Nie żyje Wojciech Pszoniak - polski aktor teatralny i filmowy. "Był arystokratą aktorstwa"

Zawsze poza rutyną

Wojciech Pszoniak urodził się 2 maja 1942 roku we Lwowie. W 1968 roku ukończył studia na PWST w Krakowie. Występował m.in. w Teatrze Starym w Krakowie, Teatrze Narodowym i Teatrze Powszechnym w Warszawie.

W rozmowie z Jackiem Wakarem w 2017 roku Wojciech Pszoniak wyznał, że nigdy nie zwątpił w sens swojej pracy, co daje mu poczucie, jakby wciąż miał 20 lat.

–  Robię rzeczy, które mnie naprawdę interesują, które mnie stymulują, które mi coś dają, i dzięki temu wierzę w to, że także mogę dać coś innym. Robię to, co kocham. W młodości dokonałem takiego wyboru, że dziś jestem szczęśliwym człowiekiem – powiedział aktor i dodał, że jednym ze składników tego szczęścia jest ucieczka od rutyny.  –  Ona jest sprzeczna z moim charakterem. Gdy czuję, że coś zaczyna się powtarzać, odrzucam to – wyznał.

Pół wieku tremy

Andrzej Wajda. Osiem filmów (i jeden spektakl), które warto zobaczyć jeszcze raz

W latach 80. Wojciech Pszoniak wyjechał do Francji. Wystąpił w kilkudziesięciu filmach polskich, francuskich i w produkcjach międzynarodowych. Jedną z jego najgłośniejszych ról była postać Moryca w słynnej "Ziemi obiecanej" Andrzeja Wajdy. Z reżyserem pracował także m.in. przy filmach "Wesele" i "Korczak", a także w teatrze, tworząc wybitną kreację w "Biesach" w Starym Teatrze w Krakowie. W 2016 roku, tuż po śmierci Andrzeja Wajdy, Wojciech Pszoniak przyznał, że bardzo wiele zawdzięcza reżyserowi.

Mimo kilku dekad aktywności zawodowej aktor nie ukrywał, że zawsze odczuwał tremę przed występami. Świętując 50-lecie pracy scenicznej w 2019 roku, aktor opowiadał o tym w Polskim Radiu Pawłowi Siwkowi.

– Jestem aktorem, który ma tremę... Za każdym razem wejście na scenę jest pewnego rodzaju przeżyciem, nieraz mocnym i trudnym, ale to pozwala mi być entuzjastycznie nastawionym do tego, co robię dzisiaj – mówił.

"Tam, gdzie kończy się słowo"

Wyjazd za granicę i występy w Paryżu oraz Londynie umożliwiły Wojciechowi Pszoniakowi poszerzenie horyzontów artystycznych, bo teatr francuski czy angielski to inne światy niż teatr polski. Aktor jest związany ze swym językiem ojczystym, a język to przecież świat. Mimo to bariera językowa, choć była wyzwaniem, okazała się możliwa do pokonania.

– Sztuka aktorska rodzi się nad słowem. Tam, gdzie kończy się słowo, zaczyna się pole i tajemnica sztuki aktorskiej. Wyobraźmy sobie, że zdarza się nam coś niezwykłego i wszyscy proszą "opowiedz!",  a nam brakuje słów... Tu właśnie zaczyna się przestrzeń do zagospodarowania przez aktora – wyjaśniał Wojciech Pszoniak. – Słowo jest ważne, ale to deklamacja. Istotą sztuki aktorskiej pozostaje czerpanie z tej wartości, którą człowiek ma w nadmiarze, której w ogóle nie jest w stanie wykorzystać, bo to "kosmos", psychika, nad którą się nie panuje – dodał

Słowo zawsze jednak stanowiło dla Wojciecha Pszoniaka szczególną wartość, o czym mówił, odbierając w 2014 roku w Sopocie Wielką Nagrodę Festiwalu "Dwa Teatry" za całokształt pracy artystycznej podczas festiwalu "Dwa Teatry". – Gdy pracuję z młodymi ludźmi, to ja na nich nie patrzę, tylko słucham, bo słowo, jeśli chodzi o aktora, jest czymś szczególnym – powiedział.

