13 października 1982 roku podczas demonstracji zastrzelono Bogdana Włosika, niespełna 20-letniego ucznia wieczorowego technikum i robotnika w Hucie im. Lenina.

To była niedziela

13 października 1982 roku w niedzielę zaczął się strajk hutników. Władza obstawiła Nową Hutę czołgami, wojskiem i esbekami. Do ludzi zaczęły dochodzić informacje o aresztowaniach wśród tych, którzy pod hutę przyszli wspierać strajkujących. Esbecy robili zdjęcia i nagrywali filmy z ludźmi, którzy otoczyli hutę.

Aby przerwać strajk, czołgi zmiażdżyły bramę huty, na teren weszły oddziały ZOMO. Władza ludowa odzyskała zakład pracy. W prasie codziennej pojawiły się zaprzeczenia, że strajk w Hucie im. Lenina złamano siłą.

Wielka demonstracja w Krakowie

Tego dnia, jak 13. każdego miesiąca w 1982, w miesięcznicę wprowadzenia stanu wojennego, doszło w Krakowie do manifestacji ulicznych. Ludzie byli szczególnie wzburzeni, bo 8 października Sejm PRL uchwalił nową ustawę o związkach zawodowych, która zdelegalizowała, zawieszoną 13 grudnia 1981 roku, NSZZ "Solidarność". Wielotysięczną demonstrację brutalnie zaatakowało ZOMO.

Pokojowa manifestacja zamieniła się w wielogodzinne walki uliczne.

Posłuchaj audycji Janusza Marchwińskiego z cyklu "Dokumenty dźwiękowe stanu wojennego", pt. "Kto zabija jedno życie", nadanej w styczniu 1983 roku  w Radiu Wolna Europa. Dowiedz się, jak brutalnie milicja spacyfikowała zakłady MZK w Nowej Hucie w sierpniu 1982 roku oraz jak esbecy przeprowadzili brutalne aresztowania w nocy po manifestacji. Posłuchaj również relacji uczestnika tej manifestacji.

Jak zginął Bogdan

Oficjalna wersja milicji mówiła, że "użycie broni nastąpiło w wyniku bezpośredniego zagrożenia życia funkcjonariusza MO". Gazety podawały, że milicjant zeznawał, że został przewrócony i dopiero po wystrzeleniu strzału ostrzegawczego, strzelił w brzuch Bogdana Włosika.

Bogdan Włosik został zastrzelony daleko od miejsca głównych demonstracji i walk z zomowcami - przy kościele w Bieńczycach. Według najbardziej prawdopodobnej wersji wydarzeń, kapitan SB ubrany po cywilnemu usiłował zatrzymać jednego ze stojących w grupie chłopców.

- Jeden z chłopców krzyknął: "Kapuś" i wtedy mężczyzna rzucił się do ucieczki. Esbek schował się do klatki schodowej. W jego stronę poszedł Bogdan i zobaczyliśmy, że z tej klatki wybiega mężczyzna – relacjonowała te dramatyczne chwile koleżanka Bogdana, obecna przy zabójstwie.

- Usłyszeliśmy dwa dziwne dźwięki, ale nie wiedzieliśmy na początku, że to były strzały. Ten człowiek zaczął uciekać w stronę ulicy Złotej Jesieni, tam znajdował się komisariat MO. Bogdan przewrócił się.

"Niech Bóg będzie sędzią"

Wieść o zabójstwie rozeszła się lotem błyskawicy po mieście. Bogdan Włosik zmarł na stole operacyjnym.

Śmierć młodego robotnika sprowokowała kolejne demonstracje i walki uliczne w Nowej Hucie i w Krakowie. ZOMO atakowało ludzi tłumnie modlących się w nowohuckich kościołach w intencji chłopaka.

W dzień pogrzebu 20 października 1982 roku na Cmentarz Grębałowski w Krakowie przyszło 20 tysięcy ludzi. Uroczystość stała się kolejną manifestacją przeciwko ustrojowi komunistycznemu i wprowadzonemu niespełna rok wcześniej stanowi wojennemu.

Ostatnie słowa księdza brzmiały "Niech Bóg będzie sędzią". Posłuchaj, jak wyglądał pogrzeb i ilu zomowców go strzegło.

Państwa Włosików odwiedził generał Jaruzelski

Władza za sprawą mediów zrzucała winę za śmierć Bogdana na "anarchistyczne siły wywołujące zamieszki".

Ówczesna propaganda władz twierdziła, że "strzały padły w obronie własnej", a oficer miał być ścigany przez demonstrantów krzyczących "łapać ubeka" - co od początku kwestionowali świadkowie. Słynna była ówczesna wizyta gen. Wojciecha Jaruzelskiego u rodziców zabitego. Jasne było, że milicjant za swój czyn nie zostanie pociągnięty do odpowiedzialności. Jego nazwisko okryto głęboką tajemnicą.

Dziś wiadomo, że zabójca Bogdana Włosika, pracował w SB do 1987 roku. Potem, w wieku 40 lat, przeszedł na uprzywilejowaną esbecką emeryturę.

W czasach PRL nie poniósł żadnej odpowiedzialności za swój czyn. Dopiero 16 grudnia 1991 roku został skazany na 8 lat pozbawienia wolności. Potem sąd apelacyjny podwyższył tę karę do lat 10. Wyszedł na wolność na przedterminowe zwolnienie po pięciu i pół roku.

Zobacz nasz serwis specjalny stan wojenny.polskieradio.pl

Przed stanem wojennym

W położonym na Dolnym Śląsku przemysłowym Zagłębiu Miedziowym Lubinie, ideały "Solidarności" padły na podatny grunt. Związek przyciągnął do siebie wielu pracowników największego zakładu przemysłowego regionu – Kombinatu Górniczo-Hutniczego Miedzi. Pierwsze strajki w tym regionie odbyły się już w lipcu 1980 roku, a więc na miesiąc przed podpisaniem porozumień sierpniowych. Wiodącą w tym regionie była centrala związkowa Zakładów Górniczych "Rudna".

Zobacz film przygotowany przez wrocławski oddział Instytu Pamięci Narodowej o strajku w Zakładach Górniczych "Rudna" w grudniu 1981 roku:

Niezgoda na stan wojenny

Wprowadzenie stanu wojennego w grudniu 1981 roku spotkało się z oporem wśród pracowników KGHM. Już 14 grudnia wybuchł największy strajk na Dolnym Śląsku. Tego dnia stanęły należące do KGHM kopalnie: "Rudna", "Rudna Zachodnia", "Polkowice", "Sieroszowice", "Lubin", huty miedzi "Głogów" i "Legnica" oraz inne zakłady przemysłowe w Zagłębiu Miedziowym.

- Strajk został wywołany zarówno przez górników, jak i działaczy związkowych, którzy chcieli wypełnić instrukcje "Solidarności" na wypadek wprowadzenia stanu wyjątkowego - wyjaśnił dr Łukasz Sołtysik z wrocławskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej.

