Zocha Stryjeńska szaleje na Facebooku

Artystką i niepokorną osobowością była od dziecka. Czerpała z życia pełnymi garściami - tworzyła obrazy, kochała mężczyzn i dzieci, cierpiała, pisała listy i wspomnienia. Wszędzie było jej pełno. Cztery lata przed śmiercią napisała: "co do mej spuścizny artystycznej, jest ona ogromna i gdzieś po ludziach na świecie całym zgubiona. Byłby wór złota i Chwała Narodu, gdyby się tym kto kiedy zajął. Zofia Stryjeńska. Amen".

Lubański, z domu Lubańska

Urodziła się w Krakowie jako Zofia Lubańska. Od dziecka dużo rysowała i malowała. Jako młoda dziewczyna została współpracowniczką kilku pism ilustrowanych. W 1909 roku rozpoczęła naukę w szkole malarskiej dla kobiet Marii Niedzielskiej. Kurs ukończyła w 1911 roku z odznaczeniem za malarstwo i sztukę stosowaną.

1 października 1911 roku - przebrana za mężczyznę, jako Tadeusz Grzymała Lubański - rozpoczęła studia malarskie w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium (w tamtym czasie nie przyjmowano tam kobiet). Po roku rozpoznana przez kolegów opuściła Monachium i wróciła do Krakowa, gdzie podjęła intensywną twórczość malarską i literacką.

Stryjeński i inne nieszczęścia

4 listopada 1916 roku wyszła za architekta Karola Stryjeńskiego. Miała z nim trójkę dzieci - Magdę, Jacka i Jana. W latach 1921-1927 rodzina mieszkała w Zakopanem. Małżeństwu Stryjeńskich los jednak nie sprzyjał - rozwiedli się w 1927 roku. Zofia zostawiła sobie tylko nazwisko pierwszego męża i wyjechała do Warszawy, gdzie po dwóch latach znalazła drugiego.

Tym razem jej wybór padł na aktora Artura Sochę, ale ten związek był równie nieszczęśliwy i po kilku latach zakończył się rozwodem. Potem artystka miewała romanse, m.in. z architektem Achillesem Brezą oraz podróżnikiem i pisarzem Arkadym Fiedlerem.

Okupację niemiecką Stryjeńska spędziła w Krakowie, a po wkroczeniu Sowietów w 1945 roku podjęła decyzję o emigracji. Zamieszkała z dziećmi w Genewie, gdzie zmagała się z problemami finansowymi i tęsknotą za ojczyzną. Lata artystycznej świetności były już wtedy za nią. Część jej prac pochłonęły płomienie podczas wojennych bombardowań. Wiele na szczęście przetrwało.

Tamara Łempicka. Wiedziała, kogo malować

"Księżniczka sztuki polskiej"

Taki tytuł nadał Stryjeńskiej Mieczysław Grydzewski, redaktor słynnych "Wiadomości Literackich". Największą popularnością artystka cieszyła się w latach 20. Uznanie zapewniły jej m.in. dzieła "Pastorałka", cykl "Bożków słowiańskich" i "Pascha", "Pory roku", "Kolędy", "Cztery sakramenty" i "Tańce polskie".

Była autorką dekoracji polskiego pawilonu na Wystawie Światowej w Paryżu w 1925 roku - malowidła te przyniosły jej pięć nagród i rozsławiły imię Stryjeńskiej w Europie. Wyróżniano ją także w Polsce. W 1930 roku została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 1936 roku uhonorowano ją Złotym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury "za wybitne zasługi dla polskiej sztuki w ogóle".

Na marginesie twórczości plastycznej artystka zajmowała się pisarstwem. Dla swoich dzieci opublikowała pod pseudonimem Prof. Hilar podręcznik savoir-vivre'u, "Światowiec współczesny". Pisała także pamiętniki, które ukazały się w 1995 roku pod tytułem "Chleb prawie że powszedni".