– W radiu aktor nie powinien odczytywać tekstu, tylko grać słowo. Ono powinno wynikać z tego, co przeżywa. Jeśli robi to dobrze, odbija się to na słuchaczu, powstaje obraz. To wymaga od aktora i słuchacza pewnego wysiłku, tu się nie można prześlizgnąć. W radiu słuchacz sam decyduje, o tym co widzi, przez to jest ono dużo szlachetniejsze niż telewizja, która narzuca się naszej wyobraźni – mówił Wojciech Pszoniak.

Archiwalne nagrania głosu Wojciecha Pszoniaka

Aktor w Polskim Radiu pojawiał się często, raz jako odtwórca roli w słuchowiskach, a raz jako gość audycji opowiadający o sztuce scenicznej i o swoim życiu. Wspominał m.in. o tym, że początki jego aktorstwa sięgają pierwszych lat życia. – Dom był moją pierwszą sceną, a pierwszą nauczycielką aktorstwa była moja matka – mówił w 2013 roku. – Gdy mówiłem, że boli mnie brzuszek i nie chcę iść do przedszkola, albo że jestem przeziębiony, więc nie mogę iść do szkoły, mama odpowiadała, że tak naprawdę nic mi nie jest. Instynktownie zacząłem więc wzmacniać ekspresję. Nie tylko więc mówiłem mamie, że boli mnie brzuszek, musiałem jej także to pokazać – dodał.

Wojciech Pszoniak poleca ulubione książki i muzykę

Swoją matkę aktor wspominał także w 2019 roku w audycji Katarzyny Cygler. – Moja matka pochodziła z kulturalnej lwowskiej inteligenckiej rodziny. Po wojnie straciliśmy jednak wszystko. Byliśmy biedni, a do tego zostaliśmy deportowani do Gliwic – mówił Wojciech Pszoniak. Aktor zaznaczył jednak, że mimo słabej sytuacji materialnej jego matka nadal bardzo lubiła wszelkie wydarzenia kulturalne. – Kultura była azylem w tych strasznych powojennych czasach terroru. Ojca to jednak niespecjalnie interesowało, więc chodziła ze mną – dodał.

W 2009 roku Wojciech Pszoniak nagrał pięć gawęd, w których wspominał czasy lwowskiego i gliwickiego dzieciństwa, pierwsze wrażenia teatralne, okres młodości, studia aktorskie, występy w teatrach i w filmach, a także emigracyjną część swojego życiorysu, którą spędził przede wszystkim w Paryżu.

W 2018 roku w rozmowie z Katarzyną Stoparczyk aktor wyznał, że gdyby miał zacząć wszystko od nowa, to najpewniej rozpocząłby pracę w... cyrku - najchętniej w roli klauna. Opowiadał też o tym, jak doszło do tego, że został wyrzucony z pierwszego egzaminu do szkoły teatralnej.

mc

Aktor na przekór wszystkim

Krzysztof Kowalewski grał niemal do samego końca. Gdy w 2012 roku świętował 75 urodziny, miał za sobą ponad 50 lat występów na deskach teatralnych, w filmach kinowych i telewizyjnych, serialach oraz w radiu. Tuż przed tym jubileuszem w Muzycznym Studiu Polskiego Radia im. Agnieszki Osieckiej odbył się benefis Krzysztofa Kowalewskiego, w czasie którego artysta wspominał m.in. moment decyzji o aktorskiej przyszłości.

Na początku artystycznej drogi młodzieniec natrafił na pewne przeszkody. Jego matka, znana przedwojenna aktorka Elżbieta Kowalewska, odradzała mu pójście w jej ślady. – Powiedziała: "ja do tego ręki nie przyłożę". I nie przyłożyła – opowiadał Krzysztof Kowalewski. – A potem, gdy pierwszy raz nie zdałem do szkoły teatralnej, pod kaplicą na Miodowej odradzał mi pan Rakowiecki (świeć, Panie, nad jego duszą). Troszeczkę mnie zdenerwował tym odradzaniem. Postanowiłem: "nie, zdam i będę aktorem". I prawdopodobnie dzięki tej, nazwijmy ją, prowokacji jestem aktorem – słyszymy w nagraniu archiwalnym.