- Rano 14 grudnia poszedłem do pracy w Zakładach Górniczych "Rudna Zachodnia". Zastanawialiśmy się, co robić. Czołowi działacze "Solidarności" podjęli decyzję, że zostajemy na powierzchni i zaczynamy strajk - mówił działacz NSZZ "Solidarność" Władysław Grocki.

Wejdź na stronę serwisu specjalnego:

- W tamtym czasie byłem przewodniczącym NSZZ "Solidarność" Zakładów Górniczych "Rudna". Już wcześniej mieliśmy ustalone, że w przypadku pojawienia się jakiejkolwiek agresji ze strony władz w stosunku do związku, Komisja Zakładowa przekształca się w Komitet Strajkowy i wszyscy podejmujemy strajk na terenie zakładów górniczych - wyjaśniał Andrzej Poroszewski, przewodniczący Zakładowej Komisji "Solidarności" ZG "Rudna".

Początek strajku

Strajk rozpoczął się w poniedziałek, 14 grudnia około godz. 6.00. Jeden z członków prezydium zakładowej "Solidarności" - Franciszek Kamiński - zatrzymał pierwszą zmianę górników, która była już przygotowana do zjazdu na dół kopalni. Górnicy jednomyślnie wyrazili zgodę o przystąpieniu do strajku. Przyłączyli się również do niego pracownicy firm inwestycyjnych prowadzący prace na terenie kopalni.

Komitet Strajkowy i górnicy spotkali się w cechowni - wielkiej auli na terenie kopalni, w której odbywały się różne uroczystości. Od tego momentu rozpoczął się strajk w ZG "Rudna". Domagano się uwolnienia internowanych działaczy "Solidarności" oraz przerwania stanu wojennego.

W wyniku odcięcia łączności, strajkujący nie wiedzieli, jaka panuje sytuacja w innych kopalniach. W "Rudnej Zachodniej" oddalonym od "Rudnej" o około dwa kilometry, utworzył się niezależny Komitet Strajkowy. Jednak tam, z racji braku cechowni, około tysiąca górników zebrało się w holu łączącym szyb z pomieszczeniami gospodarczymi.

Pokojowy protest

Do protestujących wyszli przedstawicieli dyrekcji kopalni, którzy próbowali nakłonić ich do przerwania strajku, jednak zostali wygwizdani przez załogę.

- Główny dyrektor poprosił nas o rozważne zachowanie i poinformował, że od tej chwili jako Komitet Strajkowy ponosimy odpowiedzialność za rozwój wydarzeń - przypomniał dawny wiceprzewodniczący Komisji Zakładowej NSZZ "Solidarność" Stanisław Lembas.

- To był pokojowy strajk. Zdawaliśmy sobie sprawę z tego, że w przypadku starcia ze służbami mogą być ofiary śmiertelne, więc nie chcieliśmy walczyć - zaznaczył Andrzej Poroszewski.

Bierny charakter protestu wymusiła także specyfika pracy, która nie mogła zostać całkowicie wygaszona. Kopalnie musiały być w ciągłym ruchu. Nie można było wyłączyć niektórych maszyn, gdyż groziłoby to katastrofą. W związku z tym Komitet Strajkowy przystąpił do podziału obowiązków wśród górników, którzy wykonywali je bardzo zdyscyplinowanie. W rezulatcie tych działań, zaraz po zakończeniu strajku, można było bez przeszkód przystąpić do prac związanych z wydobyciem.

Komitet Strajkowy przygotował opaski "Solidarności" i transparenty, które zostały porozwieszane w różnych miejscach kopalni. Przejął także pieczę nad bezpieczeństwem. Wydał polecenie zamknięcia tych bram wejściowych, które uznano za mało przydatne. Wyznaczone służby strajkowe zaspawały bramy i wzmocniły drzwi. Ustawiono również posterunki i warty, które zmieniały się co kilka godzin. Pilnowano ruchu osobowego, by nie odbywał się całkiem spontanicznie. Górnicy z "Rudnej Zachodniej" wspinali się na wieżę szybową, skąd monitorwali ruchy sił wojsk, milicji i ZOMO okalających zakład. Poza tym strajkujący w tej kopalni zostali odcięci dostępu do bieżącej wody i ogrzewania.

Jak wyglądała organizacja strajku w ZG "Rudna"? Dowiedz się tego z relacji Stanisława Lembasa.

Przebieg strajku

Strajkujący górnicy obserwowali siły milicji, wojska i ZOMO, które z każdą minutą w coraz większej liczbie przybywały w okolice kopalni. Wkrótce "Rudna" i "Rudna Zachodnia" zostały całkowicie otoczone przez służby.

- Szczególnie dobrze zapamiętałem rolników z "Solidarności Rolników Indywidualnych" zamieszkujących pobliskie wsie, którzy wiele ryzykując podjeżdżali furmankami pod płot zakładu i przerzucali jedzenie - wspominał Andrzej Poroszewski.

Przez dwa pierwsze dni strajk przebiegał spokojnie. Komitet Strajkowy umiejętnie zarządzał sytuacją. Górnicy dostosowywali się do wszystkich wydawanych przez niego poleceń.

16 grudnia, górnicy dzięki nasłuchowi Radia Wolna Europa, dowiedzieli się o krwawej pacyfikacji kopalni "Wujek" w Katowicach. Komitet Strajkowy zastanawiał się, czy wieść o tych strasznych wydarzeniach podać do wiadomości. Obawiano się reakcji górników. Ostatecznie zdecydowano się przekazać informację. Załoga przyjęła je ze wzburzeniem, ale nie podjęła działań zaczepnych wobec sił porządkowych.

Tego samego dnia, podziemnymi chodnikami na teren "Rudnej", przedostało się około trzystu górników z kopalni "Polkowice", która także podjęła strajk. Górnicy z "Polkowic", która była mniejszą kopalnią, obawiali się podobnego przebiegu wydarzeń jak w "Wujku". Stwierdzili, że bezpieczniej będzie dołączyć do większej grupy.

Przygotowania do obrony

Górnicy postanowili kontynuować pokojowy strajk, mając tego świadomość, że może się on różnie zakończyć. Sytuacja była napięta. Pacyfikacja mogła rozpocząć się w każdej chwili. Z tego powodu górnicy zaczęli ostrzyć kotwy (elementy konstrukcji służące do montowania podłoża), zbierali kule używane w młynach, łańcuchy. Z pozostałych w cechowni po barbórkowej karczmie siatkach wojskowych, przygotowano zabezpieczenia na okna.

- Przedstawiłem załodze wniosek, że kiedy zakończymy strajk, to wyjdziemy zwartą grupą na teren pobliskiego miasta - Polkowic - i spotkamy się przed kościołem św. Michała Archanioła. Pomysł spotkał się z aprobatą. Takie rozwiązanie miało zapewnić bezpieczeństwo - twierdził Andrzej Poroszewski.

