Stanisław Skarżyński przyszedł na świat 124 lata temu, 1 maja 1899 roku.

Niezwykła kariera legendy polskiego lotnictwa zakończyła się 25 czerwca 1942 roku. Tego dnia Skarżyński brał udział w nalocie na Bremę, jako drugi pilot bombowca Vickers Wellington. W drodze powrotnej ostrzelany samolot musiał awaryjnie wodować na kanale La Manche. Stanisław Skarżyński uratował załogę, lecz sam stracił życie. Parę tygodni później morze wyrzuciło jego ciało na holenderskim wybrzeżu. Po wojnie pochowano go na cmentarzu w rodzinnej Warcie.

Posłuchaj opowieści o Stanisławie Skarżyńskim w audycji z cyklu "Kronika niezwykłych Polaków".

II wojna światowa

Droga Skarżyńskiego na Wyspy Brytyjskie była typowa dla setek lotników, którzy chcieli walczyć z Niemcami. We wrześniu 1939 roku pełnił funkcję szefa sztabu lotnictwa Armii Pomorze. Następnie we Francji przerzut lotników z okupowanej Polski. W Wielkiej Brytanii był zastępcą dowódcy jednej z polskich szkół pilotażu oraz komendantem dywizjonów bombowych 300 i 301, stacjonujących w Hemswell.

- Mimo dość zaawansowanego jak na lotnika wieku, urodził się w 1899 roku, nieustannie domagał się prawa do udziału w lotach bojowych – mówił historyk - jego czynnej natury nie zaspokajała praca na lotniskach i w sztabach.

O wolną Polskę

Jednak zanim Stanisław Skarżyński wzbił się w przestworza, musiał odbyć służbę w odradzającej się Polsce. W 1918 roku o młodego członka Polskiej Organizacji Wojskowej i studenta Politechniki Warszawskiej upomniało się wojsko.

Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Został dwukrotnie ranny w bitwach pod Połockiem i Radzyminem. Karierę piechura skończył jako podporucznik, odznaczony srebrnym krzyżem orderu Virtuti Militari V klasy.

Początkiem marzeń o lataniu był dyplom uzyskany w 1925 roku w Szkole Pilotów w Bydgoszczy. Przez pewien czas pełnił funkcję dowódcy eskadry 1. Pułku Lotniczego w Warszawie. Od 1930 roku w randze kapitana pracował w Departamencie Aeronautyki MSW.

Stanisław Skarżyński fot. Wikipedia/cc/Poll, Willem van de źr. Dutch National Archives

Szaleństwo nad Afryką

W lutym 1931 roku, wraz z obserwatorem Andrzejem Markiewiczem, powziął szalony plan lotu wokół Afryki. Wystartowali z Warszawy samolotem PZL Ł-2. Była to młoda, licząca zaledwie dwa lata, dwumiejscowa konstrukcja. Maszyna turystyczna, zbudowana w układzie górnopłata. Trasa lotu wiodła nad Bałkanami, Morzem Śródziemnym, Afryką, Francją i Niemcami. – Wyliczanie kolejnych miejsc lądowania i startu byłoby zabiegiem przypominającym lekturę indeksu nazw geograficznych dużego atlasu – mówił na antenie PR dr Janusz Osica.

Dwukrotne awarie dodały dramaturgii podczas rekordowego lotu. Całe przedsięwzięcie okazało się wybitnym świadectwem polskiego lotnictwa.

Dwa lata później Skarżyński, już samotnie, jako pierwszy Polak przeleciał Atlantyk. Lecąc dwadzieścia godzin samolotem RWD-5bis ustanowił międzynarodowy rekord odległości w kategorii lotów sportowych. Za swój wyczyn otrzymał Order Odrodzenia Polski i awans na majora.

mjm/bm

Czy wikingowie stworzyli polskie państwo?

