29 września 1984 roku zmarł Jerzy Wasowski. Znany głównie jako kompozytor z Kabaretu Starszych Panów. Oprócz komponowania zajmował się też realizacją dźwięku, był aktorem, majsterkował, prowadził domową introligatornię, kleił modele. Żył 71 lat.

Dał głos Warszawie

Ukończył Wydział Elektromechaniki na Politechnice Warszawskiej. Po studiach związał się z Polskim Radiem, gdzie pracował w działach: amplifikatorni, nagrań i transmisji. Polskie Radio było miejscem, gdzie wszystko się zaczęło. To tam, jeszcze przed wojną spotkał Jeremiego Przyborę.

We wrześniu 1939 roku uruchomił uszkodzony nadajnik radiowy Warszawy II. Wspominał, że przespał cały 5 września i nieświadomy tego, że radio przestało działać, poszedł 6 września do pracy. W Polskim Radiu zastał chaos, zniszczony sprzęt, radio nie funkcjonowało. 26-letni wówczas Wasowski postanowił więc uruchomić sygnał Warszawy II, który jako jedyny nadawałby komunikaty dla przerażonych wojną mieszkańców.

– Nigdy nie miałem już tego typu poczucia użyteczności, jak miałem wtedy – wspominał Jerzy Wasowski w aud. Bogusława Czajkowskiego w 1972 roku. – Trzeba wiedzieć, czym było wówczas radio dla Warszawy, radio wówczas było włączone u każdego dzień i noc.

Inżynier artysta

Jak podkreślał Grzegorz Wasowski w 2013 roku w rozmowie z Jerzym Kisielewskim, jego ojciec postanowił poświęcić się muzyce, kiedy zdał sobie sprawę, że kariera naukowa nie jest mu pisana. Komponowanie miało być "najprzyjemniejszym sposobem na utrzymanie rodziny".

– On właściwie komponował w głowie, coś tam sobie zapisywał, co jakiś czas tylko wstawał i sprawdzał, czy mu się zgadza – mówił o systemie pracy Jerzego Wasowskiego jego syn. – A potem zawsze, jak skomponował, nagrywał aktorom wersje demo. Grał i śpiewał, a artysta właściwie miał gotową interpretację, wystarczyło, że powtórzył.

Jerzy Wasowski był samoukiem. Muzykę tworzył do gotowych tekstów. – Całe zadanie polega na tym, żeby każdej sylabie przyporządkować jakiś dźwięk – tłumaczył kompozytor. – Ja staram się każdej sylabie przyporządkować coraz to inny dźwięk, żeby zachować rozmaitość. Raz czarny klawisz, raz biały, raz bardziej na prawo, innym razem na lewo

Starsi Panowie dwaj

Wraz z Jeremim Przyborą stworzył w 1949 roku radiowy teatrzyk "Eterek". Popularność i rozpoznawalność przyniósł im jednak Kabaret Starszych Panów, który nadawany był w latach 1958-1966. Programy Kabaretu nadawano w Telewizji Polskiej, a w formie słuchowiska także na antenie Polskiego Radia.

– To jest współpraca dla mnie wspaniała – mówił o pracy z Jerzym Wasowskim Jeremi Przybora w 1978 roku Annie Retmaniak. – On ma zawsze jakiś aktywny stosunek do tekstu, często jest to stosunek współtwórczy w dziedzinie powstawania także słowa. Jest to dla mnie współpraca niesłychanie cenna.

Do historii przeszły już słynne piosenki Starszych Panów: "Wesołe jest życie staruszka", "Tanie dranie" czy "Kaziu, zakochaj się". W Kabarecie występowali m.in.: Irena Kwiatkowska, Kalina Jędrusik, Krystyna Sienkiewicz, Wiesław Michnikowski, Bohdan Łazuka czy Bronisław Pawlik.

– Przybora jest czarującym człowiekiem, utalentowanym poetą – mówił Jerzy Wasowski w 1973 roku Marii Krzyżanowskiej. – Przybora to jest transformator. To, co mu kablują te jego muzy, on przekazuje nam w języku nam przystępnym. Tylko one go atakują w zupełnie nieprzewidzianych momentach. To może być nawet niebezpieczne, w czasie przechodzenia przez ulicę.