Tego samego dnia wieczorem na terenie "Rudnej" odbyła się Msza św. odprawiona przez wikariusza z parafii św. Michała w Polkowicach, który potajemnie przedostał się na teren kopalni.

- Drugi raz nie byłem na takiej mszy. Wszystkimi targały ogromne emocje. Na koniec ksiądz udzielił wszystkim zbiorowego błogosławieństwa i rozgrzeszenia na wypadek śmierci - wspominał Stanisław Lembas, działacz "S".

Podobna Msza św. odbyła się także na terenie "Rudnej-Zachodniej".

- Z racji tego, że miałem przy sobie różaniec, postawiono mnie na podwyższeniu i poproszono o poprowadzenie modlitwy. To był bardzo wzruszający moment - dodał Władysław Grocki. - Po nabożeństwie ktoś rozpuścił plotkę, że okolice kopalni są zaminowane. Do dziś, jak o tym pomyślę, przechodzą mnie dreszcze.

Szturm na kopalnię

17 grudnia, około godz. 7 rano, oddziały ZOMO rozpoczęły szturm na "Rudną". Transportery opancerzone rozwaliły główną bramę wjazdową. Do strajkujących strzelano gazem łzawiącym z granatników.

Komitet Strajkowy podjął decyzję o ewakuacji. Zaplanowano, że górnicy opuszczą kopalnię podzieleni na dwie grupy. Pierwszą, w skład której wchodziło około trzech tysięcy osób, prowadził Andrzej Poroszewski. To na niej skupił się główny atak ZOMO. Górnicy byli polewani wodą z armatek przy kilkunastustopniowym mrozie. Druga grupa liczyła około dwóch tysięcy osób. Kierował nią Franciszek Kamiński. Ta grupa była już bardziej rozproszona i mniej narażona na ataki. Dotarła do kościoła pw. św. Michała Archanioła na polkowickim rynku.

Jak dokładnie wyglądał przemarsz górników? Dowiedz się tego ze wspomnień Andrzeja Poroszewskiego.

Przed kościołem na górników czekały zwarte uzbrojone oddziały ZOMO i milicjii. Eskalacji przemocy zapobiegł proboszcz parafii, który przekonał funkcjonariuszy służb, że teren kościoła nie jest odpowiedni do toczenia walk. W kościele, po dołączeniu górników z "Rudnej Zachodniej", Andrzej Poroszewski rozwiązał strajk.

- Zakończyłem strajk, bo wiedziałem, że nie mamy szans w starciu z siłami ZOMO. Zresztą od samego początku nie chcieliśmy walczyć, bo wiedzieliśmy, że może to doprowadzić do tragicznych skutków - podkreślił Andrzej Poroszewski.

Walka w "Rudnej Zachodniej"

- Sytuacja w "Rudnej Zachodniej" wyglądała inaczej. Tam górnicy zabarykadowali się w łaźni i dzięki temu czuli się dość pewnie. Myśleli, że będą mogli dłużej stawiać opór - wyjaśnił dr Łukasz Sołtysik.

- Dotarła do nas informacja, że rozbito "Rudną Główną". Do kopalni przybył pułkownik, który starał się przekonać Komitet Strajkowy do opuszczenia zakładu, ale rozmowy nie przyniosły skutku - wspominał Władysław Grocki.

Górnicy obserwujący sytuację z wieży szybowej, widzieli jak milicja rozgania ludzi z "Rudnej", którzy zdążyli już opuścić zakład. Wzdłuż pochodu ciagnęły milicyjne wozy, które polewały ich z armatek wodnych.

Około godz. 10 przystąpiono do rozbijania strajku w "Rudnej Zachodniej". Górnicy z regałów i kratownic zrobiili zabezpieczenia, by uniemożliwić wtargnięcie służb. ZOMO zaczęło atakować na wąskim korytarzu prowadzącym do łaźni. Górnicy stawiali opór poprzez nacieranie na funkcjonariuszy z gaśnicami. ZOMO zdało sobie sprawę, że rozbicie strajku nie będzie proste. By tego dokonać, funkcjonariusze zaczęli wrzucać przez okna i otwory wentylacyjne pociski z gazem łzwiącym i petardy.

Jak dokładnie wyglądała walka zabarykadowanych górników z ZOMO? Posłuchaj relacji Władysałwa Grockiego.

Kiedy w wyniku trafienia pociskiem, jeden z górników stracił przytomność, strajkujący postanowili przerwać walkę. Obawiali się ofiar śmiertelnych. Stwierdzili, że przystąpią do negocjacji. Dowodzący akcją milicjanci zgodzili się na takie rozwiązanie. Negocjatorem został ksiądz Zbigniew Dołchaj.

- Strajkujący wynegocjowali porozumienie, na mocy którego mieli spokojnie opuścić kopalnię i pójść do Polkowic. Można powiedzieć, że ten strajk został zakończony na warunkach górników - ocenił doktor Łukasz Sołtysik.

- Wyszliśmy z łaźni. Przed kopalnią stały autokary, ale baliśmy się wsiadać do nich. Myśleliśmy, że wywiozą nas do lasu. Oficerowie trzymający w ręce broń, odnosili się do nas lekceważąco. Na uwagę jednego z nich odpowiedziałem "przecież my was utrzymujemy, a wy nic nie produkujecie, to tak nam teraz dziękujecie". Oficer doskoczył do mnie, jakby chciał mnie uderzyć, ale ostatecznie tego nie zrobił - relacjonował Władysław Grocki.

Górnicy z "Rudnej Zachodniej", idąc w dziesięcioosobowych grupach, dotarli do kościoła pw. św. Michała Archanioła, gdzie zakończyli strajk.

- Najbardziej z tych dni pamiętam poczucie wspólnoty. Wszyscy byliśmy zwarci, czuło się prawdziwą solidarność między ludźmi. Nie było żadnej złośliwości pomiędzy strajkującymi - wspominał Władysław Grocki.

Po strajku

Przywódcy tego strajku - Andrzej Poroszewski, Franciszek Kamiński, Paweł Kotwicki, Grzegorz Laska - zaczęli się ukrywać i wydawać podziemne pismo "Biuletyn Informacyjny Stanu Wojny". Kilka dni później aresztowano pozostałych przywódców strajku. W lutym 1982 roku otrzymali oni kary więzienia w zawieszeniu.

- Strajk w Zakładach Górniczych "Rudna" był największy na Dolnym Śląsku. Należy podkreślić, że ze względu na jego przebieg i zakończenie, był wyjątkowy w skali całego kraju - zaznaczył doktor Łukasz Sołtysik.

Co jeszcze wyróżniało ten strajk na tle innych w czasie stanu wojennego? Dowiedz się tego z wypowiedzi dr Łukasza Sołtysika.

sb/im

Z wykształcenia był elektromechanikiem. Pracował m.in. w Szpitalu Klinicznym, Hucie "Ferrum", Fabryce Superfosfatu i Zakładzie Usług Radiowo-Telewizyjnych. W 1967 roku otworzył w swoim mieszkaniu w Katowicach zakład naprawy telewizorów. Z żoną Danutą wychowywali sześcioro dzieci.