***

Zofia Stryjeńska zmarła na atak serca 28 lutego 1976 roku w klinice Bel-Air w Genewie. Pochowano ją na genewskim cmentarzu Chêne-Bourg.

mc

Często dzieła tego kierunku naśladowały dzieła uznane za doskonałe, o tematyce historycznej, religijnej i mitologicznej. Przedstawicie akademizmu zobowiązani byli do malowania ważnych i wzniosłych tematów, co u Siemiradzkiego objawiło się tematyką historii okresu biblijnego, starożytnego Rzymu i ogólnie pojętą tematyką mitologiczną. Jak sama nazwa tego kierunku mówi był on niezwykle popularny w akademiach sztuk pięknych, gdzie akceptacja przez profesorów wzniosłości tematu pozwalała na malowanie obrazu na wielkim płótnie.

W portalu „Culture.pl“ możemy przeczytać niezwykle ciekawy artykuł o Henryku Siemiradzkim pióra Ewy Micke-Broniarek z Muzeum Narodowego w Warszawie. W pierwszych akapitach czytamy: „Malarz osiadły w Rzymie, wybitny reprezentant akademizmu w malarstwie europejskim. Urodzony w 1843 w majątku Pieczeniegi w pobliżu Charkowa, zmarł w 1902 w Strzałkowie koło Częstochowy. Pochodził z rodziny szlacheckiej od końca XVII wieku osiadłej na Litwie. Ojciec artysty był oficerem w armii rosyjskiej, karierę wojskową zakończył w 1871 w stopniu generała, jednak w rodzinie panowała polska, patriotyczna atmosfera. Siemiradzki przez całe życie czuł się Polakiem, pomimo przypisywania mu rosyjskiej narodowości przez tamtejszą prasę i krytykę w okresie największych sukcesów artystycznych. Jego dzieła do dziś są eksponowane w dziale sztuki narodowej niektórych muzeów na terenie Rosji i Ukrainy.“

Nie tylko tam możemy zobaczyć piękno jego płócien. W zbiorach Muzeum Narodowego znajduje się kilka dzieł tego „akademika“... możemy też wybrać się do Krakowa, by zobaczyć przepiękną kurtynę teatru im. Julisza Słowackiego, o której pisaliśmy 21 października. Odpowiednia olejna miniatura tej kurtyny znajduje się także w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Okres kształcenia się, w różnych dziedzinach, jest tak opisywany: „W 1864 ukończył studia na wydziale matematyczno-fizycznym charkowskiego uniwersytetu, uzyskując tytuł kandydata nauk przyrodniczych. W tym samym roku został przyjęty do Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, początkowo jako wolny słuchacz (nie mógł być wpisany na listę studentów z powodu przekroczenia 21 roku życia); dopiero w 1866, po długich staraniach, uzyskał pełne prawa studenta. Kształcił się pod kierunkiem znanego batalisty Bogdana Willewaldego oraz Karla Weniga. W trakcie studiów był pięciokrotnie nagradzany srebrnym medalem i dwukrotnie złotym, cieszył się także uznaniem i poparciem rektora Akademii, Fiodora Bruniego. Wiele czasu spędzał w Ermitażu, zafascynowany przede wszystkim dziełami mistrzów włoskiego renesansu. Był stałym bywalcem petersburskich teatrów, zwracał przy tym szczególną uwagę na scenografię, dekoracje i grę efektów świetlnych. Od wczesnej młodości jego wielką pasją, obok teatru, była również muzyka.“

