Historia

Wacław Jędrzejewicz. Polityk, historyk, niepodległościowiec

Ostatnia aktualizacja: 29.01.2024 05:38
29 stycznia 1893 roku urodził się prof. Wacław Jędrzejewicz. Był oficerem polskiego wywiadu, współorganizatorem Polskiej Organizacji Wojskowej, a w okresie międzywojennym pełnił funkcję ministra. Wsławił się również jako założyciel Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce - jednej z najważniejszych polonijnych placówek naukowych. 
Wacław Jędrzejewicz na zdjęciu portretowym z 1929 roku.
Wacław Jędrzejewicz na zdjęciu portretowym z 1929 roku.Foto: NAC/Domena publiczna

Od Strzelca do Polskiej Organizacji Wojskowej

Wacław Jędrzejewicz urodził się 29 stycznia 1893 roku we wsi Spińczyce na Podolu jako syn chemika inżyniera Czesława Jędrzejewicza i Eleonory z domu Buchner. Miał dwójkę starszego rodzeństwa - siostrę Marię oraz brata Janusza, który w czasach II Rzeczpospolitej pełnił funkcję premiera. 

W 1903 roku rodzina Jędrzejewiczów przeniosła się do Warszawy, gdzie Wacław rozpoczął naukę w gimnazjum imienia gen. Pawła Chrzanowskiego. Co ciekawe, przyszły polityk uczęszczał do jednej klasy z Ignacym Skorupką – późniejszym bohaterem Bitwy Warszawskiej z 1920 roku.

Już jako nastolatek Jędrzejewicz angażował się w działania polskiej konspiracji niepodległościowej - był między innymi członkiem tajnego Związku Młodzieży Polskiej "Przyszłość". Po ukończeniu szkoły przeniósł się do Krakowa, gdzie w 1913 roku podjął studia rolnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim.

jędrzejewicz 663.jpg
Polska Organizacja Wojskowa. Gwardia Józefa Piłsudskiego

- W Krakowie zaczęła się moja prawdziwa praca niepodległościowa. Jak zobaczyłem czapki strzeleckie i moich kolegów ćwiczących w szeregach Strzelców, to się zaangażowałem. Wstąpiłem do tej organizacji i przeszedłem tam szkołę podoficerską – wspominał po latach prof. Jędrzejewicz.

Posłuchaj
19:09 Jedynka Ludzie niepodleglosci 30 kwiecień 2018.mp3 Historyk Wiktor Cygan przybliża sylwetkę prof. Wacława Jędrzejewicza. W audycji Doroty Truszczak z cyklu "Ludzie Niepodległości" wykorzystano również archiwalne wypowiedzi Wacława Jędrzejewicza. (PR, 30.04.2018)

Po wybuchu I wojny światowej Jędrzejewicz został jednym ze współorganizatorów konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), a wkrótce potem zainicjował też powstanie Wolnej Szkoły Wojskowej. Wczesną jesienią 1915 roku wraz z tak zwanym Batalionem Warszawskim, utworzonym z zakonspirowanych członków POW, dołączył do I Brygady Legionów i ruszył na front. Z powodu choroby wczesną wiosną 1916 roku Jędrzejewicz powrócił jednak do Warszawy, gdzie skupił się na prowadzeniu kursów wojskowych dla nowych ochotników do POW. 

PILSUDSKI_663x364_ss.jpg
Józef Piłsudski - zobacz serwis specjalny

Więzienie, dyplomacja i kariera polityczna

Po kryzysie przysięgowym z lipca 1917 roku Jędrzejewicz został aresztowany przez Niemców i uwięziony w Cytadeli.

- Wytoczono mi sprawę sądową za działalność w POW. Sąd wojenny skazał mnie na dziesięć lat ciężkiego więzienia i zaraz potem przewieziono mnie do więzienia mokotowskiego na ulicę Rakowiecką. Wyrok odsiadywałem w celi dwudziestej szóstej – wspominał po latach prof. Wacław Jędrzejewicz na antenie Radia Wolna Europa.

Posłuchaj
14:28 1174_1270_0.mp3 Profesor Wacław Jędrzejewicz wspomina pierwsze lata działalności Polskiej Organizacji Wojskowej. (RWE, 12.12.1968)

Latem 1918 roku - na mocy amnestii - Jędrzejewicz odzyskał jednak wolność i niemal od razu otrzymał posadę w II Oddziale Sztabu Generalnego Wojska Polskiego.