Posłuchaj anegdot i wspomnień o Jerzym Wasowskim oraz opowiadanych przez niego historii z życia Polskiego Radia, oraz Kabaretu Starszych Panów.

mb

Była córką przedwojennego senatora prof. Henryka Jędrusika. - Nasz dom był przesycony "dziadkiem" Piłsudskim na każdym kroku. Nawet w tych najgorszych okresach stalinowskich w naszym domu "dziadek" pełnił straż, wszędzie pełno było jego zdjęć i miniaturek - wspominała Jędrusik w rozmowie z Wojciechem Marczykiem.

Niezapomniane role

Lubiła skandalizować. Wcielała się w takie postaci jak Holly Golightly w "Śniadaniu u Tiffany’ego" czy amantkę Joannę w "Lekarstwie na miłość". 43 sekundy artystki kąpiącej się w wannie - co prawda w zasłaniającej ciało pianie - były w 1966 roku szokiem. Do historii polskiego kina przeszła słynna scena erotyczna między nią i Danielem Olbrychskim w "Ziemi obiecanej" Andrzeja Wajdy. Niezapomniane były występy Kaliny Jędrusik w Kabarecie Starszych Panów, na czele z wykonaniem piosenki Jerzego Wasowskiego i Jeremiego Przybory "Bo we mnie jest seks".

Kalina, która kąpała się w szampanie

Nie przystawała do purytańskiego PRL. Nic dziwnego, że wokół niej narosło wiele mitów: Władysław Gomułka miał jej nienawidzić tak bardzo, że rzucał w telewizor popielniczką, gdy tylko pojawiła się na ekranie, a sama Kalina miała brać kąpiele w szampanie. Artystce zabroniono nawet przez pewien czas pojawiać się w telewizji, po tym, jak pojawiła się na ekranie w głębokim dekolcie, na którym spoczywał mały krzyżyk na łańcuszku.

Na zdjęciu: Stanisław Dygat, autor: Władysław Miernicki, źr. NAC/Wikimedia Commons/dp

Otwarty układ

Prywatnie od 1957 roku była żoną Stanisława Dygata. Pisarz był kierownikiem literackim w gdańskim Teatrze Wybrzeże, gdzie młodziutka absolwentka krakowskiego PWST debiutowała (m.in. ze Zbigniewem Cybulskim). On zostawił dla niej swoją dotychczasową rodzinę, akceptował jej liczne romanse, ona trwała przy nim aż do jego śmierci. - Zawsze Bogu dziękuję, że spędziłam z nim prawie 25 lat – wspominała Kalina Jędrusik w audycji z 1990 roku.

Była wielbicielką kotów. Po śmierci męża opiekowała się nimi we własnym mieszkaniu. To oddanie doprowadziło ją do śmierci. Zmarła 7 sierpnia 1991 na skutek reakcji alergicznej na kocią sierść.

W planach jest produkcja filmu o Kalinie Jędrusik. Ma ją zagrać Maria Dębska. "Jesienną dziewczynę" reżyserować będzie Katarzyna Klimkiewicz według scenariusza napisanego wspólnie z Patrycją Nowak. Stanisława Dygata zagra Leszek Lichota.

Posłuchaj rozmowy Kaliny Jędrusik z Wojciechem Marczykiem.

bm

Już od najmłodszych lat przejawiał zainteresowanie aktorstwem. Jako dziecko często przygotowywał krótkie scenki dla rodziny i szkolnych kolegów. W stolicy mieszkał do momentu upadku Powstania Warszawskiego. Później wraz z rodziną przeniósł się do Lublina, gdzie zaangażował się w działalność amatorskiego teatru przy Domu Żołnierza.

Tam podczas jednego z występów wypatrzył go dyrektor artystyczny Teatru Lubelskiego Karol Borowski. Zaproponował mu grę na zawodowej scenie. Michnikowski skorzystał z tej możliwości.

Po zakończonym sezonie wrócił do rodzinnej Warszawy, gdzie pracował w różnych teatrach. W końcu na kilkadziesiąt lat związał się z Teatrem Współczesnym. Grał tam role komediowe i dramatyczne, często występował w sztukach Sławomira Mrożka.