Szlachcic szlocha, cham czaruje

"Był też wybitnym aktorem dramatycznym, nie tylko komediowym". Wspomnienie o Krzysztofie Kowalewskim

Krzysztof Kowalewski urodził się 20 marca 1937 roku. Był absolwentem warszawskiej PWST. Zagrał około 100 ról filmowych w polskich filmach i serialach. Na dużym ekranie zadebiutował w 1960 roku niewielką rolą łucznika w "Krzyżakach" w reżyserii Aleksandra Forda. Wtedy nie został nawet wymieniony w napisach końcowych. W innej ekranizacji prozy Sienkiewicza - "Ogniem i mieczem" w reżyserii Jerzego Hoffmana (1999) - zagrał już jako sławny i uznany aktor. Był Zagłobą, który tak sugestywnie rozpaczał po śmierci Podbipięty, że grający zmarłego rycerza Wiktor Zborowski prawie sam zaczął szlochać. - Stwierdziłem wówczas, że, jeśli chodzi o Krzysia, trzeba się mieć na baczności, ponieważ on nawet nieboszczyka jest w stanie doprowadzić do płaczu - mówił Zborowski podczas radiowego benefisu Krzysztofa Kowalewskiego.

Dwa aktorzy pierwszy raz spotkali się w warszawskiej PWST, gdzie Kowalewski był wieloletnim wykładowcą. W czasie gdy studiował tam Wiktor Zborowski, Krzysztof Kowalewski był asystentem Sławomira Lindnera, który uczył szermierki. Nabytą wówczas wiedzę o posługiwaniu się bronią białą z powodzeniem mogli wykorzystać na planie "Ogniem i mieczem".

Scorupco w miłosnym trójkącie. 22 lata od premiery "Ogniem i mieczem" Hoffmana

Czytaj też:

• "Rodzina to szczęście". Przypominamy rozmowę z Krzysztofem Kowalewskim
• Prof. Osterloff: Kowalewski wielokrotnie nas zaskakiwał

Jednak to nie role dramatyczne przyniosły aktorowi największą popularność, a nadzwyczajny talent komediowy. Pokazał go m.in. w filmach: "Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz" (1978), "Miś" (1980), "Rodzina Leśniewskich" (1980), "Wyjście awaryjne"(1982), "C.K. Dezerterzy" (1985), "Nowy Jork - czwarta rano"(1988), "Rozmowy kontrolowane"(1991), "Nic śmiesznego"(1995), "Ryś" Stanisława Tyma (2007) i "Sercu na dłoni" (2008, reż. Krzysztof Zanussi).

Marta Lipińska i Krzysztof Kowalewski o "Kocham pana, panie Sułku"

Aktor jest również znany słuchaczom radiowym jako Pan Sułek w satyrycznym słuchowisku radiowym autorstwa Jacka Janczarskiego pt. "Kocham Pana, Panie Sułku". "Starszy bęcwał w młodym wieku" (jak określił tę postać sam Kowalewski) pojawił się na antenie radiowej Trójki w 1973 roku. Od początku towarzyszyła mu Pani Eliza (w tej roli Marta Lipińska). Na każde jej "Kocham Pana, Panie Sułku...", Sułek odpowiada nerwowym: "Cicho, wiem!".

Kowalewski, pytany w jednym z wywiadów prasowych na czym, jego zdaniem, polega wielka popularność tej w gruncie rzeczy mało sympatycznej postaci, odparł: "socjologowie określiliby to krótko - czar chama". W opinii Kowalewskiego ludzie pokochali Sułka za jego "prostolinijność, za to, że wali prosto z mostu to, co ma na myśli". "To dziwne, ale mam wrażenie, że wielu pisarzy jest wręcz zafascynowanych tego typu postaciami. Wystarczy wymienić Edka w »Tangu« czy Pełnomocnika w »Ambasadorze« Mrożka" - ocenił aktor.