Bitwa 1920 1200.png
"Bitwa Warszawska 1920". Serwis specjalny Polskiego Radia

Podczas wojny polsko-bolszewickiej z lat 1919-1921 Jędrzejewicz pełnił funkcję szefa oddziału II sztabu Armii Rezerwowej generała Kazimierza Sosnkowskiego. Wiosną 1921 roku uczestniczył w rokowaniach pokojowych w Rydze. Kilka miesięcy później został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari. 

Posłuchaj
14:12 36.T.90_14155_0.mp3 Pierwsza część wspomnień prof. Wacława Jędrzejewicza dotyczących wojny polsko-bolszewickiej z lat 1919-1920. (RWE, brak daty)
14:55 36.T.90_14156_0.mp3 Druga część wspomnień prof. Wacława Jędrzejewicza poświęconych wojnie polsko-bolszewickiej z lat 1919-1920. (RWE, brak daty)
12:19 36.T.90_14157_0.mp3 Trzecia część wspomnień prof. Wacława Jędrzejewicza poświęconych wojnie polsko-bolszewickiej z lat 1919-1920. (RWE, brak daty)
12:52 36.T.90_14158_0.mp3 Czwarta część wspomnień prof. Wacława Jędrzejewicza poświęconych wojnie polsko-bolszewickiej z lat 1919-1920. (RWE, brak daty)

- W 1925 roku zostałem wysłany jako attaché wojskowy do Japonii, gdzie przebywałem przez prawie cztery lata. Po powrocie do Polski okazało się, że dostałem przydział do Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Tu się już zaczęła moja służba cywilna – wspominał prof. Jędrzejewicz w rozmowie z Tadeuszem Mieleszką.

Posłuchaj
27:33 43263_8952_1.mp3 Pierwsza część rozmowy Tadeusza Mieleszko z prof. Wacławem Jędrzejewiczem. Polityk opowiada o swojej działalności w POW, wspomina czasy I wojny światowej i okres dwudziestolecia międzywojennego. (RWE, 31.07.1988)
21:48 43264_8952_2.mp3 Dokończenie rozmowy Tadeusza Mieleszki z prof. Wacławem Jędrzejewiczem. Polityk wspomina czasy wojny polsko-bolszewickiej z lat 1919-1921. (RWE, 31.07.1988) 

Przełom w karierze politycznej Jędrzejewskiego nastąpił 6 września 1933 roku, gdy został nominowany wiceministrem skarbu w rządzie swojego brata. Jednocześnie – od lutego 1934 roku – pełnił również funkcje ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego. Funkcję tę pełnił w dwóch kolejnych rządach: Leona Kozłowskiego i Walerego Sławka. Do dymisji podał się w październiku 1935 roku. 

- Nie miałem pojęcia, jak ma wyglądać moja praca. Pozostawałem na uboczu, co wywoływało wówczas wiele pytań, dlaczego kogoś takiego jak ja posyłają do pracy w ministerstwie – wspominał Jędrzejewicz na antenie Radia Wolna Europa. 

Wacław Jędrzejewicz jako minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego wizytuje szkołę w Kaliszu. Zdjęcie zostało zrobione w 1935 roku. Źródło: NAC/Domena publiczna
  Wacław Jędrzejewicz jako minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego wizytuje szkołę w Kaliszu. Zdjęcie zostało zrobione w 1935 roku. Źródło: NAC/Domena publiczna

Działacz polonijny

Gdy wybuchła II wojna światowa, Jędrzejewicz powrócił do czynnej służby wojskowej w charakterze oficera łącznikowego w MSZ. We wrześniu 1939 roku nadzorował ewakuację depozytów Funduszu Obrony Narodowej oraz zbiorów Muzeum Belwederskiego za granicę. Wkrótce potem sam opuścił ojczyznę i wyjechał do Francji. W 1940 roku - zgodnie z decyzją rządu generała Władysława Sikorskiego – Jędrzejewicz został pozbawiony możliwości dalszej służby wojskowej. Z tego powodu wiosną 1941 roku zdecydował się osiąść w Stanach Zjednoczonych.