Polskę pierwszy raz odwiedził w latach 1864-65, głównie Warszawę i Lublin. Podczas kolejnej wizyty prawdziwie zachwycił się zabytkami i pięknem Krakowa. Galeria Sztuki Katarzyny Napiórkowskiej tak opisuje ten okres i późniejsze więzi z ukochanym miastem: „W 1871 ukończył studia i uzyskał 6-letnie stypendium rządowe. Wyjechał do Monachium, gdzie poznał monachijskie środowisko polskich twórców, m.in. Józefa Brandta i Stanisława Witkiewicza. W 1872 wyjechał do Włoch. Zwiedził Wenecję, Florencję, Neapol oraz Rzym, gdzie zamieszkał w sąsiedztwie Piazza di Spagna. Zmarł w swojej posiadłości w Strzakowie. Był członkiem wielu akademii europejskich. Tematykę swych dzieł czerpał z antyku. Malował monumentalne, teatralne kompozycje. W 1879 ofiarował obraz "Pochodnie Nerona" miastu Kraków, jako pierwszy obraz do zbiorów krakowskiego Muzeum Narodowego. Był autorem wielu obrazów, a także kurtyn teatrów w Krakowie (1896) oraz we Lwowie (1900). Został pochowany w krypcie zasłużonych na krakowskiej Skałce. Był kawalerem Legii Honorowej.“

O niezwykle pięknej kurtynie w krakowskim teatrze już pisaliśmy. Niecałe pięć lat później Siemiradzki stworzył kolejne monumentalne dzieło w formie kurtyny. Była to kurtyna, która zwisła w Teatrze Miejskim we Lwowie. Tak Piotr Marek Stański opisuje historię jej prezentacji i treści ukazane na specjalnie spreparowanym płótnie: „Wznosząc na przełomie stuleci XIX i XX nowy gmach dla Teatru Miejskiego, zwrócono się jednocześnie do zamieszkałego w Rzymie Henryka Siemiradzkiego o wykonanie ozdobnej kurtyny malowanej. Zamówienie zrealizowane zostało z opóźnieniem, tak że dzieło dotarło do Lwowa i zawisło na swoim miejscu w styczniu 1901 roku, a więc z górą trzy miesiące po inauguracji samego budynku. (...) Opuszczeniu kurtyny towarzyszyła owacja zebranych widzów, choć pojawiły się głosy zarzucające jej wtórność względem krakowskiej. W centrum płótna znajduje się ołtarz Apollina z przedstawiającą go płaskorzeźbą, na której powozi czwórką rumaków zaprzężonych do rydwanu, dzierżąc w lewej dłoni płonącą pochodnię. Poniżej, nad ogniem ofiarnym, siedzi na trójnogu jego kapłanka - wróżbitka Pytia. Otaczają ją: z lewej strony skrzydlaty Geniusz, z prawej bogini sprawiedliwości Temida z wagą, ale bez przepaski na oczach. Z lewej strony, na tle pogodnego krajobrazu arkadyjskiego, siedzą: opiekunka poezji miłosnej Erato z lirą i Terpsychora, wybijająca na bębenku rytm tańczącym przed nią amorkom, a stoją nad nimi: patronująca poezji lirycznej Euterpe z aulosem (podwójnym fletem), Polihymnia (muzyka) i uwieńczona laurem Kalliope (poezja epicka). Z kolei prawą stronę zajmują: zwrócona bokiem Melpomena (tragedia) i leżąca Talia (komedia), pomiędzy którymi stoi Klio (historia) z otwartą księgą, w której wyczytać można łacińskie zdanie: „Tak było, tak jest, czy tak będzie zawsze?". Ta ostatnia wskazuje muzom teatru na zobrazowane w tle pierwowzory scenicznych intryg, a więc dokonujące się właśnie morderstwo oraz tłum potępionych, wznoszących ramiona w geście rozpaczy. Ich tragiczny los zdeterminowany został przez uganianie się za doczesnymi pokusami, symbolizowanymi przez zmysłowego Erosa, próżną Sławę i złudną Fortunę, tańczącą na mydlanej bańce. Obecność Apollina i Muz sprawiła, że do kurtyny przylgnęło miano ich siedziby - Parnasu - szczytu w Beocji.“

Dzieło Siemiradzkiego niesamowicie zrugała w swoim artykule Gabriela Zapolska. Stański tak relacjonuje fragment recenzji: „Zapolska nie mogła uciec od porównań z podwawelskim grodem: „Całość krakowskiej kurtyny jest idealna. Lwowska zasłona malowana była na obstalunek, krakowska z natchnienia"“.

