 lat temu, 15 września 1935, polska załoga balonowa w składzie Zbigniew Burzyński i Władysław Wysocki, zwyciężyła po raz trzeci w zawodach o Puchar Gordona Bennetta. Tym samym zdobyła trofeum na własność.

- Końcówka lotu była fantastyczna, manewrowaliśmy resztkami balastu - wspominał Zbigniew Burzyński w audycji z cyklu "Ślady przeszłości". Posłuchaj wspomnień mistrza.

Międzynarodowe zawody balonowe o Puchar Gordona Bennetta były jednymi z najbardziej prestiżowych rywalizacji baloniarskich. Polska wzięła w nich udział po raz pierwszy w 1932 roku. Wystawiliśmy wówczas dwie załogi, które zdobyły kolejno 4 i 6 lokatę.

Pierwsze zwycięstwo wywalczyli dla Polski rok później w Chicago Franciszek Hynek i Zbigniew Burzyński. Zgodnie z zasadami zawody odbywały się w kraju tryumfatorów poprzedniej edycji. W Warszawie w 1934 roku ponownie zwyciężyli Polacy – Hynkowi partnerował wówczas Władysław Pomaski. Rok później po laur zwycięstwa sięgnęła ekipa Burzyński-Wysocki.

W latach 1936-37 najlepsze polskie załogi zajmowały drugą lokatę. Puchar udało się zdobyć ponownie na zawodach w Belgii ekipie w składzie: Antoni Janusz i Franciszek Janik. Planowana we Lwowie kolejna edycja nigdy się nie odbyła – trzy dni przed datą rozpoczęcia rywalizacji, 1 września 1939, Niemcy zaatakowały Polskę, rozpoczynając II wojnę światową.

Kolejne zawody odbyły się dopiero w 1987 roku w Paryżu. Polska ekipa w składzie Stefan Makné, Ireneusz Cieślak oddała najlepszy hołd polskim tradycjom baloniarskim, zdobywając pierwsze miejsce. Było to jak do tej pory ostatnie zwycięstwo Polaków w zawodach o Puchar Gordona Bennetta.

240 lat temu, 12 lutego 1784 roku, nadworny chemik króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, Stanisław Okraszewski, wypuścił w powietrze pierwszy balon w Warszawie. Świadkiem tego wydarzenia był sam król.

Pięć lat później, 10 maja 1789 roku, w Warszawie na Nowym Świecie wzbił się w powietrze pierwszy balon z pasażerami na pokładzie. Próba miała miejsce dwa lata po pierwszym tego typu eksperymencie przeprowadzonym przez braci Montgolfier i miesiąc po pierwszym wzbiciu się w powietrze balonu na ziemiach polskich w Krakowie.

Smok nad Turcją

Choć i ten fakt nie zasługuje na palmę pierwszeństwa prób awiacyjnych w Polsce. Tę datować należy na wiek XVII, a konkretnie lata panowania Władysława IV Wazy, kiedy wynalazca Tytus Liwiusz Burattini zaprezentował dworowi królewskiemu model maszyny latającej w kształcie smoka o trzech parach ruchomych skrzydeł i z balonem na plecach. Pełnowymiarowy odpowiednik modelu miał służyć do transportu wojska pod mury Istambułu. Rzeczpospolita toczyła wówczas wojnę z Turcją. Testy nie wyszły jednak nigdy poza fazę pokazu modelu.

Na wzbicie się w powietrze załogowego balonu w Polsce trzeba było czekać do 10 maja 1789 roku. Podniebną podróż odbył wtedy Jean-Pierre Blanchard. Wystartował z ulicy Foksal.

- Chodziło mu o to, żeby udowodnić, że stworzenia mogą przeżyć kilkaset metrów nad ziemią - mówił dr Robert Gawkowski w audycji Doroty Truszczak z cyklu "Naukowy zawrót głowy". - W komitywie z Blanchardem był sławny pisarz i podróżnik Jan Potocki, który zresztą sam latał na niewielkich wysokościach.

Latający Mołdawianin

Autora "Pamiętnika znalezionego w Saragossie" można zatem uznać za pierwszego polskiego aeronautę. Inną "gwiazdą" warszawskiego baloniarstwa był Jordaki Kuparentko, który przybył na ziemie polskie z Mołdawii. Jordaki znalazł się w Księdze rekordów Guinnessa jako wynalazca spadochronu oraz pierwszy człowiek na świecie, który przeżył katastrofę lotniczą.

Rozpalanie wyobraźni

Nowy wynalazek rozbudził wyobraźnię nie tylko konstruktorów i naukowców, ale także literatów. Już rok po pierwszym polskim locie balonowym ukazała się powieść Michała Dymitra Krajewskiego "Wojciech Zdarzyński życie i przypadki swoje opisujący", która przedstawiała podróż na Księżyc odbytą właśnie balonem. Po podobny motyw sięgnął Teodor Tripplin.

Tradycje polskiego baloniarstwa są bardzo silne. Przed II wojną światową znajdowaliśmy się w elitarnym gronie trzech państw - obok Belgii i USA - które zdobyły Puchar Gordona Bennetta na własność.

bm