50 lat temu, 21 lipca 1972 roku w Warszawie rozpoczęto licencyjną produkcję Coca-Coli. Amerykański napój stał się jednym z symboli dobrobytu i rozbudzonej konsumpcji, którą Polakom obiecał I sekretarz KC PZPR, Edward Gierek.

"Coca-Cola. To jest to!"

Coca-Cola trafiła na polskie półki w przeddzień najważniejszego socjalistycznego święta Polskiego Rzeczpospolitej Ludowej – rocznicę ogłoszenia manifestu PKWN z 22 lipca 1944 roku.

Napój był rozlewany w zakładzie Browarów Warszawskich. Co ciekawe, do Polski został sprowadzony nie tylko koncentrat, służący do przygotowania Coca-Coli, ale także 7 milionów  charakterystycznych butelek, które zostały zakupione w Hiszpanii. Dopiero w październiku 1972 roku ruszyła produkcja butelek Coca-Coli w hucie szkła w Wołominie.

Napój odniósł w Polsce duży sukces, chociaż nabycie go nie należało do najłatwiejszych to chętnych nie brakowało. Początkowo był dostępny jedynie w dwóch warszawskich sklepach – Supersamie i Sezamie.

Z czasem stawał się coraz powszechniejszy wraz z poprawą dystrybucji po otwarciu w 1973 roku nowych rozlewni w Browarze Górnośląskim w Zabrzu oraz w Browarach Tyskich. Jednocześnie w tym samym roku w polskich sklepach pojawił się konkurencyjny napój – Pepsi Cola rozlewana w browarach w Krakowie i Gdańsku.

Coca-Cola na stałe zagościła na polskich stołach, czego dowodem stał się pierwszy polski slogan reklamowy napoju, wymyślony przez Agnieszkę Osiecką w 1982 roku. Brzmiał on "Coca-Cola. To jest to!".

Od negacji do akceptacji

Pojawienie się Coca-Coli na polskich półkach sklepowych może dziwić, zważywszy na to, że jeszcze w latach 50. była symbolem zgniłego amerykańskiego imperializmu, który zagrażał socjalistycznej ojczyźnie. Napój był nazywany "stonką ziemniaczaną w płynie", krytykowała go też socrealistyczna literatura, która go utożsamiała z Ameryką. W 1950 roku Adam Ważyk w wierszu "Piosenka o Coca-Cola" pisał:

"Po Coca-Cola błogo, różowo/za parę centów amerykańskich/śniliście naszą śmierć atomową/pięć kontynentów amerykańskich/Po Coca-Cola błogo, różowo!".

Stosunek do kapitalistycznego napoju zmienił się po odwilży październikowej, która zerwała z ponurą epoką stalinizmu. Coca-Cola po raz pierwszy zawitała do Polski w 1957 roku z okazji Międzynarodowych Targów Poznańskich. W latach 60. można ją było nabyć za dolary w sklepach dewizowych banku Pekao oraz w Baltonie. Wciąż była jednak trudnym do kupienia, deficytowym produktem.

Powiew zachodu

Zakup licencji na produkcję Coca-Coli na początku lat 70. wiąże się z polityką prowadzoną przez Edwarda Gierka, który próbował pobudzić konsumpcję oraz dokonać modernizacyjnego skoku wprzód dzięki planowym inwestycjom finansowanym przez zagraniczne kredyty.

– Z perspektywy czasu panuje przekonanie, że to były złote czasy komunizmu w Polsce. Rzeczywiście Gierek dokonał pewnej zmiany cywilizacyjnej. Za kredyty zaciągnięte na zachodzie modernizował gospodarkę, początkowo w kierunku rozwijania przemysłu nastawionego na zaspokojenie konsumpcji – mówił dr Konrad Rokicki z IPN w audycji Polskiego Radia z 2013 roku. – Kryzys gospodarczy, który ujawnił się w czerwcu 1976, był cały czas w tle. Niemożliwe było spłacenie długów zagranicznych i w końcu pękł budżet.

Jednym z symboli rozbudzonego konsumpcjonizmu epoki Gierka było tymczasowe poprawienie się standardu życia i pojawienie się produktów niedostępnych do tej pory na polskim rynku.

– Gierek kupował poparcie i rzucił do sklepów produkty, które jeszcze dwadzieścia lat wcześniej były symbolem zgniłego zachodu. W Polsce pojawiła się chociażby Coca-cola, Pepsi Cola i Marlboro – mówił prof. Andrzej Zawistowski w audycji Roberta Tekielego z cyklu "PRL – historia prawdziwa".

sa

W Polsce od 1918 roku obowiązywał sześciodniowy tydzień pracy, przy czym od 1919 w sobotę pracowało się przez 6 godzin. Do ośmiogodzinnej pracującej soboty powrócono w 1933. Po wojnie przywrócony został tydzień pracy w wymiarze 46 godzin. Zmianę tego stanu rzeczy zaczęto rozważać w dobie gierkowskiej prosperity.