Zachęcamy do odwiedzania dzieł wielkiego malarza - wiele z nich można obejrzeć w oddziałach Muzeów Narodowych, wystawach czy w kaplicach... choćby Wyższego Metropolitalnego Seminarium Duchownego w Warszawie - „Nauczanie św. Piotra“. „Na pierwszym planie, w cieniu rzymskiej fontanny, zasiada święty Piotr z ze zwojem w ręku, zwracając się ku dwóm zasłuchanym niewiastom. Stojący za apostołem młody mężczyzna, to zapewne święty Marek, który w swojej Ewangelii spisał nauczanie Piotra. Prześwitujące przez gałęzie promienie słońca, rzucające jasne wielobarwne plamy na elementy architektoniczne i posadzkę, zdradzają zainteresowanie malarza impresjonizmem. W tle widnieje Koloseum oraz złota statua, która może być aluzją do ustawionej niegdyś w Domus Aurea gigantycznej rzeźby Nerona jako Heliosa, zwanej Colossus Neronis, której Koloseum zawdzięcza swoją nazwę. Patetyczna, imperialna architektura pogańskiego Rzymu kontrastuje z zaciszną altaną, w której pierwszy biskup wiecznego miasta głosi Dobrą Nowinę… Nauczanie Piotra, niczym czysta woda wypływająca ze źródła, ożywia serca i twarze słuchaczy. Zapisany na rotulusie prolog Ewangelii świętego Jana może posłużyć za klucz interpretacyjny obrazu.“ Tak obraz opisuje ks. dr hab. Michał Janocha.

Takim nauczaniem antycznych historii i mitologii zdaje się być twórczość Henryka Siemiradzkiego... wielka, monumentalna, pełna pięknych treści i ważnych tematów.

PP

Teodor Axentowicz urodził się 13 maja 1859 roku. Był malarzem, grafikiem, rysownikiem, a także jednym z czołowych twórców sztuki młodopolskiej.

Zawodowy kopista

Pochodził ze szlacheckiej rodziny polskich Ormian herbu Gryf. Jego ojciec był austriackim urzędnikiem, a matka wywodziła się z Węgier.

W latach 1879-1882 przyszły malarz studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Monachium, a kolejne trzy lata dokształcał się w Paryżu. We Francji zarabiał, ilustrując czasopisma "Le Monde Illustré", "Figaro" oraz "L'Illustration". Zajmował się również kopiowaniem obrazów znanych malarzy - między innymi Tycjana i Sandro Botticellego.

Axentowicz utrzymywał stałe kontakty z polskimi intelektualistami przebywającymi na emigracji w Paryżu – bywał w siedzibie stronnictwa Hôtel Lambert, domu najstarszego syna Adama Mickiewicza Władysława, a także w pracowni innego artysty, Józefa Chełmońskiego. Niektórych swoich przyjaciół - między innymi księcia Władysława Czartoryskiego, Cypriana Godebskiego czy Wiktora Osławskiego – uwiecznił zresztą na płótnie.

Portret Wiktora Osławskiego

W latach 90. XIX wieku Axentowicz wielokrotnie podróżował do Rzymu i Londynu. W Królestwie Wielkiej Brytanii pracował jako portrecista. Tam też poznał Izę z Giełgudów, którą poślubił 12 lutego 1893 roku.

- Żona Axentowicza była bardzo przystojną kobietą i również silną brunetką. Wszystkie ich dzieci, których mieli mnóstwo, bo aż ośmioro, też były czarne jak kruki, a oczy miały niby węgielki – mówiła Magdalena Samozwaniec na antenie Polskiego Radia. 

Nie tylko artysta, lecz także pedagog 

Od 1895 roku artysta wraz z rodziną mieszkał w Krakowie. Tam został profesorem w Szkole Sztuk Pięknych – stanowisko to piastował do lat 30. XX wieku. Axentowicz był też twórcą szkoły malarstwa dla kobiet, którą otworzył w 1897 roku, a także jednym z założycieli Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka". W 1910 malarz został rektorem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Za swoje zasługi na polu sztuki Axentowicz otrzymał w 1923 roku Krzyż Komandorski Odrodzonej Polski I klasy, a w 1936 roku Krzyż Komandorski z Gwiazdą i Wielką Wstęgą Orderu Odrodzonej Polski.