Humorysta przed mikrofonem. Jacek Janczarski, pan Sułek i inni

- Ten Sułek był bardzo nam bliski, bo graliśmy go kilkadziesiąt lat - wspominała Marta Lipińska w Polskim Radiu w dniu śmierci Krzysztofa Kowalewskiego. - Nawet czasem żartowaliśmy, że właśnie to po nas zostanie, a nie te wszystkie mądre role w teatrze i filmie - dodała.

Aktorka zauważyła, że ze wszystkich ról Krzysztofa Kowalewskiego przebijało poczucie humoru. - Ta radość życia, którą się dzielił z nami wszystkimi, to było szalenie ważne w jego pracy. Nie spotkałam nigdy tak lojalnego partnera, pełnego inwencji. Każdy aktor jest skupiony na sobie i przędzie swoją nić, a Krzyś zawsze współpracował ze wszystkimi, nawet z najmniejszymi rolami - podkreślała aktorka.

W innej audycji przypomniano archiwalną rozmowę z Martą Lipińską, która podkreślała zdolność Krzysztofa Kowalewskiego do stwarzania atmosfery porozumienia w czasie pracy artystycznej. – To jest wielkie szczęście, kiedy pracuje się z kolegą, którego tak się lubi i ceni. To nie jest przypadek. Poza tym, kiedy rozmawiamy ze sobą na różne inne tematy, okazuje się, że świetnie rozumiemy się i że mamy bardzo podobne poglądy na wiele spraw oraz podobny gust, co jest bardzo ważne w sztuce (…). Krzyś ma słodki charakter, jest spolegliwy. Z nim ugoda jest bardzo łatwa. Wzajemnie uczy się od siebie, bo on ma bardzo dobre słowo – mówiła o Krzysztofie Kowalewskim w archiwalnej rozmowie Marta Lipińska.

Krzysztof Kowalewski: premiera komedii czy farsy jest rozpoznaniem w boju

Teatr przed widzem i przed mikrofonem

W teatrze Kowalewski zadebiutował w 1961 roku rolą Willy'ego w przedstawieniu "Robin Hood" (Teatr Klasyczny). Potem grał kolejno w warszawskich teatrach: Klasycznym (1960-1961), Dramatycznym (1961-1962), Polskim (1962-1970), Studenckim Teatrze Satyryków (1970-1973) i w Teatrze Rozmaitości (1974-1977). Od 1977 roku artysta związany był z warszawskim Teatrem Współczesnym. Na deskach tego teatru można było go zobaczyć m.in. w spektaklach: "Namiętna kobieta", "Czarowna noc", "Męczeństwo Piotra Oheya" i "Napis".

Tuż po śmierci Krzysztofa Kowalewskiego słuchaliśmy w Polskim Radiu wspomnień aktorów, z którymi grał na deskach Teatru Współczesnego. - Nie przychodzi mi do głowy nikt inny, kto posiadałby taką pogodę ducha jak Krzyś. Naprawdę nie spotkałem drugiego takiego faceta, który miałby tyle dobrej, pozytywnej energii w sobie. On ma swoje lata, jest bardzo utytułowanym, wspaniałym, znanym i uwielbianym przez wszystkich widzów i kolegów aktorem - mówił w archiwalnej rozmowie Andrzej Zieliński.

Katarzyna Dąbrowska dołączyła do Teatru Współczesnego 30 lat później niż Krzysztof Kowalewski. W Polskim Radiu wyznała, że podczas pierwszych spotkań z wybitnym aktorem miała ogromną tremę. - Praktycznie została ona do końca. Zawsze była we mnie myśl, że jest to ten wielki Krzysztof Kowalewski. Cały czas czułam respekt. Natomiast on nigdy nie dawał odczuć, że ktoś jest młodszy. Był bardzo ciepłą osobą i mądrym człowiekiem. Z równą sympatią traktował każdego i z równym zainteresowaniem do niego podchodził - opowiadała.