9 października 1000 roku do brzegu Winlandii (prawdopodobnie dzisiejsza Nowa Fundlandia) przybiła łódź dowodzona przez Leifa Erikssona, syna Eryka Rudego. Eryk Rudy był odkrywcą Grenlandii i założycielem pierwszych normańskich osad na tej wyspie. Eriksson poszedł w ślady ojca i, kiedy usłyszał opowieści podróżnika Bjarniego Herjólfssona o lądzie położonym na zachód od znanych ziem, postanowił ruszyć na jego podbój.

Posłuchaj

Ameryka - po Islandii i Grenlandii - miała być kolejnym nowym domem dla wikingów. Ale nie wszystko poszło zgodnie z planem. – To było jedyne miejsce, które zakończyło się kolonizacyjną klęską Skandynawów – zauważył w 2017 roku prof. Władysław Duczko, autor książki "Moce wikingów. Świat wczesnośredniowiecznych Skandynawów". – Nie dali sobie rady z Indianami – powiedział.

Archeologiczna sensacja: druga osada wikingów za Atlantykiem

Skandynawska przygoda w Ameryce Północnej nie trwała długo, ale wikingom udało się wybudować przynajmniej jedną osadę, której ślady widoczne są do dziś. Gdy zatem 12 października 1492 roku Krzysztof Kolumb dotarł do wysp u brzegów kontynentu amerykańskiego, nie mógł powiedzieć, że żaden człowiek z Europy nie dokonał wcześniej tego, co on i jego załoga. Dlaczego więc to właśnie jego nazywamy odkrywcą Ameryki? – Kolumb odkrył Amerykę wtedy, kiedy należało ją odkryć. Europa była na to gotowa – tłumaczył prof. Władysław Duczko.

mc

"Krzysztof Kolumb był Polakiem"

11 stycznia 1897 przyszedł na świat Kazimierz Nowak. Był podróżnikiem, reporterem i fotografem.

Pochodził ze Stryja, z którego przeprowadził się do Poznania po zakończeniu I wojny światowej. Pracował tam w jednej z miejskich gazet. Jego największym marzeniem już od czasów dzieciństwa była podróż do Afryki. Udało mu się je zrealizować w wieku 34 lat, kiedy wyruszył w wielką wędrówkę po Czarnym Lądzie, która zapewniła mu miejsce w historii.

Jego postać po latach przypomniał Łukasz Wierzbicki, który w 2000 roku wydał reportaże z podróży, pisane przez Kazimierza Nowaka dla poznańskich gazet. Książka ukazała się pod tytułem "Rowerem i pieszo przez Czarny Ląd".

– Pierwszy raz o Kazimierzu Nowaku usłyszałem od mojego dziadka. Śledził relacje podróżnika, które ukazywały się wówczas w poznańskiej prasie. Mój dziadek słuchał wykładów Nowaka po powrocie z Afryki i był na jego pogrzebie – opowiadał pisarz Łukasz Wierzbicki w audycji z 2006 roku. – Po wojnie o nim zapomniano, ukazał się jedynie album ze zdjęciami Nowaka. Dziadek próbował kiedyś odszukać relacje Kazimierza Nowaka, ale nie starczyło mu czasu i cierpliwości. Pomyślałem, że ja spróbuję i udało się. Dotarłem do stu reportaży i złożyłem z nich relację, która tworzy logiczny ciąg i opisuje całą wyprawę Kazimierza Nowaka.

Kazimierz Nowak w drodze do masywu górskiego Ruwenzori w Kongu Belgijskim, 1933 rok. NAC

Podróżnik

Wyprawę Nowaka sponsorował jeden z poznańskich sklepów fotograficznych, który podarował mu aparat fotograficzny w zamian za zdjęcia z wyprawy. Podróżnik wysyłał reportaże do poznańskich gazet, a za honorarium z tekstów utrzymywał rodzinę, która została w Polsce.

Swoją imponującą podróż po Afryce rozpoczął w listopadzie 1931 roku w Trypolisie. Postanowił, że trasę pokona bez wykorzystania zmotoryzowanych środków transportu. Większość drogi pokonał rowerem, ale podróżował także konno i tratwą.