- Jestem bardzo zadowolony z tego powodu, że pracuję w Teatrze Współczesnym. W żadnym innym teatrze nie ma takiej atmosfery jak u nas. Wszyscy się lubią. Nadajemy na tych samych falach – mówił Wiesław Michnikowski w audycji "Portret słowem malowany".

- Przypadek Wiesława Michnikowskiego w polskim aktorstwie jest szczególny – wybitny aktor, który uszczęśliwił parę pokoleń widzów i słuchaczy, ma to do siebie, że najbardziej lubi, kiedy go nie widać i nie słychać – stwierdził reżyser Aleksander Bardini w audycji "Portret słowem malowany".

Choć aktor był zafascynowany teatrem, postanowił, że spróbuje swoich sił w innych dyscyplinach. Zaczął coraz częściej pokazywać się na estradzie, aż z czasem trafił do kabaretu. Okazja nadarzyła się w 1956 roku, kiedy przyjął ofertę dołączenia do Kabaretu Wagabunda. Grupa osiągnęła spory sukces. W szczytowym okresie potrafiła wystawić nawet pięć przedstawień jednego dnia. Michnikowski wziął nawet rok urlopu w teatrze, by wraz z kabaretem wyjechać na tournée po Czechosłowacji, Kanadzie, Izraelu i Stanach Zjednoczonych. W ciągu dwuletniej działalności w grupie wystąpił ponad tysiąc razy. To właśnie tam po raz pierwszy wykonał piosenki do tekstów Jeremiego Przybory. 

W 1958 roku związał się z Polskim Radiem. Został jednym ze stałych gości programu rozrywkowego "Podwieczorek przy mikrofonie", który stał się jedną z najpopularniejszych audycji rozgłośni. Audycja jako pierwsza w historii prezentowała pełen program kabaretowy. W tym samym roku Michnikowski związał się z Kabaretem Starszych Panów, w którym stworzył nierozłączne trio z Jeremim Przyborą i Jerzym Wasowskim. Piosenki wykonywane przez artystów, m.in. "Starsi panowie dwaj", "Wesołe jest życie staruszka", stały się modnymi szlagierami. Sam Michnikowski sprawił, że piosenka kabaretowa "Addio, pomidory" stała się przebojem.

- Bardzo lubiłem pracować z Jeremim Przyborą i Jerzym Wasowskim. Oni stwarzali wymarzony nastrój. Lubiliśmy się między sobą, nigdy nie było żadnej zazdrości i awantur. Wszyscy się cieszyli, że kolega czy koleżanka dostali dobry tekst - wspominał Wiesław Michnikowski w audycji "Kabaretowe numery i klimaty".

W latach 60. dołączył do Kabaretu Dudek założonego przez Edwarda Dziewońskiego. Szybko stał się jednym z filarów zespołu. W pamięci publiczności został najbardziej zapamiętany ze skeczu "Sęk", w którym wcielił się w postać Żyda, do którego dzwoni w nocy znajomy (Edward Dziewoński) i próbuje go namówić do interesów.

- To był znakomity tekst Konrada Toma. Przed wojną w gimnazjum miałem trzech kolegów wyznania mojżeszowego, dlatego dobrze znałem brzmienie jidysz i tę kulturę. Dla mnie to był zabawny folklor, a nie przedrzeźnianie się z ludzi - dodał aktor.

Aktor rozwijał swój talent także w filmie. Widzowie mogli go podziwiać m.in. w "Halo, Szpicbródka, czyli ostatni występ króla kasiarzy", "Gangsterach i filantropach", "Hydrozagadce" i "Seksmisji".

- Najbardziej ceniłem teatr. Radio lubiłem z dwóch powodów: po pierwsze nie trzeba było uczyć się tekstu na pamięć. A po drugie, dlatego że nie było mnie widać. Na trzecim miejscu w mym sercu jest kabaret - powiedział artysta.

Wiesław Michnikowski zmarł 29 września 2017 w Warszawie. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

seb/im

Kabaret Starszych Panów zadebiutował 16 października 1958 roku w Telewizji Polskiej. Scenariusze i teksty piosenek pisał Jeremi Przybora, muzykę komponował Jerzy Wasowski.

Obaj autorzy reżyserowali telewizyjne przedstawienia, obaj wcielali się w rolę tytułowych starszych panów.

- Chodziło nam o rozpogodzenie narodu, odbiorców - mówił Przybora w rozmowie z Walentyną Toczyską na antenie Programu III Polskiego Radia w 1974 roku.