Malarz zmarł 26 sierpnia 1938 roku w Krakowie i został pochowany na tamtejszym Cmentarzu Rakowickim. W 2011 roku – w dniu 160. urodzin Axentowicza – Sejm Rzeczpospolitej Polskiej upamiętnił artystę, przyjmując uchwałę, w której podkreślono jego zasługi dla ojczyzny.

Chłopi, piękne damy i insurekcja kościuszkowska

W twórczości Axentowicza zdecydowanie dominują portrety, szczególnie te kobiecie. Początkowo tworzył głównie za pomocą farb akwarelowych i olejnych, później przerzucił się na kredki pastelowe. Bohaterkami jego obrazów były nie tylko eleganckie damy z wyższych sfer ("Portret Marii Pilatowej", "Młoda dama w salonie", "Portret Zofii Brzeskiej", "Portret Pani P", "Dziewczyna z perłami" i wiele innych), lecz także chłopki. Malował je w ich tradycyjnych strojach ("Góralka" z 1890 roku i "Rusinka" z 1895), gdy wykonywały swoje codzienne obowiązki ("Dziewczyna huculska", "Gęsiarka" z 1883 roku), uczestniczyły w religijnych ceremoniach ("Hucułka ze świecą" z 1893 roku, "W drodze na święto Jordanu", "Po wyjściu z cerkwi" i "Na Gromniczną"), a także gdy brały udział w lokalnych świętach i zabawach ("Kołomyjka" 1895).

Artystę niezmiernie inspirowała także natura. Wielu bohaterów swoich obrazów umieszczał na plażach, zaśnieżonych pagórkach czy wśród wiosennych krajobrazów.

"Kołomyjka" Teodora Axentowicza. Obraz przedstawia chłopów tańczących kołomyjkę - taniec szczególnie popularny na terenach ukraińskich, mołdawskich i rumuńskich

W 1894 roku Axentowicz pomagał Wojciechowi Kossakowi i Janowi Styce w pracach nad "Panoramą Racławicką". Ten olbrzymi obraz – płótno, które wykorzystano do jego stworzenia, liczy ponad 120 metrów – przedstawia bitwę pod Racławicami rozegraną podczas insurekcji kościuszkowskiej w 1794 roku. W latach 1911-1912 malarz pracował nad "Poselstwem polskim u Henryka Walezego".

Axentowicza żywo interesowała historia i kultura Ormian, co zaowocowało takimi dziełami, jak "Chrzest Armenii" (1900), szkicami "Ormianie u króla Jana Kazimierza" (1912, 1919) i "Ormianie w Polsce" (lata 30.). Był nawet członkiem Towarzystwa Ormiańskiego "Haiasdan" zajmującego się promowaniem ormiańskiej spuścizny.

Artysta prócz malarstwa projektował także grafiki. Tworzył plakaty promujące wydarzenia swojego Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka".

jb

Bibliografia:

1. Małgorzata Paluch-Cybulska, Teodor Axentowicz - twórca Młodej Polski, http://muzhp.pl/pl/c/2250/teodor-axentowicz-tworca-mlodej-polski. 

2. Irena Kossowska, Teodor Axentowicz, https://culture.pl/pl/tworca/teodor-axentowicz. 

Prasa, malarstwo i "Zielony Balonik"

Wojtkiewicza uznaje się za prekursora rozmaitych nurtów w sztuce polskiej XX wieku – symbolizmu, ekspresjonizmu oraz surrealizmu.

Urodził się 29 grudnia 1879 roku w Warszawie. Pochodził z rodziny urzędniczej i był jednym z jedenaściorga dzieci Stanisława Wojtkiewicza i Anieli ze Święcickich.