– Szlak jego wyprawy w dużej mierze prowadził przez bezdroża sawanny i pustyni. Wyobrażam sobie, że dużą część trasy przemierzył pchając rower objuczony skromnym dobytkiem – powiedział Łukasz Wierzbicki w audycji Katarzyny Nowak z cyklu "Mapa kultury".

Kazimierz Nowak pośród tubylców, 1933 rok. NAC

Ukochał Afrykę

– Był inny niż większość ludzi wybierających się wówczas do Afryki. Wyruszył, aby dowiedzieć się czegoś o tym kontynencie, utrwalić jego obraz, podziwiać przyrodę i poznać życie mieszkańców. Nie spotkał podobnych sobie ludzi, a jedynie kolonialistów i misjonarzy – mówił Łukasz Wierzbicki w rozmowie z Katarzyną Nowak.

Kazimierz Nowak dwukrotnie przebył Afrykę. Po dotarciu na południowy kraniec Afryki w maju 1934 roku postanowił zawrócić i podróżował dalej, aż w listopadzie 1936 roku zatrzymał się w Algierii. W tym czasie pokonał 40 tysięcy kilometrów.

– Pojawiła się wtedy u niego myśl, aby może powrócić i po raz trzeci przemierzyć Afrykę. Kazimierz Nowak miał w sobie coś, co gnało go do podróżowania – powiedział Łukasz Wierzbicki w audycji Polskiego Radia z 2006 roku.

W grudniu 1936 roku wrócił do Poznania. Był bardzo wycieńczony chorobami, które nabył podczas pobytu w Afryce. Zdążył wygłosić kilka wykładów etnograficznych, które sprawiały mu jednak ogromny wysiłek. Zmarł 13 października 1937 roku.

sa

Pasja podróżowania

Strzelecki, syn zubożałego szlachcica, uczestnika powstania kościuszkowskiego, nie miał wykształcenia wyższego. Nie przeszkodziło mu to w rozwijaniu swoich zainteresowań i pogłębianiu ogromnej wiedzy w zakresie nauk przyrodniczych, geologii i geografii. Osiągnięcia życia tego wielkiego badacza dowodzą ogromnej jasności jego umysłu, przenikliwości myślenia i właściwej przedsiębiorczości w działaniu. To całe okrążenie Ziemi, wszystkie podróże finansował ze środków własnych, które zdobył wcześniej, zarządzając majątkami księcia Sapiehy, poznanego podczas podróży do Włoch.

Nie byłoby tej podróży, gdyby nie jeden znaczący fakt w jego życiu. W młodości Strzelecki marzył o podróżach zagranicznych, o poznawaniu świata. Traf jednak chciał, że spotkał na swej drodze pannę Aleksandrę Turno, w której z miejsca się zakochał. Ojciec Adyny, jak ją nazywano, nie wydał jednak zgody na oddanie mu ręki swojej córki. Uczucie było tak silne, że młodzi próbowali nawet wspólnej ucieczki – jak głosi legenda. Plany ich spełzły na niczym, panna Adyna do końca została panną, a Strzelecki zajęty podróżami i odkryciami nigdy nie znalazł czasu na założenie rodziny. Biografowie notują jeszcze tylko fakt, że przez wiele lat pisał listy do Aleksandry, dowodząc swojemu wielkiemu uczuciu.

Tak oto młody Strzelecki wyrusza w podróż po Europie, którą finansował z pieniędzy pochodzących ze spadku po rodzicach. We Włoszech poznał i zaprzyjaźnił się z magnatem Franciszkiem Sapiehą, który w dowód zaufania i uznania dla sprawności młodego szlachcica powierzył mu zarządzanie swoimi ogromnymi majątkami ziemskimi pod Mohylewem. W tej roli Strzelecki sprawdzał się znakomicie. Po śmierci księcia Sapiehy (1829) otrzymał po nim ogromny spadek, dzięki któremu mógł zrealizować marzenia swojej młodości i sfinansować liczne podróże i badania.