Początki kabaretu

Twórcy kabaretu w czasach dwudziestolecia międzywojennego pracowali w Polskim Radiu. Po wojnie ponownie spotkali się dopiero w 1948 roku. Jeremi Przybora przygotowywał wówczas cykl radiowych audycji Teatr Uniwersalny Eterek i zaproponował Jerzemu Wasowskiemu napisanie muzyki do słuchowiska.

- To był pierwszy popularny program mojego pomysłu. Rok 1948, zaczynała się noc stalinowska, zlewały się partie, a ja zaczynałem beztroski teatrzyk na antenie Polskiego Radia - wspominał Jeremi Przybora.

Dziesięć lat później postanowili powtórzyć radiowy sukces duetu i stworzyli słynny Kabaret Starszych Panów, emitowany w Telewizji Polskiej. Niemal równolegle z programem telewizyjnym 31 grudnia 1958 roku rozpoczęli emisje radiowych audycji kabaretu.

- W październiku 1958 roku odbyła się w telewizji premiera pierwszego wieczoru Kabaretu Starszych Panów. To był początek najważniejszego ośmioletniego okresu w naszym dorobku. Myślę o bliskiej jak nigdy przedtem i nigdy już potem współpracy - opowiadał Jeremi Przybora.

Wielkie gwiazdy

W programach Kabaretu występowali m.in. Irena Kwiatkowska, Barbara Krafftówna, Kalina Jędrusik, Aleksandra Śląska, Krystyna Sienkiewicz, Zofia Kucówna, Wiesław Gołas, Mieczysław Czechowicz, Wiesław Michnikowski, Edward Dziewoński, Tadeusz Olsza, Czesław Roszkowski, Bohdan Łazuka, Jarema Stępowski, Zdzisław Leśniak i Bronisław Pawlik.

- Próby Kabaretu Starszych Panów wspominam jako coś najmilszego w mojej artystycznej karierze, coś niepowtarzalnego, za czym się tęskni - wspominała w rozmowie z Walentyną Toczyską Kalina Jędrusik. - To były próby jedyne w swoim rodzaju. Nastrój, jaki tam panował był niesamowity. Po wejściu do studia człowiek się natychmiast zmieniał. To było jakieś niezwykłe spotkanie, kiedy stamtąd wychodziliśmy, od razu dawał się we znaki ten nieprzyjazny, szorstki świat na zewnątrz - mówiła Jędrusik.

W radiu i w telewizji

Programy kabaretu nadawano na żywo w Telewizji Polskiej. Po raz ostatni został wyemitowany latem 1966 roku. W latach 1978-1980 ponownie zarejestrowano pierwsze występy kabaretu, które nie zostały nagrane w czasie emisji na żywo. Odcinki zostały odtworzone w ramach programu Kabaret Jeszcze Starszych Panów.

- Utarczki między nimi były, ale obaj mieli podobne poczucie humoru, to sprawiało, że się znakomicie uzupełniali. To dwie wielkie osobowości, indywidualności – wspominała Halina Machay, która realizowała Kabaret Starszych Panów w Teatrze Polskiego Radia. - Oni rozmawiali ze sobą językiem, którym posługiwały się wymyślone przez nich postaci. Nie wszyscy rozumieli ten ich specyficzny styl, w tym zawsze była jakaś aluzja, jakaś przenośnia - dodała.

Jeremi Przybora i Jerzy Wasowski stworzyli jeden z najwybitniejszych programów rozrywkowych. Ironia, aluzja, przenośnia, humor wyróżniały go spośród innych produkcji telewizyjnych lat 50. i 60. XX wieku. Byli oczywiście krytycy, którzy uważali, że za mało jest w tym projekcie realizmu, że aluzje są zbyt subtelne i niezrozumiałe, a Jędrusik zbyt perwersyjna.

Mimo upływu lat Kabaret Starszych Panów do dziś ma swoich fanów, a piosenki, które powstały ponad 50 lat temu nadal bronią się zarówno w warstwie tekstowej, jak i muzycznej – "są dobre na wszystko" – jak śpiewali dwaj starsi panowie.

Posłuchaj archiwalnych audycji z udziałem twórców Kabaretu Starszych Panów.

bs/sa