Najlepszy rok w historii PRL 

- 1973 rok był najlepszym rokiem dekady gierkowskiej. W ogóle to jeden z najlepszych, jeśli nie najlepszy, rok w historii PRL. Nastroje społeczne są bardzo optymistyczne. Pierwsze dwa lata nowej polityki ekonomicznej Gierka dają wyraźne, odczuwalne sukcesy. To jest ten okres, gdy mamy pełne sklepy, sporo pieniędzy, żeby w tych sklepach na miarę potrzeb się zaopatrywać, kiedy sytuacja polityczna w kraju wydaje się całkowicie ustabilizowana, kiedy perspektywa dynamicznego rozwoju wydaje się jak najbardziej realna. Nikt nie myśli o długach, które nie są wówczas jeszcze tak olbrzymie i niepokojące, poza najbystrzejszymi ekonomistami, których policzyć można było na palcach jednej ręki – opisywał sytuację  Polski w 1973 roku prof. Paweł Wieczorkiewicz w audycji Sławomira Szofa z cyklu "Był rok…".

Do gospodarczego załamania, które udowodniło, że gierkowski cud okazał się mrzonką, pozostały niespełna trzy lata. Jak na razie symbolami cywilizacyjnego skoku, którego doświadczać miał PRL, były Coca-Cola (produkowana na licencji od 1972 roku), "rodzinny" Polski Fiat 126p (schodził z taśmy montażowej od 1973 roku) oraz właśnie wprowadzenie wolnych sobót.

Coca-Cola - symbol gierkowskiej stabilizacji

- Omawiany dekret [o dniach wolnych od pracy - przyp. bm] jest ściśle związany z nową polityką społeczną, prowadzoną od początku 1971 roku, a zmierzającą do stałej poprawy warunków pracy, życia i wypoczynku społeczeństwa - tłumaczył w 1973 roku Alfred Przydatek, poseł na Sejm PRL, sprawozdawca Komisji Pracy i Spraw Socjalnych. - Taka aktywna i ofensywna polityka społeczna wciela coraz bardziej w życie uchwały VI Zjazdu partii.

Wszystko zależne od planu 

Na tym zjeździe, w grudniu 1971 roku, uchwalono długoterminowy program skracania czasu pracy. Rok później ukazał się dekret o Rady Państwa PRL o dodatkowych dniach wolnych od pracy, przy czym zakładał on odpracowanie wolnego w dniach pracy. W dekrecie z 14 lipca 1973 roku nadano uprawnienia Radzie Ministrów do wyznaczenia dni wolnych w poszczególnych latach. Przyznanie wolnych sobót zależało nadal od prawideł rządzących gospodarką centralnie planowaną.

- Warunkiem udzielenia dodatkowych dni wolnych od pracy jest wykonanie zadań planowych lub usługowych, osiągnięcie ustalonych wskaźników ekonomicznych oraz nieprzekraczanie planowanego funduszu płac - tłumaczył z trybuny sejmowej poseł-sprawozdawca. - Dekret spełnia doniosłą rolę w procesie tworzenia klimatu poprawy warunków wypoczynku, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom ludzi pracy. Potwierdza zasadę działalności państwa socjalistycznego, głoszącego jedność spraw produkcji, bytu i wypoczynku jako jedyną słuszną drogę do zaspokajania potrzeb społeczeństwa.

Po wysłuchaniu tej nowomowy posłowie zgodnie zagłosowali za przyjęciem dekretu. W 1973 roku Polacy mieli w sumie dwie wolne soboty, rok później sześć, a poczynając od 1975 było 12 wolnych weekendów. W 1981 roku zaczęto wprowadzać normę czasu pracy wynoszącą 42 godzin tygodniowo.

bm

Gierkówka przechodzi do historii. Drogowcy oddają kolejny odcinek A1

"Rozpoczynamy początek"

Żywot gierkówki trwał do dnia ukończenia wschodniej jezdni autostrady A1 między Piotrkowem Trybunalskim a Kamieńskiem. Odcinek oddano do użytku niedługo przed 45 urodzinami trasy zwanej czasem ironicznie "autostradą Gierka", mimo że autostradą była tylko w planach, które szybko okrojono.

Symbolicznym końcem gierkówki było wyburzenie estakady w Częstochowie, które rozpoczęto 12 sierpnia 2021 roku, tego samego dnia, gdy otwarto wspomniany fragment A1. 45 lat wcześniej estakada była jednym z najnowocześniejszych obiektów na trasie gierkówki i jej wizytówką, nic dziwnego więc, że to właśnie na tym wiadukcie 11 października 1976 roku odbyło się uroczyste przecięcie wstęgi na nowej drodze.