W grudniu 1976 roku wysłał listy protestacyjne do marszałka Sejmu PRL i przewodniczącego Rady Państwa w sprawie represji wobec robotników, którzy brali udział w strajkach w Ursusie i Radomiu w czerwcu 1976 roku.

Na wieść o głodówce w kościele św. Marcina w Warszawie zorganizowanej przez działaczy Komitetu Obrony Robotników, Świtoń przyjechał z Katowic i dołączył do protestujących.

Od 20 maja 1977 roku Służba Bezpieczeństwa rozpoczęła "sprawę operacyjną" o kryptonimie "Emisariusz". Był to początek wieloletniej inwigilacji i nękania Kazimierza Świtonia i jego rodziny.

Wolne Związki Zawodowe - zobacz serwis specjalny

W lutym 1978 roku w Katowicach powstaje pierwszy w Polsce Komitet Wolnych Związków Zawodowych. Jego pomysłodawcą jest Kazimierz Świtoń, a pierwszymi sygnatariuszami – Roman Kściuczek, Ignacy Pines, Tadeusz Kicki, Władysław Sulecki, Bolesław Cygan oraz Jan Świtoń, syn Kazimierza.

14 marca, po ogłoszeniu powstania WZZ w wydawanej w drugim obiegu gazecie KSS KOR "Robotnik", Świtoń zostaje aresztowany. Władze odbierają mu koncesje na prowadzenie zakładu naprawczego, pozbawiając go środków do życia. Do sierpnia 1980 roku on i jego dwaj synowie – Jan i Ryszard – byli 40 razy zatrzymywani przez milicję i SB. Dodatkowo w mieszkaniu rodziny Świtoniów wielokrotnie przeprowadzano rewizje.

W październiku 1978 roku został aresztowany pod zarzutem pobicia milicjantów i zdemolowania milicyjnego samochodu. W marcu 1979 roku skazano go na rok więzienia. Na drugi dzień Świtoń został wypuszczony, najprawdopodobniej dzięki naciskom środowisk opozycyjnych z KOR i ROPCiO. W tym czasie również Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa informowała o represjach wobec Świtoniów.

W maju 1979 roku uczestniczył w głodówce prowadzonej w Bazylice Matki Boskiej Piekarskiej w Piekarach Śląskich, a w maju 1980 roku – w głodówce w kościele św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej, solidaryzując się z działaczami opozycji, głodującymi w więzieniach.

Powstania Śląskie. Serwis specjalny

Był jednym z sygnatariuszy "Karty Praw Robotniczych", która zawierała program niezależnego ruchu związkowego. Opublikowana została w 1979 roku w "Robotniku".

W sierpniu 1980 roku dołączył do strajku w Hucie Katowice, został również sekretarzem Zarządu Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego NSZZ "Solidarność" Katowice. Usunięto go z Zarządu "S" po konflikcie z Andrzejem Rozpłochowskim, przewodniczącym MKZ.

Aresztowany 13 grudnia 1981, zwolniony w lutym 1982 z powodu złego stanu zdrowia. Ponownie aresztowany w grudniu 1983 roku, razem z Anną Walentynowicz, w czasie próby przybicia tablicy upamiętniającej 9 zabitych górników z kopalni "Wujek". Wyszedł z więzienia w lipcu 1984 roku. Założył Komitet Budowy Pomnika Górników Poległych 16 grudnia 1981 w kopalni "Wujek". W grudniu 1986 roku ponownie trafił do aresztu. W 1987 roku wszedł w skład podziemnej Regionalnej Komisji Wykonawczej NSZZ "Solidarność" Regionu Śląsko-Dąbrowskiego. W maju 1988 roku wspierał strajk w Hucie im. Lenina w Krakowie.

W czerwcu 1989 roku nieskutecznie ubiegał się o mandat poselski. Należał do Chrześcijańsko-Demokratycznego Stronnictwa Pracy. W 1998 roku inicjator akcji w obronie Krzyża na oświęcimskim żwirowisku.

im

Biogram na podstawie publikacji "Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956 -89", t. 1, pod redakcją Jana Skórzyńskiego. Ośrodek KARTA, Warszawa 2000

Odpowiedź: grunt pod  powszechną militaryzację został przygotowany już dwa miesiące wcześniej. Wojskowi dobrze znali teren i zakłady pracy, nad którymi mieli przejąć kontrolę. Kluczem do sukcesu – jak to ujął historyk Norman Davies - "najdoskonalszego zamachu wojskowego w historii nowożytnej Europy" były powołane 23 października 1981 Terenowe Grupy Operacyjne Wojska Polskiego. To żołnierze z tych jednostek feralnej grudniowej nocy zajęli się przejmowaniem kontroli w kraju.

Zobacz serwis specjalny: 

Pretekst dała zima

Formalnym zadaniem Terenowych Grup Operacyjnych było pomaganie władzom lokalnym w rozwiązywaniu doraźnych problemów. Oficerowie, którzy dowodzili jednostkami TGO, a później Wojskowymi Grupami Operacyjno-Kontrolnymi, mieli za zadanie kontrolować i raportować o stanie produkcji, działalności państwowych przedsiębiorstw oraz motywować samą obecnością do pracy.

- Brak poszanowania prawa i porządku publicznego wydatnie utrudnia państwu spełnianie jego funkcji. Niezbędne stają się więc nadzwyczajne środki działania w interesie obrony państwa i obywateli. Zaostrza tę konieczność nadchodząca zima, która mimo intensywnych przygotowań, może mieć niezwykle groźny wpływ na stan gospodarki i możliwości przetrwania – przekonywał rzecznik rządu Jerzy Urban. 

POSŁUCHAJ NAGRANIA - Grupy Operacyjne podejmą działania na rzecz dobrego przygotowania kraju do zimy, usprawnienia skupu, polepszenia pracy transportu, a także z przejawami marnotrawstwa i niegospodarności. 

Zmęczony kraj

Wprowadzenie Terenowych Grup Operacyjnych wsparte było uruchomieniem machiny propagandowej. Odwołując się do funkcjonującego wciąż w społeczeństwie stosunkowo pozytywnego wizerunku armii, przedstawiano w mediach TGO jako gwarant porządku. W teren ruszyli m.in. dziennikarze Polskiego Radia, których zadaniem było przedstawianie pozytywnego wizerunku TGO.

- Chciałbym, żeby te grupy były tu dalej, nawet w większym składzie. Nawet paszę przywieźli dla krów, której od żniw nie było – mówił w materiale z 8 listopada 1981 roku anonimowy mieszkaniec Wołowa w ówczesnym województwie wrocławskim. 

Taki przekaz trafiał do społeczeństwa zmęczonego degrengoladą państwa i powszechną biedą. Zwłaszcza, że trzon TGO stanowili zwykli poborowi, którym przedłużono o dwa miesiące obowiązkową służbę wojskową.