"Nie gonił za niczym, tylko chciał dawać siebie". Malajkat wspomina Krzysztofa Kowalewskiego

Aktorka odniosła się także do sztuki aktorskiej Krzysztofa Kowalewskiego. - Miał niebywałą zdolność do znajdowania smaczków we frazie i robienia z tego takich arcydzieł. Posiadał wyczucie tego, co jest prawdą w scenie, co jest śmiesznością człowieka, co jest jego bolączką czy wadą, i potrafił to wspaniale oddać. Było to zarówno śmieszne, jak i często bardzo wzruszające. Umiał oddać taką wieloznaczną złożoność ludzkiej natury - mówiła Katarzyna Dąbrowska.

Krzysztof Kowalewski był związany także z Teatrem Polskiego Radia. W 1992 roku za kreacje w słuchowiskach został uhonorowany Wielkim Splendorem, prestiżową nagrodą przyznawaną przez zespół radiowego teatru.

6 lutego 2021 roku dyrektor Teatru Polskiego Radia Janusz Kukuła wyznał w rozmowie z Informacyjną Agencją Radiową, że dla niego Krzysztof Kowalewski to "jedna z najważniejszych osób". - Spędziliśmy razem bardzo wiele czasu i były to jedne z najważniejszych chwil w moim życiu. Zawodowo jego dorobek jest tak ogromny, że powiedzenie "nie ma ludzi niezastąpionych" jest błędne - stwierdził. - W Teatrze Polskiego Radia czekało na niego jeszcze wiele pięknych ról, bo ja nie wyobrażam sobie mojej obsady bez niego - podkreślił.

PAP/IAR/PR/mc

Elżbieta Barszczewska zmarła 14 października 1987 roku.

- Spojrzenie na aktorstwo mojej matki zdominowały role, które wyróżniały liryzmem, delikatnością i słodyczą, a przecież ona nie była taka w życiu. Była normalną, nienawidzącą czułostkowości, powściągliwą kobietą, która bardzo dzielnie znosiła cierpienie. Taki jest właśnie rozdźwięk pomiędzy jej rolami a życiem prywatnym - wspomina syn aktorki Juliusz Wyrzykowski w reportażu Wojciecha Markiewicza  "Elżbieta Barszczewska. Jeszcze jedna historia". 

Trudne dzieciństwo

Elżbieta Barszczewska przyszła na świat 29 listopada 1913 roku w Warszawie.

- Była owocem miłości już dojrzałego wtedy i żonatego Witolda z niezamężną Heleną Marią Szumską, stryjeczną siostrą Marii Dąbrowskiej – opowiadał o swojej ciotce Igor Strojecki na antenie Polskiego Radia. - Jej dzieciństwo było bardzo trudne i skomplikowane. Wychowała ją matka, ojciec bywał tylko od święta - dodał.

Elżbieta Barszczewska z matką Marią Heleną Szumską. Źródło: Polona/Domena publiczna

Po ukończeniu Państwowego Gimnazjum Żeńskiego imienia Marii Konopnickiej, Barszczewska planowała zapisać się do Szkoły Nauk Politycznych, jednak ostatecznie zdecydowała się wstąpić do Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej. Tam też poznała swojego przyszłego męża reżysera Mariana Wyrzykowskiego, z którym miała syna Juliusza, również aktora.

Na scenie Barszczewska zadebiutowała 3 października 1934 roku rolą Heleny w "Śnie nocy letniej" Wiliama Szekspira w reżyserii Leona Schillera. W ten własnie sposób rozpoczęła się niemal czterdziestoletnia współpraca artystki z Teatrem Polskim. 