Swoją drogę artystyczną rozpoczął od zdobycia gruntownej edukacji – w 1898 roku podjął naukę w warszawskiej Szkole Rysunku im. Wojciecha Gersona, gdzie szlifował swoje umiejętności pod okiem Jana Kauzika i Adama Bodowskiego. Trzy lata później Wojtkiewicz wyjechał do Krakowa, gdzie uczęszczał na zajęcia na tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych.

W 1902 roku artysta, na zaproszenie stryja, udał się do Petersburga. Malarz planował rozpocząć studia artystyczne w miejscowej akademii, jednak po kilkunastu dniach porzucił ten pomysł i wrócił do Polski. Zamieszkał w Warszawie, gdzie niedługo później został ilustratorem między innymi "Wędrowca", "Tygodnika Ilustrowanego" i "Kuriera Warszawskiego". 

- Od 1901 roku współpracował też ze znanym warszawskim satyrycznym czasopismem "Kolce". Dostarczał mu nie tylko takich karykatur sytuacyjnych, jak gdyby reporterskich komentarzy do aktualnych wydarzeń, lecz także pisał własne teksty o zacięciu humorystycznym, które również ilustrował - mówiła historyk sztuki Elżbieta Charazińska w audycji Andrzeja Krusiewicza z cyklu "Szkic do portretu".

W 1903 roku rysunki Wojtkiewicza po raz pierwszy zostały zaprezentowane szerszemu gronu – wyeksponowano je na Wystawie Jednobarwnej zorganizowanej w Salonie Aleksandra Krywulta w Warszawie. W tym samym roku artysta ponownie udał się do Krakowa, gdzie podjął naukę na tamtejszej uczelni. Jego nauczycielami byli Leon Wyczółkowski oraz Teodor Axentowicz.

Podczas swojego pobytu w Małopolsce Wojtkiewicz związał się z krakowską bohemą artystyczną. Nie tylko współpracował ze słynnym kabaretem "Zielony Balonik", lecz także wstąpił do Grupy Pięciu, z którą wystawiał swoje prace między innymi we Lwowie, Warszawie i Wiedniu. Co ciekawe dekoracje, które artysta zaprojektował w siedzibie kabaretu, czyli w kawiarni Jama Michalikowa, można podziwiać do dziś.

Groteskowe, pesymistyczne wizje

W latach 1903-1904 Wojtkiewicz pracował jako ilustrator tygodnika "Liberum Veto". W wolnych chwilach intensywnie tworzył - powstałe w tych latach rysunki nazwał "Szkicami tragikomicznymi". Prace zawarte w zbiorze są pesymistyczne, utrzymane w ciemnych barwach i najczęściej przedstawiają ponure, wygięte w dziwnych pozach, szare postacie o rozmytych konturach ("Czułostkowi", "Rozpustnica").

- On nie znosił ingerencji w swoje pomysły. I to jest ta indywidualność, która nie poddała się żadnym korektom: nie tylko technicznym, ale także tematycznym. Od początku był wierny sobie i to, co sobie wymyślił, realizował - tłumaczyła Elżbieta Charazińska na antenie Polskiego Radia. 

Rok 1905 stanął pod znakiem rewolucji – spontaniczne strajki ogarnęły zarówno większe miasta, jak i wsie Królestwa Polskiego. Wojtkiewicz uwiecznił sceny z wystąpień na kilku swoich szkicach – jego rysunki "Manifestacja" i "Na wiec" można obecnie oglądać w Muzeum Narodowym w Warszawie.

W tym czasie malarz tworzył także dzieła zainspirowane utworem Marcela Schwoba "Krucyata dziecięca", poruszającym temat dziecięcej wyprawy krzyżowej do Jerozolimy z 1212 roku. Wojtkiewicz uwiecznił motyw przygnębionych, bezradnych młodych pątników podróżujących do nieznanego kraju, między innymi w dziele "Krucjata dziecięca" i "Korowód dziecięcy".