Słabło w tym czasie także poparcie dla "Solidarności". W triumfie związku z Sierpnia 1980 upatrywano nadziei na polepszenie sytuacji w kraju, tymczasem recesja trwała, a rok 1981 upłynął pod znakiem groźby wybuchu kolejnego strajku powszechnego. Przerzucenie odpowiedzialności za stan gospodarki na "Solidarność" stosował Urban w swoim wystąpieniu z 23 października 1981 roku.

- Sytuacja jest bardzo poważna. Utrzymuje się, a nawet miejscami nasila, napięcie. Pojawiają się lokalne konflikty, incydenty, zajścia uliczne, demonstracje. Jest to wielce niebezpieczne. Wszystko to czyni wrażenie, iż niektóre ogniwa "Solidarności" zmierzają do sprowokowania swoistej próby sił z władzami – podkreślał rzecznik rządu.

Zawoalowana groźba Urbana

W tym samym wystąpieniu Urban powiedział:

- Rząd wzywa oraz informuje społeczeństwo i wszystkie siły występujące w jego imieniu, że utrzymywanie się i nasilanie destrukcyjnych ekscesów prowadzi w prostej drodze do zaprzepaszczenia całego dorobku socjalistycznej odnowy. Zagrożenie życia wewnętrznego kraju stawia rząd przed koniecznością podejmowania działań ostrych i niepopularnych. Należy do nich m.in. tłumienie prowokacji ulicznych, wymuszanie respektu dla prawa. Prezydium rządu podjęło dziś uchwałę o powołaniu Terenowych Grup Operacyjnych uprawomocnionych przez premiera do działania w gminach, miastach i województwach – mówił Jerzy Urban.

Do 20 listopada 1981 roku TGO obstawiły 2070 gmin i miast. Potem wycofano je, ale pozostawiono w stanie gotowości. Ich miejsce częściowo zajęły Wojskowe Grupy Operacyjno-Kontrolne, które skierowano do zakładów pracy. Zadaniem ich dowódców było także sondowanie nastrojów społeczno-politycznych wśród robotników. 25 listopada powołano do życia Miejskie Grupy Operacyjne, które rozlokowano w miastach wojewódzkich.

Powodzenie każdej operacji wojskowej zależy w dużej mierze od rozpoznania. Wprowadzając blisko dwa miesiące przed stanem wojennym wojsko do każdego zakładu pracy i przyzwyczajając ludność do widoku żołnierzy na ulicach rząd zapewnił sobie rozpoznanie na terenie własnego kraju. 

bm

Pod okiem Moskwy

W tysiącach domów tamta noc była nieprzespana. Władze komunistyczne jeszcze przed północą rozpoczęły zatrzymywanie działaczy opozycji i Solidarności. W ciągu kilku dni w 49 ośrodkach internowania umieszczono około 5 tys. osób. W ogromnej operacji policyjno-wojskowej użyto w sumie 80 tys. żołnierzy, 30 tys. milicjantów, 1750 czołgów, 1900 wozów bojowych i 9 tys. samochodów. Operacja była przygotowywana od wielu miesięcy. Kontrolował ją radziecki dowódca wojskowy Wiktor Kulikow.

W kierownictwie Solidarności zdawano sobie sprawę z gwałtownego wzrostu napięcia. Historycy oceniają, że liczono jednak, iż do konfrontacji może dojść dopiero po przyjęciu przez Sejm rządowej ustawy "O nadzwyczajnych środkach działania w interesie ochrony obywateli i państwa".

Decyzja o wprowadzeniu stanu wojennego została zaakceptowana 5 grudnia 1981 przez Biuro Polityczne KC PZPR. Gen. Jaruzelski otrzymał swobodę co do wyboru konkretnej daty rozpoczęcia operacji. W nocy z 8 na 9 grudnia 1981 w trakcie spotkania z przebywającym w Warszawie marszałkiem Wiktorem Kulikowem gen. Jaruzelski poinformował go o planowanych działaniach.

Zobacz serwis specjalny poświęcony stanowi wojennemu w Polsce:

Notatka z tego spotkania, sporządzona przez gen. Wiktora Anoszkina - adiutanta marszałka Kulikowa - została w całości opublikowana przez historyka IPN prof. Antoniego Dudka w "Biuletynie IPN" nr 12 (107) z grudnia 2009 roku. Wynika z niej, że gen. Jaruzelski wprost zażądał wsparcia militarnego po wprowadzeniu stanu wojennego, mówiąc: - Strajki są dla nas najlepszym wariantem. Robotnicy pozostaną na miejscu. Będzie gorzej, jeśli wyjdą z zakładów pracy i zaczną dewastować komitety partyjne, organizować demonstracje uliczne itd. Gdyby to miało ogarnąć cały kraj, to wy (ZSRR) będziecie nam musieli pomóc. Sami nie damy sobie rady.

- Jeżeli nie starczy waszych sił, to pewnie trzeba będzie wykorzystać "Tarczę-81" (za tym kryptonimem krył się przypuszczalnie plan operacji wojskowej Układu Warszawskiego w Polsce). Zapewne Wojsko Polskie samo poradzi sobie z tą garstką rewolucjonistów - odpowiedział Kulikow. Jaruzelski zauważył wtedy, że "na przykład Katowice liczą około 4 mln mieszkańców. - To taka Finlandia, a wojska, jeśli nie liczyć dywizji obrony przeciwlotniczej, nie ma. Dlatego bez pomocy nie damy rady. Byłoby gorzej, gdyby Polska wyszła z Układu Warszawskiego - odparł Jaruzelski.

O wyznaczonym terminie wprowadzenia stanu wojennego Kulikow i przywódcy sowieccy zostali poinformowani 11 grudnia.

Operacja "Azalia" w nocy z 12 na 13 grudnia

W ramach operacji "Azalia" siły porządkowe Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Wojska Polskiego zajęły obiekty Polskiego Radia i Telewizji oraz zablokowały w centrach telekomunikacyjnych połączenia krajowe i zagraniczne. Grupy milicjantów i funkcjonariuszy SB przystąpiły w ramach operacji o kryptonimie "Jodła" do internowania działaczy Solidarności i przywódców opozycji politycznej.

Oddziały ZOMO zajęły lokale zarządów regionalnych Solidarności, zatrzymując przebywające tam osoby i zabezpieczając znalezione urządzenia łącznościowe i poligraficzne. Do miast skierowano oddziały pancerne i zmechanizowane, które umieszczono przy najważniejszych węzłach komunikacyjnych, trasach wylotowych, głównych skrzyżowaniach, gmachach urzędowych i innych obiektach strategicznych. Przeprowadzono aresztowania wśród intelektualistów, w tym także wśród organizatorów i uczestników obradującego w Warszawie Kongresu Kultury Polskiej.

Główne uderzenie nastąpiło jednak w Gdańsku, gdzie w sobotę zebrała się Komisja Krajowa NSZZ "Solidarność". W nocy zatrzymano w Gdańsku blisko 30 członków Komisji Krajowej i kilku jej doradców. Jednym z nich był Jacek Kuroń.