Spektakl został pozytywnie odebrany przez publiczność i zagwarantował młodej aktorce kolejne angaże, w tym w Teatrze Narodowym i Teatrze Nowym. Do wybuchu II wojny światowej Barszczewska wystąpiła między innymi w "Dziadach" Adama Mickiewicza w reżyserii Schillera (1934), "Wielkim człowieku do małych interesów" Aleksandra Fredry w reżyserii Aleksandra Zelwerowicza (1935) i w "Tessie" Jeana Giraudoux w reżyserii Aleksandra Węgierki (1936). Ostatnia z wymienionych sztuk cieszyła się tak wielką popularnością, że łącznie była wystawiana ponad dwieście pięćdziesiąt razy.

U Lejtesa, Gardana i Waszyńskiego

Na wielkim ekranie Barszczewska po raz pierwszy pojawiła się w 1934 roku, będąc jeszcze studentką Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej. Zagrała wówczas drobną rólkę – kobietę na dansingu – w komedii Michała Waszyńskiego "Co mój mąż robi w nocy…". Na przełom w karierze musiała jednak jeszcze poczekać - nastąpił on dopiero dwa lata później, gdy aktorka zagrała Stefcię Rudecką w melodramacie Heleny Mniszkówny "Trędowata" w reżyserii Juliusza Gardana i Netę Twardowską w "Panu Twardowskim" Henryka Szaro. 

- W kinie była uosobieniem pewnej delikatności, niewinności, czyli tego, co jest u źródeł kobiety, której można zaufać. Taka była Barszczewska. Człowiek ją oglądał i myślał sobie "Boże, żeby to się tylko nie stłukło" – mówił ze śmiechem aktor Ignacy Gogolewski w audycji Joanny Sławińskiej z cyklu "Kulturalna Jedynka". 

Elżbieta Barszczewska w jednej ze scen filmu "Trędowata" Juliusza Gardana z 1936 roku. Źródło: NAC/Domena publiczna

Role przyniosły Barszczewskiej wielką popularność, a fani - jak wspominał na antenie Polskiego Radia jej siostrzeniec Igor Stryjecki - zaczęli ją nazywać najpiękniejszą warszawianką. 

W 1937 roku aktorka ponownie wystąpiła u Waszyńskiego - w "Znachorze" według powieści Tadeusza Dołęgi-Mostowicza zagrała żonę i córkę profesora Rafała Wilczura granego przez legendarnego Kazimierza Junosza-Stępowskiego. W tym samym roku wcieliła się również w postać Bronki w adaptacji powieści Poli Gojawiczyńskiej "Dziewczętach z Nowolipek" w reżyserii Józefa Lejtesa.

Nie był to jednak ostatni raz, gdy współpracowała ze słynnym reżyserem - w 1938 roku wystąpiła w jego "Granicy" będącej ekranizacją powieści Zofii Nałkowskiej o tym samym tytule oraz w filmie historycznym "Kościuszko pod Racławicami". 

- Jej talent wspaniale błyszczy w filmie "Granica". Zupełnie inne, ale też już ze znamionami pewnej charakterystyczności, są "Dziewczęta z Nowolipek". Występuje tam wiele wspaniałych aktorek i aktorów, ale zapamiętuje się właśnie Elżbietę Barszczewską. Miała w sobie tajemnicę. Gdy tylko pojawiała się na ekranie, przykuwała uwagę tym "czymś" - mówił historyk filmu Stanisław Janicki w audycji z cyklu "Kulturalna Jedynka". 

Czasy wojenne i powojenne

Podczas okupacji niemieckiej Barszczewska pracowała w Warszawie jako kelnerka między innymi w kawiarni "U Aktorek". Jednocześnie aktywnie uczestniczyła w podziemnym życiu teatralnym miasta - w 1942 roku pojawiła się chociażby w przedstawieniu "Irydion" Zygmunta Krasińskiego wystawionym w mieszkaniu scenografa teatralnego i teatrologa Jana Kosińskiego. Po upadku Powstania Warszawskiego trafiła do obozu przejściowego w Pruszkowie, skąd udało jej się wydostać i uciec do Łodzi.