Witold Wojtkiewicz "Krucjata dziecięca" (1905)

W 1905 roku również powstał obraz Wojtkiewicza "Orka". Malarz ukazał z pozoru banalną scenę – rolnika, który orze pole. Bohaterowie jego dzieła nie są jednak zwyczajni – koń ciągnący pług jest tak naprawdę drewnianą zabawką, a zamiast chłopa obserwator może dostrzec smutnego, zmęczonego klauna. W specyficzny dla siebie groteskowy i ironiczny sposób Wojtkiewicz sparodiował trud i ciężką pracę rolników.

- W swojej korespondencji Wojtkiewicz sam podkreśla to, że przesada jest jego ulubionym narzędziem, spojrzeniem, rodzajem percepcji świata i jego przedstawiania - tłumaczyła Elżbieta Charazińska w audycji z cyklu "Szkic do portretu". 

Motyw pierrotów, kukiełek, marionetek i klaunów jest zresztą typowy dla twórczości artysty – w 1906 i 1907 roku smutni, zdeformowani kuglarze pojawiają się na takich obrazach Wojtkiewicza, jak "Obłęd. Cyrk wariatów", "Samotny Pierrot", "Cyrk" oraz "Marionetki".

Witold Wojtkiewicz "Orka" (1905)

W 1906 roku malarz ukończył studia. Niedługo później jego dzieła zostały pokazane na ekspozycji w Berlinie. Tam jego talent dostrzegł francuski malarz Maurice Denis i prozaik André Gide, którzy w maju 1907 roku zorganizowali Wojtkiewiczowi wystawę w Paryżu.

Rok później malarz wstąpił do Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka". W latach 1908-1909 Wojtkiewicz tworzył swoje ostatnie dzieła, w tym słynny cykl płócien ukazujących baśniową historię miłości księżniczki i jej zalotnika: "Porwanie królewny", "Rozstanie", "Ucieczkę", "Napaść", "Orszak", "W otchłań" i "Turniej". 

Witold Wojtkiewicz "Porwanie królewny" (1908)

Rozkwitającą karierę Wojtkiewicza przerwała jego nagła śmierć w 1909 roku. Malarz został pochowany na warszawskim Cmentarzu Powązkowskim.

jb/jp

 Żołnierz, dyplomata, urzędnik

Jan Henryk Rosen przyszedł na świat 25 lutego 1891 roku w Warszawie. Jego ojciec był malarzem scen batalistycznych, autorem takich dzieł jak "Rewia na Placu Saskim", czy "Powstańcy". Matka natomiast – Wanda z domu Handtke – była córką znanego warszawskiego przemysłowca, założyciela Huty Częstochowa. Jan Henryk Rosen miał dwie siostry – Marię i Zofię, która była rzeźbiarką.

Dzieciństwo i wczesną młodość spędził we Francji – tam też ukończył pierwsze etapy swojej edukacji. Studiował historię sztuki na uniwersytecie w Lozannie w Szwajcarii, a także literaturę na Sorbonie w Paryżu. Tam też zastał go wybuch I wojny światowej.

Początkowo walczył w szeregach armii francuskiej, następnie – w 1917 roku – został jednym ze współtwórców armii generała Hallera, zwanej też Błękitną Armią. Pod koniec wojny mianowano go doradcą wojskowym przy Lidze Narodów w Genewie, gdzie przebywał aż do 1921 roku.

Po powrocie do ojczyzny zamieszkał w Warszawie, gdzie podjął pracę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Nie mógł się jednak odnaleźć w nowej, urzędniczej rzeczywistości. W 1923 roku zdecydował się porzucić posadę i wyjechać na wieś, gdzie mógł bez reszty poświęcić się malarstwu.

W ormiańskiej katedrze

Pierwsze lekcje malarstwa zapewne pobierał u ojca. Naukę kontynuował w pracowni Luc-Oliviera Mersona podczas swojego pobytu w Paryżu w latach 1913-1914. Po wojnie równie chętnie rozwijał swoje malarskie zdolności – po zakończeniu dnia pracy w ministerstwie, uczęszczał na wieczorowe kursy organizowane w Miejskiej Szkole Sztuk Zdobniczych i Malarstwa w Warszawie.