Podróż dookoła świata

Rozpoczął je od Francji, by po roku przenieść się do Wielkiej Brytanii, gdzie mieszkał do połowy 1834 roku. To z Liverpoolu wyruszył w swoją podróż dookoła świata. W trakcie tej 9-letniej przygody prowadził badania przyrodnicze w obu Amerykach, poczynając od północy i terytoriów Kanady. Podróżując na południe, przez Stany Zjednoczone i Amerykę Środkową dotarł do krajów Ameryki Południowej, gdzie nie poprzestał na badaniach przyrodniczych i geologicznych – zajmował się też pomiarami i obserwacją meteorologiczną (1836). W kolejnych latach podróżował po wyspach Polinezji, robił badania wulkaniczne na Hawajach (1838), by od 1839 roku, przez cztery kolejne lata, eksplorować Australię, Nową Zelandię i Tasmanię.

Wiele osób może zadawać pytanie – jak to jest z tym nazywanie gór czy pasm górskich – kto ma do tego prawo. W czasach odkryć było naturalną rzeczą, że odkrywca otrzymywał przywilej nazewniczy. W wielu przypadkach od imion odkrywców czy wynalazców nazywano poszczególne obiekty geograficzne, odkryte wynalazki, odkryte choroby itp. Do chwil obecnych spotykamy się z liczną grupą "rzeczy" tak właśnie nazwanych. Niech przykładem będzie polska noblistka Maria Skłodowska-Curie, która jeden z odkrytych przez siebie pierwiastków nazwała na cześć Polski "polonem" (Po, 84).

Przywilej nazewniczy pozostał do czasów obecnych – mniej się o nim słyszy, bo "wszystko" zostało już wynalezione, odkryte, nazwane. W tamtych czasach wiele dziewiczych terenów oczekiwało na swoich badaczy, na ludzi, którzy, jak w przypadku gór, rozrysują pierwsze dokładne mapy, zajmą się właściwymi pomiarami kartograficznymi... na ludzi, którzy je zdobędą, jakkolwiek, choćby i wspinając się.

Góra Kościuszki

Tak też uczynił Strzelecki, rysując dokładne mapy Gór Śnieżnych w paśmie Alp Australijskich. Wiele z gór miała swoje aborygeńskie nazwy, co pozwoliło na późniejszą dodatkową identyfikację odkryć. Najwyższa góra kontynentalnej Australii takiej nazwy nie posiadała. Nie była też wcześniej zmierzona pod względem wysokości i nie była oficjalnie zdobyta.

Jako pierwszy dokonał tego Paweł Edmund Strzelecki, stojąc na czele badawczej wyprawy, prowadzonej wspólnie z Jamesem Macarthurem, podróżując z Sydney do Melbourne. Trasa ta nie byłą wcześniej zdobyta ani tak dokładnie eksplorowana. Według pomiarów Strzeleckiego, stojącego wraz z Macarthurem na Mt Townsend, sąsiednia, nienazwana jeszcze góra, była od obecnej wyższa.

Strzelecki zdjął kapelusz i uroczyście ją nazwał imieniem wielkiego polskiego bohatera Tadeusza Kościuszki – pierwsze zapisy mówią o górze "Kosciusko", bez polskich znaków diakrytycznych. Właściwą Kościuszce literę "z" dodano dopiero w 1997 roku. Po akcie nazwania Strzelecki ruszył zdobyć szczyt, a Macarthur zszedł do bazy. Zdobyty szczyt mierzył 2228 metrów nad poziomem morza.

Późniejsze wyprawy innych badaczy, bazujące na starych mapach zawierających błędne dane, narobiły trochę zamieszania z odróżnieniem, która to jest ta Góra Kosciusko i czy rzeczywiście jest najwyższa. W 1851 roku stanowy geodeta Thomas Townsend naniósł ją na mapy hrabstwa Selwyn.

Odkrycie Strzeleckiego potwierdzili tez i nazwę zarejestrowali jako właściwą dwaj późniejsi przedstawiciele urzędu stanu Nowa Południowa Walia odpowiedzialnego za rejestrowanie oficjalnego nazewnictwa. Niezależnie więc od nazewniczego zwyczaju, dającego prawo odkrywcy lub pierwszemu zdobywcy na nadanie nazwy musi ona być zatwierdzona przez właściwy administracyjnie urząd.