W 1945 roku ponownie weszła w skład zespołu Teatru Polskiego i 17 stycznia 1946 roku zagrała w "Lilli Wenedzie" Juliusza Słowackiego w reżyserii Juliusza Osterwy. Odtąd aż do śmierci występowała na tamtejszych deskach teatralnych, tworząc niezapomniane kreacje między innymi Infantki w "Cydzie" Stanisława Wyspiańskiego (1948) i Salomei w "Horsztyńskim" Juliusza Slowackiego (1953) w reżyserii Edmunda Wiercińskiego, a także Amelii w "Mazepie" Słowackiego w reżyserii Romana Zawistowskiego (1958). W latach 1962-1965 grała również w Teatrze Narodowym. 

Elżbieta Barszczewska jako Infantka w "Cydzie" Edmunda Wiercińskiego. Źródło: NAC/Domena publiczna

Mimo że przed wybuchem II wojny światowej chętnie występowała na wielkim ekranie, po wojnie stanęła przed kamerą tylko raz - w 1977 roku zagrała w "Rytmie serca" Zbigniewa Kamińskiego. 

Ze sceną Barszczewska pożegnała się w 1981 roku przedstawieniem "Wspomnienie" Murrela Johna w reżyserii Jana Bratowskiego. Sześć lat później zmarła i została pochowana na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. 

jb

Urodzona pod koniec stycznia 1908 roku, w polskim wtedy Stanisławowie (ob. Iwano-Frankowsk na Ukrainie), dorastała w ramach zaboru austriackiego. Po odzyskaniu niepodległości podjęła studia aktorskie przy Konserwatorium Muzycznym w Poznaniu i w 1924 roku zadebiutowała na scenie Teatru Polskiego tamże. Tradycje gry aktorskiej, uzdolnienia muzyczne i artystyczne otrzymała niemal w rodzinnym posagu po rodzicach - wykładowcach śpiewu operowego i aktorach operowych.

Teatr i scena były wpisane w geny rodziny Ludwiżanki, zwłaszcza po kądzieli. Jej prapradziadek był lwowskim aktorem komediowym; dziadek, komediopisarz Stanisław Dobrzański napisał słynnego "Żołnierza królowej Madagaskaru". 

To ciepło, znamienne dla kultury Lwowa, tak często zauważalne w grze występujących tam aktorów, było jej znakiem firmowym. Zawsze wyrazista, ale i delikatna; jakby nieco nieobecna, zamyślona w jakich dziwnych historiach i subtelnie uśmiechnięta. Pamiętać ją możemy przecież choćby ze słynnej "Seksmisji", gdzie zagrała Julię Novack, najstarszą starowinkę w Azylu Zasłużonej Starości. Tak to ona właśnie tłumaczyła Lemii Reno z "Archeo" do czego kiedyś służyli mężczyźni: "No używało się ich w większości przypadków do pracy. Do rozrywki, yyy... to jest w pewnym sensie". Inny przezabawny cytat z tej rozmowy to kiedy Lamia pyta "Podobno kiedyś mężczyźni byli na porządku dziennym". Barbara Ludwiżanka z uśmiechem odpowiada: "Nocnym także". Taka niewielka rola, krótka, trwająca raptem minutę, a pamiętają ją wszyscy i wszyscy kochają tę niepozorną, delikatną "starowinkę".

Nie sposób wymienić większych ról filmowych, choć takie były. Ludwiżanka zagrała już w trzech filmach przed wojną. Po wojnie "jakoś się nie składało, propozycje nie spadały z nieba" i pierwsze filmowe role pojawiły się dopiero w 1957 roku. W 1966 roku zagrała brawurową rolę w słynnym "Sublokatorze" Janusza Majewskiego. Była to jedna z trzech głównych ról kobiecych u boku "biednego", zdanego na pastwę kobiet sublokatora Ludwika - Jana Machulskiego. Za rolę Marii Orzechowskiej Ludwiżanka otrzymała dwie nagrody na festiwalach filmowych w Chicago i w Panamie.