- Usłyszałem zgrzyt klucza. Przyszli. Jechaliśmy później suką przez nocne miasto. Na ulicach stały czołgi i wozy pancerne. Nawet mnie nie skuli. Mój wierny stróż major Leśniak zapytał: - No i co, panie Kuroń, warto było? - Pamięta pan, majorze, jak trzy lata temu przyjechaliście wziąć mnie stąd, spod Gdańska? - odpowiedziałem pytaniem na pytanie. - Przyjechaliście wtedy w cztery fiaty. A dzisiaj, widzi pan sam, ile czołgów i wojska musieliście wyprowadzić na ulice, żeby mnie wziąć - wspominał w książce "Gwiezdny czas".

W "specjalny" sposób potraktowano przewodniczącego Solidarności Lecha Wałęsę. Około godziny drugiej w nocy w jego mieszkaniu pojawili się wojewoda gdański Jerzy Kołodziejski i I sekretarz gdańskiego KW PZPR Tadeusz Fiszbach, członek Biura Politycznego. Poinformowali Wałęsę o wprowadzeniu stanu wojennego, stwierdzając, że powinien natychmiast udać się do Warszawy na rozmowy z przedstawicielami władz. Wałęsa odrzucił przedstawiane mu propozycje współpracy. Został internowany. Po pobycie w Chylicach i Otwocku umieszczono go ostatecznie w ośrodku rządowym w Arłamowie.

W pierwszych dniach stanu wojennego internowano około 5 tys. osób. W sumie w czasie stanu wojennego liczba internowanych sięgnęła 10 tys., w więzieniach znalazła się znaczna część krajowych i regionalnych przywódców Solidarności, doradców, członków komisji zakładowych dużych fabryk, działaczy opozycji demokratycznej oraz intelektualistów związanych z Solidarnością.

W celach propagandowych zatrzymano także kilkadziesiąt osób z poprzedniej ekipy sprawującej władzę, m.in. Edwarda Gierka, Piotra Jaroszewicza i Edwarda Babiucha. Na podstawie dekretu o stanie wojennym zawieszono podstawowe prawa i wolności obywatelskie, wprowadzono tryb doraźny w sądach, zakazano strajków, demonstracji, milicja i wojsko mogły każdego legitymować i przeszukiwać. Wprowadzono godzinę milicyjną od godz. 22 do godz. 6 rano, a na wyjazdy poza miejsce zamieszkania potrzebna była przepustka. Korespondencja podlegała oficjalnej cenzurze, wyłączono telefony. Większość najważniejszych instytucji i zakładów pracy została zmilitaryzowana i była kierowana przez ponad 8 tys. komisarzy wojskowych.

Poza "Trybuną Ludu" i "Żołnierzem Wolności" zakazano wydawania prasy. Zawieszono działalność wszystkich organizacji społecznych i kulturalnych, a także zajęcia w szkołach i na wyższych uczelniach. Najważniejsze decyzje w okresie stanu wojennego podejmowała nieformalna grupa wojskowych oraz członków partii nazywana dyrektoriatem. W jej skład obok gen. Jaruzelskiego wchodzili: gen. Florian Siwicki (wiceminister obrony narodowej), gen. Czesław Kiszczak (minister spraw wewnętrznych), gen. MO Mirosław Milewski (sekretarz KC), Mieczysław F. Rakowski (wicepremier), Kazimierz Barcikowski (sekretarz KC) i Stefan Olszowski (sekretarz KC).

Nieliczni przywódcy Solidarności, którzy uniknęli zatrzymań, m.in. Zbigniew Bujak, Władysław Frasyniuk, Bogdan Borusewicz, Aleksander Hall, Tadeusz Jedynak, Bogdan Lis czy Eugeniusz Szumiejko, rozpoczęli tworzenie struktur podziemnych.

Brutalne pacyfikacje strajków

Dzień po ogłoszeniu stanu wojennego rozpoczęły się strajki okupacyjne w wielu dużych zakładach przemysłowych. Strajkowały huty, w tym największa w kraju "Katowice" oraz im. Lenina, większość kopalń, porty, stocznie w Trójmieście i Szczecinie, największe fabryki, takie jak: WSK w Świdniku, Dolmel i PaFaWag we Wrocławiu, "Ursus" czy Zakłady Przemysłu Odzieżowego im. Juliana Marchlewskiego w Łodzi. Strajkowano w sumie w 199 zakładach (w 50 utworzono komitety strajkowe), na około 7 tys. istniejących wtedy w Polsce przedsiębiorstw.

W 40 zakładach doszło do brutalnych pacyfikacji strajków, przy użyciu oddziałów ZOMO i wojska, wyposażonego w ciężki sprzęt. Szczególnie dramatyczny przebieg miały strajki w kopalniach na Górnym Śląsku, gdzie górnicy stawili czynny opór. 16 grudnia 1981 w Kopalni Węgla Kamiennego "Wujek" w trakcie kilkugodzinnych walk milicjanci użyli broni palnej. Zginęło 9 górników. 23 grudnia przy wsparciu czołgów i desantu ze śmigłowców udało się stłumić strajk w Hucie "Katowice". Najdłużej trwały strajki w kopalniach "Ziemowit" (do 24 grudnia) i "Piast" (do 28 grudnia), w których zdecydowano się prowadzić protest pod ziemią.

Przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego wystąpiły Stany Zjednoczone. 23 grudnia 1981 prezydent USA Ronald Reagan ogłosił sankcje ekonomiczne wobec PRL, a kilka dni później podał do wiadomości, iż obejmą one także Związek Sowiecki, który ponosił "poważną i bezpośrednią odpowiedzialność za represje w Polsce". W ciągu następnych tygodni do sankcji ekonomicznych przeciwko Polsce przyłączyły się inne kraje zachodnie.

Zbrodnie wciąż nierozliczone

Stan wojenny został zawieszony 31 grudnia 1982. Odwołano go dopiero 22 lipca 1983 roku. Dokładna liczba osób, które w wyniku wprowadzenia stanu wojennego poniosły śmierć, nie jest znana. Przedstawiane listy ofiar liczą od kilkudziesięciu do ponad stu nazwisk. Nieznana pozostaje również liczba osób, które straciły w tym okresie zdrowie na skutek prześladowań, bicia w trakcie śledztwa czy też podczas demonstracji ulicznych.

Jego konsekwencje, także prawne, trwają. Prokuratorzy Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z Instytutu Pamięci Narodowej skierowali wiele aktów oskarżenia dotyczących czynów popełnionych w okresie stanu wojennego. Wielu z osób oskarżonych sądy jednak nie skazały, uznając, że część przestępstw jest przedawnionych, a niektórych sprawców objęła amnestia. Jeszcze inni już nie żyją, a wielu przez lata skutecznie torpedowało próby wymierzenia im sprawiedliwości, choćby dostarczając zwolnienia lekarskie i nie stawiając się na rozprawy.