W Ameryce zaangażował się w działalność społeczną tamtejszej Polonii. W 1942 roku został jednym z założycieli Komitetu Narodowego Amerykanów Polskiego Pochodzenia. Organizacja ostro krytykowała ugodową politykę Rządu RP na Uchodźstwie wobec ZSRR.

Rok później Jędrzejewicz powołał do życia Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce, którego dyrektorem pozostawał do 1948 roku. Placówka istnieje do dziś. 

- Początki były bardzo prymitywne. W siedzibie innej organizacji polonijnej wynajęliśmy mały pokoik, w którym mieliśmy do dyspozycji zaledwie kilka pustych półek i szafek. Tak to się zaczęło. A później latami zbieraliśmy różnego rodzaju materiały archiwalne i dokumenty - wspominał prof. Jędrzejewicz w rozmowie z Tadeuszem Mieleszką. 

Od 1948 do 1958 roku Jędrzejewicz był profesorem języka i literatury rosyjskiej w Wellesley College w stanie Massachusetts. Po przejściu na emeryturę skupił się przede wszystkim na pracy naukowej. Opublikował ponad trzysta artykułów historycznych, w większości poświęconych Józefowi Piłsudskiemu i środowisku sanacyjnemu.

Zmarł 30 listopada 1993 roku w mieście Chesire w stanie Connecticut. Pośmiertnie został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski. 

jb


Czytaj także

Tadeusz Piskor. Zapomniany adiutant Piłsudskiego

Ostatnia aktualizacja: 22.03.2024 05:35
Był oficerem Legionów Polskich i najbliższym współpracownikiem Piłsudskiego. Tadeusz Ludwik Piskor zmarł 22 marca 1951 roku. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Ignacy Daszyński. Błędny rycerz polskiego parlamentaryzmu

Ostatnia aktualizacja: 31.10.2023 05:35
- Daszyński umiał przegrywać. Przegrywał stylowo i pięknie, co my, Polacy kochamy najbardziej - mówił o premierze rządu ludowego, marszałku sejmu i przyjacielu Piłsudskiego, który stał się jego zagorzałym przeciwnikiem, doktor Janusz Osica.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Potrafił wybudzić ducha narodu polskiego". Jan Józef Kasprzyk o Józefie Piłsudskim

Ostatnia aktualizacja: 12.05.2020 22:35
- To dzięki temu Józef Piłsudski zwyciężył, odzyskaliśmy niepodległość, że poczuliśmy jako naród, że możemy dokonać rzeczy, zdawałoby się, niemożliwej - przywrócić Polskę na mapy świata po półtorawiekowej niewoli - mówił w Polskim Radiu 24 Jan Józef Kasprzyk szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Kazimierz Sosnkowski. Najwierniejszy żołnierz Rzeczpospolitej

Ostatnia aktualizacja: 19.11.2023 05:55
Nawet na tle niezwykle barwnej galerii wojskowych i polityków pierwszej połowy XX wieku Sosnkowski jawi się jako postać nietuzinkowa. Człowiek, który przeszedł długą drogę od szefa sztabu I Kompanii Kadrowej, poprzez organizatora Wojska Polskiego, do Wodza Naczelnego, kierował się zawsze dobrem Polski, choć krępowały go ułomności własnego charakteru. 19 listopada mija 138. rocznica urodzin generała.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Lucjan Żeligowski - żołnierz, polityk, zdobywca Wilna

Ostatnia aktualizacja: 17.10.2023 05:50
17 października 1865 roku w Oszmianie urodził się Lucjan Żeligowski - żołnierz I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej. Zasłynął jednak buntem, który - na polecenie Józefa Piłsudskiego - wywołał w Wilnie w 1920 roku. Rewolta doprowadziła do powstania nowego państwa - Litwy Środkowej, a w konsekwencji do przyłączenia Wileńszczyzny do Polski. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Stanisław Skwarczyński. Komendant Oleandrów

Ostatnia aktualizacja: 08.08.2023 05:48
Przebył wzorcową dla piłsudczyka drogę, której najjaśniejszym punktem była karta legionowa. Jako jeden z ostatnich świadków tamtych dni dzielił się – aż do swojej śmierci 42 lata temu, 8 sierpnia 1981 – barwnymi wspomnieniami z okresu formowania zalążków Wojska Polskiego. 
rozwiń zwiń