Nie można też zapomnieć ról w "Chłopach", gdzie wystąpiła jako Jagustynka, "Nocach i dniach" jako Jadwiga Ostrzeńska, matka Barbary oraz w Granicy jako Ziembiewiczowa, matka Zenona. Film kochał ją w rolach raczej epizodycznych, bardziej jako bohaterów drugiego lub dalszego planu. Nie można też zapomnieć o rolach w spektaklach teatralnych Polskiej Telewizji czy w spektaklach i słuchowiskach Polskiego Radia. Tu często wiodła prym, a głos miała barwny i wyrazisty. Niezapomniana wydaje się być rola w telewizyjnym spektaklu "Arszenik i stare koronki" z 1975 roku w reżyserii Macieja Englerta; zagrała wtedy genialnie jedną z dwu głównych ról kobiecych - Martę Brewster. W drugiej roli - Abby Brewster, równie genialnie grała słynna Irena Kwiatkowska.

W teatrze Polskiego Radia, w różnych słuchowiskach, zagrała ponad 80 ról, poczynając od postaci Violetty w "Kordianie" Juliusza Słowackiego, w reżyserii samego Jerzego Kreczmara i był to rok 1949. Zagrała jeszcze m.in. w "Na dnie" Maksyma Gorkiego, "Pamiętnikach" Jana Chryzostoma Paska, "Powrocie posła" Juliana Ursyna Niemcewicza, "W małym domku" Tadeusza Rittnera, "Ostatniej miłości Napoleona" Carlosa d'Aquila, Claude’a Marais’a i wielu, wielu innych, równie ważnych i cenionych dramatów.

Role Barbary Ludwiżanki pamiętane były również s występów scenicznych. Przed wojną na deskach Teatru Polskiego w Poznaniu i Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Czas wojny spędziła w Łodzi i tam też grała przed wojną i po niej w Teatrze Miejskim. Od roku 1948 jej głównymi teatrami były już tylko sceny warszawskie - Teatr Polski do 1965 roku, a do 1983 Teatr Współczesny.

Kronikarze zauważają też znaczący fakt z jej życia: pod koniec lat 30. wyszła za mąż za słynnego aktora Władysława Hańczę, z którym żyła aż do jego śmierci w 1977 roku. Została także obok niego złożona do grobu na warszawskich Powązkach, po swojej śmierci w 1990 roku. Nie tylko tam dwoje wspaniałych aktorów zostało na zawsze ze sobą połączonych - mają oni swoje ulice na Dolnym Mokotowie: ulica Barbary Ludwiżanki ma zaledwie 240 metrów, krzyżuje się z ulicą jej męża, Władysława Hańczy, niewiele dłuższą, a ta dochodzi do al. Sobieskiego.

Władysław Hańcza. Raz Radziwiłł, trzy razy Kargul

Piękne wspomnienie tej wybitnej aktorki napisał krytyk Witold Sadowy:"Kiedy o niej myślę, widzę jej drobną sylwetkę i przyjaźnie uśmiechniętą twarz. Słyszę jej charakterystyczny, pełen ciepła głos (...) Była wybitną aktorką. Pełną ciepła i uroku. Wrażliwą, subtelną i delikatną. Takie też były jej wszystkie role. Budowała je z wielką precyzją i głęboką prawdą. Lubiła ją publiczność, koledzy i dziennikarze. Nie pamiętam, aby kiedykolwiek miała złą prasę. Zachwycała ogromnym bogactwem środków wyrazu. Mogła grać wszystko. Od tragedii, dramatu, komedii aż po groteskę włącznie. Wystarczy przypomnieć jej rolę Babci w słynnym przedstawieniu Sławomira Mrożka »Tango« w reżyserii Erwina Axera w Teatrze Współczesnym w Warszawie. Ileż ta rola miała odcieni i subtelności. Była w niej rewelacyjna. Pozostała niedoścignionym wzorem dla swoich następczyń. Bawiła, wzruszała i śmieszyła. Inna jej znakomita rola to Anna, żona ślusarza Kleszcza, w ponurej sztuce »Na dnie« Gorkiego. Zagrała ją tak prosto i prawdziwie, że zacierała się granica między znakomitym aktorstwem a rzeczywistością".

PP