Pierwsza wystawa, na której wystawiono pracę Rosena odbyła się w 1922 roku w Zachęcie w Warszawie. Można było wówczas podziwiać "Żywot św. Franciszka z Asyżu" jego autorstwa. Kilka lat później, w tej samej galerii, zaprezentował dwanaście malowanych na deskach obrazów. Przedstawiały one sceny ze "Złotej Legendy" Jakuba de Voragine, popularnego średniowiecznego zbioru żywotów świętych.

Talent artysty został dostrzeżony przez arcybiskupa lwowskiego Józefa Teodorowicza, który zlecił mu wykonanie ściennych malowideł w restaurowanej zabytkowej katedrze ormiańskiej we Lwowie. Prace zajęły Rosenowi cztery lata – ukończył je w 1929 roku. W nawie głównej świątyni powstało wówczas "Ścięcie św. Jana Chrzciciela", "Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny", "Pogrzeb św. Odilona" i "Ofiara Abrahama", a w prezbiterium "Ustanowienie Najświętszego Sakramentu", "Ukrzyżowanie" i "Hołd pasterzy betlejemskich", który cieszył się największym uznaniem.

W centralnym punkcie obrazu znajduje się Maryja, która trzyma na kolanach Dzieciątko. Otaczają ją cztery anioły, za którymi stoją pasterze. Towarzyszy im św. Józef. Dzieło wyróżnia żywa kolorystyka, w której dominuje czerwień, pomarańcz oraz biel, a także realizm przedstawionych postaci. Co ciekawe Rosen zdecydował się uwiecznić na malowidle swoją własną podobiznę – wcielił się w postać pasterza niosącego kaganek.

"Hołd pasterzy" znajdujący się w katedrze ormiańskiej we Lwowie na pocztówce sprzed 1929 roku. Źródło: Polona/Domena publiczna

Malarz, który został profesorem

Malowidła przyniosły Rosenowi rozgłos i nowe zamówienia. W 1929 roku wykonał freski w kaplicy seminarium duchownego obrządku łacińskiego we Lwowie, a dwa lata później w kaplicy Jana III Sobieskiego przy kościele świętego Józefa na Kahlenbergu pod Wiedniem. Swoimi pracami ozdobił również w 1932 kościół jezuitów pod wezwaniem św. Stanisława Kostki w Stanisławowie, a rok później kaplicę papieską w Castel Gandolfo. W 1936 roku natomiast wykonał cztery witraże i malowidło naścienne w kościele parafialnym pod wezwaniem św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej pod Warszawą, a także freski w kaplicy seminarium duchownego w Przemyślu.

Jednocześnie Rosen realizował się na polu dydaktycznym - od 1930 roku był profesorem rysunku figuralnego na Politechnice Lwowskiej. Gdy katedra została zlikwidowana, zdecydował się wyjechać do Stanów Zjednoczonych, gdzie mieszkał aż do swojej śmierci w 1982 roku. W ciągu czterdziestu pięciu lat, które spędził za granicą, wykonał ponad pięćdziesiąt malowideł ściennych i mozaik, zarówno w kościołach protestanckich, katolickich i grekokatolickich, jak i w budynkach użyteczności publicznej.

Przez dziesięć lat – od 1939 do 1949 roku – był także wykładowcą sztuki liturgicznej na Katolickim Uniwersytecie Ameryki w Waszyngtonie. Często pisał artykuły dotyczące ikonografii sztuki kościelnej, które były publikowane na łamach miesięcznika "Triumph". Nie było to pierwsze pismo, z którym Rosen współpracował - jeszcze podczas studiów w Paryżu był redaktorem naczelnym "La Revue" i "La Vasque", a jego teksty ukazywały się między innymi w czasopiśmie "Revue de l’ art chrétien". 

Zmarł 22 sierpnia 1982 roku. Został pochowany na miejscowym cmentarzu w Arlington w stanie Wirginia.

jb