Według stanu z końca października 2022 oddziałowe komisje IPN prowadziły 185 postępowań w sprawach zbrodni sądowych popełnionych w okresie stanu wojennego. W ciągu 2022 roku natomiast prokuratorzy Oddziałowych Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu złożyli do Sądu Najwyższego 38 wniosków – ich celem jest doprowadzenie do podjęcia przez SN uchwał o możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności karnej 25 sędziów i 5 prokuratorów (osób związanych z orzekaniem albo z oskarżaniem w latach 80. XX w.).

W 2022 roku IPN zainicjował projekt "Archiwum Zbrodni" mający na celu podejmowanie na nowo śledztw w sprawie zbrodni z okresu lat 80. XX wieku. Przedsięwzięcie to ma na celu, jak mówił prezes IPN dr Karol Nawrocki, "aby wszystkie zbrodnie z lat ’80 zostały osądzone, a te które budzą do dnia dzisiejszego kontrowersje w postaci niewyjaśnionych i niepostawionych przed sądem sprawców, ale także ofiar którym nie zostało choćby w sposób symboliczny zadośćuczyniona ich walka i ich cierpienie, aby Instytut Pamięci Narodowej i państwo Polskie doprowadziło do sprawiedliwości transformacyjnej i do prawdy".

PAP/asop/IPN/im

Dla tysięcy członków opozycji demokratycznej zaczął się czas aresztowań i internowania. Dla przeciętnego Polaka oznaczał też pogłębienie problemów ze zdobyciem pożywienia, godzinę policyjną i utrudnienia w przemieszczaniu się choćby do miejsc pracy. Stan wojenny pochłonął prawdopodobnie 122 ofiary śmiertelne.

Stan wojenny w liczbach, Grzegorz Lipiński (grafika), Bartłomiej Makowski (redakcja)

Rozmowa została nagrana w 2015 roku, w 35.rocznicę wprowadzenia stanu wojennego w Polsce.

W ramach operacji "Azalia" siły porządkowe Ministerstwu Spraw Wewnętrznych i Wojska Polskiego zajęły obiekty Polskiego Radia i Telewizji oraz zablokowały w centrach telekomunikacyjnych połączenia krajowe i zagraniczne. Grupy milicjantów i funkcjonariuszy SB przystąpiły w ramach operacji o kryptonimie "Jodła" do internowania działaczy Solidarności i przywódców opozycji politycznej.

Stan wojenny został zawieszony 31 grudnia 1982. Odwołano go dopiero 22 lipca 1983. Dokładna liczba osób, które w wyniku wprowadzenia stanu wojennego poniosły śmierć, nie jest znana. Przedstawiane listy ofiar liczą od kilkudziesięciu do ponad stu nazwisk. Nieznana pozostaje również liczba osób, które straciły w tym okresie zdrowie na skutek prześladowań, bicia w trakcie śledztwa czy też podczas demonstracji ulicznych.

im

16 grudnia 1981 roku oddziały wojska i ZOMO zaatakowały bezbronnych górników kopalni "Wujek".

Stan wojenny

- 13 grudnia żona obudziła mnie o godz. 1 po północy – mówił Adam Skwira. - Pojechałem na kopalnię o godz. 3. Na powierzchnię już wyjechała cała trzecia sobotnia zmiana zaalarmowana aresztowaniem przewodniczącego Solidarności, Jana Ludwiczaka. Wzburzenie załogi było dość duże.

14 grudnia na porannej masówce górnicy podjęli decyzję o niepodejmowaniu pracy, dopóki do kopalni nie przybędzie Jan Ludwiczak. Rozpoczęły się negocjacje z dyrektorem zakładu. Niestety, nic nie dały. Efektu nie przyniosły też rozmowy z komisarzem wojskowym, w których brali udział ze strony załogi: Adam Skwira, Stanisław Płatek i Jerzy Wartak.

Pacyfikacja kopalni

- Oni strzelali do nas bezpośrednio z rakietnic - wspominał Stanisław Płatek. - Nie tak jak mówiono później, że w górę. Mierzyli bezpośrednio w człowieka z odległości 30 m. Takie uderzenie może zabić. Strzelali też petardami. Kiedy nikt się nie spodziewał, usłyszałem strzały, krótkie serie.

W czasie pacyfikacji kopalni "Wujek" zginęło dziewięciu górników: Jan Stawisiński, Joachim Gnida, Józef Czekalski, Krzysztof Giza, Ryszard Gzik, Bogusław Kopczak, Andrzej Pełka, Zbigniew Wilk, Zenon Zając, a 21 zostało rannych.

- Na terenie kopalni po użyciu broni nastała grobowa cisza, tak jak to się dzieje po wielkiej tragedii – powiedział Adam Skwira. – I wówczas do bramy wejściowej przyszli oficerowie. Obaj w mundurach polowych, jeden w randze pułkownika, drugi -podpułkownik, nowi, których przedtem nie widziałem. Zażądano tylko od nich, aby przeszli na punkt sanitarny zobaczyć, co zrobili. Poszli w obecności dyrektora kopalni zobaczyć swoje zwycięstwo. A to ich zwycięstwo wyglądało tak, że siedmiu naszych kolegów leżało już martwych w stacji ratownictwa. Leżeli jeden obok drugiego, pokotem, położeni już na wieczność. Nie byli przykryci.

Śledztwo w sprawie użycia broni palnej podczas pacyfikacji kopalni "Wujek" umorzono 20 stycznia 1982.

Internowanie

Adam Skwira, jako organizator i jeden z przywódców strajku oraz członek Komitetu Strajkowego, został po pacyfikacji kopalni internowany, a następnie 9 lutego 1982 roku, skazany przez katowicki sąd wojewódzki na 3 lata pozbawienia wolności. Poza nim za organizację i kierowanie strajkiem skazano również Stanisława Płatka (4 lata więzienia) oraz Mariana Głucha i Jerzego Wartaka (3 lata więzienia).

Adam Skwira został zwolniony 19 czerwca 1983, w wyniku amnestii po odbyciu półtora roku zasądzonej kary. W wyniku nałożonych restrykcji nie mógł jednak powrócić do pracy. Uniewinniony został dopiero 18 grudnia 1992.

Proces

W marcu 1993 roku, gdy rozpoczynał się proces 24 osób oskarżonych w sprawie o zastrzelenie 9 górników w kopalni "Wujek", Skwira mówił na antenie Polskiego Radia:

- Strzelali do moich kolegów i nie wykazali skruchy. Żeby wykazali skruchę, żal, to ja nie miałbym zastrzeżeń. Działaczom Solidarności w ogóle obca jest nienawiść.

Adam Skwira był w gronie założycieli Komitetu Budowy Pomnika Górników KWK "Wujek" poległych 16 grudnia 1981, działał też w Społecznym Komitecie Pamięci Górników Poległych 16 grudnia 1981.