Zarówno w Polsce jak i w innych krajach obecnie nazwami geograficznymi zajmują się Komisje Standaryzacji Nazw Geograficznych – które zatwierdzają nie tylko nowe nazwy, ale też określają np. polskie odpowiedniki nazw w innych krajach... choćby Paris – Paryż. Nad całością pieczę sprawują odpowiednie ministerstwa i właściwe akty prawne, a wszystko dodatkowo zatwierdzane jest i rejestrowane przez organizacje

PP

Pionier archeologii lotniczej

Historia tego niebywałego człowieka dałaby się opowiedzieć w wielotomowym wydawnictwie, gdzie każda strona ciekawiłaby równie bardzo co poprzednia... dość powiedzieć, że jako pierwszy człowiek przeleciał samotnie, bez międzylądowania, nad Atlantykiem - z Nowego Jorku do Paryża. W swojej lotniczej karierze pobił wiele rekordów i dodatkowo zapisał się jako pionier archeologii lotniczej. Był też specjalnym szpiegiem rządu USA w bezpośrednim okresie przed II wojną światową. Porwano i zabito mu syna dla okupu, czym żyła cała Ameryka. Był też doradcą prezydenta USA Dwighta Eisenhowera. W ostatnim okresie swojego życia, końcu lat 50. i w latach 60. miał cztery nieoficjalne rodziny.

Każda z tych historii niesie ze sobą wiele ciekawych, niesamowitych i tragicznych zdarzeń i jeśli którykolwiek reżyser chciał je opowiedzieć z dużą dokładnością, to sfilmowany serial miałby z powodzeniem kilkadziesiąt odcinków. Lindbergh pod koniec życia osiadł na jednej z wysp Hawajów - na Maui i tam też zmarł w swoim domu, w niewielkiej wiosce Kipahulu. Na rozległym nagrobku, wśród wulkanicznych kamieni leży jasna płyta, na której wyryto słowa Psalmu 139, wersy 9-10 w brzmieniu: "Gdybym przybrał skrzydła jutrzenki, zamieszkał na krańcu morza: tam również Twa ręka będzie mnie wiodła i podtrzyma mnie Twoja prawica", oczywiście w języku angielskim. Napis ten jest o tyle ciekawy, o ile w całym swoim życiu Lindbergh wielokrotnie twierdził, że nie jest chrześcijaninem, choć pochówek był właśnie chrześcijański.

Kłopoty z nauką

Pochodzenie Lindbergha ma swoje korzenie w Skanii, która chociaż leży w dzisiejszych granicach Szwecji miała więcej wspólnego z Danią, pozostając ponad 600 lat pod jej jurysdykcją. Charles urodził się w Detroit, rodzinnym mieście swojej amerykańskiej matki, z początkiem lutego 1902 roku. Już jako jedenastolatek prawie zawodowo prowadził samochód, a to z uwagi na fakt, że jego ojciec, wybrany do Kongresu USA musiał często przemieszczać się w ramach różnych kampanii wyborczych. Młody Charles Augustus przejechał wtedy ponad 4 tysiące mil za kierownicą Forda T. Należy dodać, że w tamtych czasach prawo jazdy nie było wymagane.

To życie za kółkiem i częste przemieszczanie się miały dodatkowo negatywny wpływ na osiągnięcia szkolne młodego chłopaka. Często zmieniane szkoły skutecznie uniemożliwiały regularną naukę. Jak więc Lindbergh zdobył swoje świadectwo ukończenia szkoły średniej? W chwili przystąpienia w 1917 roku Stanów Zjednoczonych do I wojny światowej Lindberghowie zajmowali się już rolnictwem i młody Lindbergh, w związku z brakiem męskich rąk do pracy rolnictwie, z uwagi na masowy pobór do wojska, jak inni młodzi rolnicy byli zwolnieni i od wojska i od zdawania egzaminu końcowego, otrzymując jednak pełnoprawne świadectwo.

Pasja do pilotażu

Młodego Lindbergha zawsze interesowało lotnictwo, jednak nie dostał się oficerskiej szkoły lotnictwa USA. Po różnych próbach studiów wyższych skończył swoje wybory na uniwersyteckim studium wojskowym, z uprawnieniami podchorążego rezerwy. Odbył później płatny kurs mechaników lotniczych i już w 1922 roku odbył swoje pierwsze loty, zaledwie po siedmiu godzinach nauki pilotażu. W 1923 roku zakupił swój pierwszy samolot - ośmiocylindrowy Curtiss JN-4D. Był to klasyczny samolot ćwiczebny.

Charles Lindbergh w 1923 roku

Od tej pory młody pilot uczestniczył w wielu pokazach lotniczych, a także jako kaskader, co wydatnie pomogło mu w dostaniu się do szkoły kadetów lotnictwa w Brooks Field. Lindbergha jako jedyny z kadetów miał już na swoim koncie ponad 300 godzin lotów i 700 występami jako pilot wyczynowy. Osiągi te uczyniły z niego najlepszego z przyszłych lotników. Szkołę zakończył ze stopniem porucznika rezerwy.

Praca w słynnej linii poczty lotniczej braci Robertson, należy dodać, że bardzo niebezpiecznej, przyniosła mu prasowe przezwisko "Lucky Lindy" (czyli szczęściarz Lindy). Dość powiedzieć, że dwa razy jego samolot się rozbił, a on ratował się dzięki spadochronowi.

Życiowe wyzwanie

W owym czasie 1925 roku znany magnat hotelowy Raymond Orteig ogłosił przyznanie ogromnej nagrody 25 tysięcy dolarów za przelot międzykontynentalny na trasie między Nowym Jorkiem i Paryżem w dowolnym kierunku.

Lindberghowi nie trzeba było niczego więcej do podjęcia decyzji o dokonaniu próby tego przelotu. Zdobył odpowiednie środki i zakupił lekki drewniany samolot z bardzo dużym zbiornikiem na paliwo (ponad 1700 litrów).

Wyprodukowaniem samolotu zajęła się mała firma w San Diego - Ryan Aeronautical Company. Do samolotu wmontowany najlepszy wtedy silnik 9-cylindrowy Wright "Whirlwind" J-5. Samolot był jednoosobowy i z pełnymi zbiornikami i wyposażeniem ważył zaledwie 2230 kilogramów. Trudne pilotowanie włącznie z niewygodnym fotelem pilota pomagały później Lindberghowi w utrzymaniu koncentracji w czasie lotu, bo groźba wielu godzin groziła zaśnięciem.

Lindbergh zadbał też o mały bagaż, w którym znalazły się butelka wody, kilka tabliczek czekolady i 6 kanapek. Nie wziął żadnych ubrań na zmianę, a dla bezpieczeństwa miał jedynie nadmuchiwaną łódkę z gumy i race sygnalizacyjne na wypadek przymusowego wodowania. Na pokładzie znalazł się jeszcze niewielki medalik ze świętym Krzysztofem. Przed pobiciem rekordu Charles odbył jedynie jeden lot próbny i doleciawszy 19 maja 1927 roku do Nowego Jorku, postanowił wyruszyć przez Atlantyk następnego dnia rano. W piątek 20 maja, o godzinie 7:40 wystartował z lotniska Roosevelt Field w Garden City na Long Island. Do Paryża dotarł po 33 godzinach i 30 minutach. Feta była ogromna, a sława obiegła cały świat.

Znaczek pocztowy upamiętniający rekord pobity przez Charlesa Lindbergha 11 czerwca 1927 roku

Chętnych do poznania dalszych losów wielkiego pilota zachęcamy do zajrzenia do wielu dostępnych w Internecie biografii, a my dalsze jego losy opiszemy w materiale, którego początkiem będzie historia tego niebywałego przelotu. Dowiecie się też o innych rekordach, włącznie z lotem nad Pacyfikiem do Japonii i do Chin. Zapraszamy więc 20 maja, będzie bardzo ciekawie.

PP