Wspomnienia powracają

Po latach, do sprawy masakry górników w Kopalni "Wujek" wrócili dziennikarze: Anna Sekudewicz i Marek Mierzwiak. W reportażu pt. "Pojednanie", nadanym 16 grudnia 2009, znalazły się archiwalne nagrania, zarejestrowane przez autorów dokumentu krótko po tragedii w kopalni. Bohaterami audycji, poza Adamem Skwirą, byli: Stanisław Płatek, Jerzy Wartak, kapelan górników ks. Henryk Bolczyk, a także Krystyna Gzikowa. Jej mąż Ryszard był jedną z ofiar, zginął od kul zomowców. Córka Ryszarda Gzika - Agnieszka - miała wtedy 11 lat.

- Gdyby nie córka, to nie wiem, jak by to było – mówiła Krystyna Gzikowa. - Wiedziałam, że dziecko musi zjeść, musi iść do szkoły, musi być czysto ubrane. W zasadzie to ona trzymała mnie przy życiu.

- Zabroniono nam wprowadzenia ciała do kościoła – wspominała po latach córka zabitego górnika. - Milicja zabroniła. Wyznaczyła nam datę, godzinę pogrzebu, i nie było dyskusji. Był zakaz powiadamiania kogokolwiek z rodziny. Ale jednak było dużo ludzi. Cały cmentarz był otoczony tajniakami.

Pamięć

Jak, ta dorosła dziś kobieta, nauczycielka, matka ocenia tamte wydarzenia? Jaki obraz kraju przekazuje młodemu pokoleniu, które powinno budować Polskę ponad podziałami? Czy ona sama jest w stanie spojrzeć na naszą najnowszą historię bez uprzedzeń, mimo tragicznych doświadczeń? Agnieszka Gzik-Pawlak twierdzi, że pojednanie jest możliwe.

Adam Skwira też prosił tych, którzy doprowadzili do masakry w kopalni "Wujek" o jedno - o wyrażenie żalu.

Zmarł 31 grudnia 2007. 15 grudnia 2006 postanowieniem prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego został odznaczony przez wojewodę śląskiego Tomasza Pietrzykowskiego Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

O tym, co wydarzyło się w czasie pacyfikacji kopalni,  opowiedział w audycji nadanej przez Rozgłośnię Polską Radia Wolna Europa w czerwcu 1987 roku. Masakrę, do jakiej doszło 16 grudnia 1981, wspominali też Stanisław Płatek i ks. Henryk Bolczyk.

bs/im

13 grudnia 2006 roku prezydent Lech Kaczyński wręczył odznaczenia państwowe działaczom opozycji i członkom "Solidarności". Uroczystość odbyła się we Wrocławiu.

- To nie jest pierwsza uroczystość, na której odznaczamy osoby, które zasłużyły się w wieloletniej walce o niepodległość Polski – mówił prezydent. - Ta walka "Solidarności" była pokojowa, niewielu zginęło choćby w porównaniu do pokolenia naszych matek i ojców i ich doświadczenia z II wojny światowej. Ta nasza walka przyniosła nam olbrzymie zwycięstwo, zwycięstwo w postaci niepodległej Polski.

Prezydent Kaczyński przypomniał, że w 1982 roku Polacy byli solidarni i zostali obdarowani solidarnością przez innych.

- Pamiętajmy o tym wysiłku milionów Polaków z roku 1982, pamiętajmy o wielkiej solidarności, którą wtedy wykazano narodowi polskiemu, o wielkiej pomocy wielu krajów europejskich, a także spoza Europy. Pamiętajmy też o tym, że zwyciężyliśmy - podkreślił. - Wam koleżanki i koledzy, którzy jeszcze przed rokiem 1980 walczyliście, tworzyliście podwaliny naszej wolności, chciałem najserdeczniej i najgoręcej podziękować. Wolna Polska nie zrodziła się z niczego. To jest nasz sukces.

W nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku, jeszcze przed północą, milicja przy wsparciu wojska rozpoczęła zajmowanie strategicznych obiektów i aresztowania działaczy "Solidarności". Wśród ponad 5 tysięcy aresztowanych opozycjonistów był m.in Lech Kaczyński.

W operacji policyjno-wojskowej posłużono się w sumie blisko 80 tys. żołnierzy, 30 tys. milicjantów, 1750 czołgami i 1900 wozami bojowymi. Tej nocy aresztowany został także Lech Kaczyński.

Wprowadzenie przez reżim stanu wojennego zakończyło trwający od kilkunastu miesięcy karnawał "Solidarności". Na zduszenie "kontrrewolucji" naciskali przywódcy Związku Radzieckiego, którzy dążyli do rozwiązania tego problemu siłami polskich komunistów. Stan wojenny oznaczał nie tylko kres społecznych nadziei na zmiany, lecz i długotrwałe pogrążenie Polski w marazmie.

im

40 lat temu, w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r., wprowadzono stan wojenny. Władzę w Polsce przejęła junta wojskowa pod przywództwem gen. Wojciecha Jaruzelskiego. Celem reżimu komunistycznego było zniszczenie wielomilionowego ruchu "Solidarność". Wojskowy zamach stanu kosztował życie co najmniej kilkudziesięciu Polaków.

Stan wojenny. "Nastroje w elicie władz były inne"

Na antenie Polskiego Radia 24 Krzysztof Wyszkowski wskazał, że "propaganda komunistyczna, a do dziś postkomunistyczna, nadal ma swoją siłę". - Trudno się nie zgodzić z tym, że część społeczeństwa, część naiwnych słuchaczy mogła uwierzyć w to, że wprowadzenie stanu wojennego to było "mniejsze zło" - ocenił.

Odnosząc się do 40. rocznicy wprowadzenia stanu wojennego zaznaczył, że "z tej okazji warto przypomnieć, że w grudniu 1981 roku nastroje nawet w elicie władzy były inne niż to sobie wyobrażamy dzisiaj czy jak to właśnie wmawia się naiwnym".

- Mianowicie Jacek Kuroń w grudniu 1981 roku przygotowywał własny rząd pojednania narodowego z udziałem komunistów i "Solidarności" - powiedział. Jak wskazał, "właśnie wtedy tworzył ten rząd, powoływał ministrów i był w porozumieniu z działaczami PZPR i był w kontakcie ze służbami bezpieczeństwa" - zaznaczył.

Podkreślił także, że "naprawdę duża część komunistów też przewidywała, że ta operacja stanu wojennego była przygotowana w tajemnicy w Rosji przez KGB". 

Więcej w nagraniu.

* * *

Audycja: Temat dnia / Gość PR24

Prowadzący: Antoni Trzmiel 

Goście audycji: Krzysztof Wyszkowski, działacz opozycji antykomunistycznej w czasach PRL, członek Kolegium IPN. 

Data emisji: 13.12.2021

Godzina emisji: 14.09

ZOBACZ TAKŻE: Prof. Bernacki o relacji Michnik-Jaruzelski

jb