Pierwszy sekretarz PZPR Edward Gierek, premier PRL Piotr Jaroszewicz i minister obrony narodowej Wojciech Jaruzelski stanęli na estakadzie w otoczeniu żołnierzy, przedstawicieli władz województwa oraz dziewcząt w strojach ludowych. Przybyli na uroczystość obywatele, zgromadzeni na terenie poniżej wiaduktu, zadzierali głowy, słuchając przemowy pierwszego sekretarza, który w charakterystycznym stylu reklamował drogę Warszawa-Katowice jako pierwszy krok w stronę lepszej przyszłości Polski:

– Rozpoczynamy w życiu naszego kraju początek wielkiej pracy nad unowocześnianiem struktury dróg, nad zbliżaniem poszczególnych regionów naszego kraju, nad tworzeniem warunków, by bliżej były poszczególne miasta i poszczególne dzielnice swej stolicy, by bliżej były siebie – mówił.

Częstochowa stała się jednak symbolem o zupełnie przeciwnym znaczeniu, niż życzyła sobie oficjalna propaganda. To w tym mieście najbardziej na gierkówkę narzekano, a sama estakada już kilka miesięcy po oddaniu do użytku świadczyła jawnie nie tylko o złej jakości trasy, lecz także w ogóle słabości PRL-owskiej gospodarki.

"Na progu poważnej modernizacji"

Na początku lat 70. było jasne, że jakaś droga łącząca Warszawę ze Śląskiem musi powstać. Po pierwsze: należało usprawnić komunikację w aglomeracji katowickiej, do której ściągały tłumy ludzi, by znaleźć pracę w licznych zakładach pracy, kopalniach i hucie "Katowice". "Trybuna Ludu" donosiła, że "tłoczno jest w sklepach, restauracjach i hotelach, które są przepełnione" oraz że "miastu (…) brakuje oddechu - dławi je nadmierny ruch, tworzą się korki".

Po drugie: rozbudowanie sieci dróg była konieczna ze względu na lawinowo rosnącą liczbę pojazdów. W latach 1970-1975 liczba zarejestrowanych samochodów osobowych zwiększyła się ponad dwukrotnie -  z niespełna 500 tysięcy do grubo ponad miliona. Przyczyniła się do tego przede wszystkim produkcja Fiata 126p. Dlatego "Trybuna Ludu" stwierdzała: "budowa autostrad to konieczność, wynika z konsekwentnego rozwoju motoryzacji w kraju". Bo pierwotnie droga Warszawa-Katowice miała być właśnie pierwszą polską autostradą.

Po trzecie: dlatego właśnie, że gierkówkę planowano najpierw jako autostradę, trasa ta miała stanowić dla ludowej Polski wielki skok cywilizacyjny i początek procesu doganiania Zachodu, zaś pierwszym etapem tego wyścigu miało stać się po prostu włączenie Polski do istniejącej za granicą sieci autostrad. "Nie może istnieć przerwa w europejskim systemie dróg ruchu szybkiego" - orzekła "Trybuna Ludu".

Na łamach partyjnej gazety ekonomista dr Tadeusz Mrzygłód ocenił, że "w chwili obecnej Polska znajduje się na progu poważnej modernizacji i rozwoju infrastruktury. (...) Dalszy rozwój wymaga znacznych nakładów na budowę autostrad, dróg wiejskich, na rozwój tzw. pociągów samochodowych".

"Wobec trudności..."

Decyzję o budowie drogi prezydium rządu PRL podjęło w kwietniu 1972 roku. Wkrótce okazało się, że trasa będzie mieć wprawdzie po dwa pasy ruchu na każdej jezdni, ale przemianowana została na drogę szybkiego ruchu. Propaganda uspokajała jednak, że to nie jest ostatnie słowo socjalistycznej Polski. "To wstęp do budowy autostrad" – powiedział "Trybunie Ludu" mgr. inż. Ryszard Rozbicki.

Tymczasem zaczęły mnożyć się problemy: brak materiałów, "nieżyciowe przepisy w sprawach inwestycji" (problem usuwano systematycznym uchwalaniem przepisów bardziej życiowych), a przede wszystkim niedostatek pracowników ("wobec trudności kadrowych dążymy do mechanizacji i koncentracji robót").

Ostatni kłopot rozwiązano w ten sposób, że na budowę zapędzono wojsko. To dlatego właśnie na uroczystym otwarciu było tylu żołnierzy oraz minister Jaruzelski. Rzeczywiście udział wojska przyspieszył prace i gierkówkę udało się ukończyć nawet przed zakładanym terminem. Prasa, radio i telewizja były zachwycone. Tuż przed zakończeniem robót teren budowy odwiedził reporter Polskiego Radia Marek Matysek.

– Nie ma chyba większej inwestycji w kraju, przy wznoszeniu której nie braliby udziału żołnierze. Tak jest i tutaj na trasie szybkiego ruchu, która dzisiaj odwiedziliśmy – relacjonował w 1976 roku.

"Autostrada Gierka"

Droga, którą z takim pośpiechem budowano, była bardzo daleka od optymistycznych założeń z początku lat 70. Gierkówka nie tylko nie stała się autostradą, ale była pełna kolizyjnych skrzyżowań, za to pozbawiona zupełnie parkingów, moteli, restauracji, a nawet stacji benzynowych. Sama "Trybuna Ludu" zauważyła, że "zagospodarowanie inwestycji idzie wolno, bo jest za dużo instytucji za to odpowiedzialnych. Sprawa najpilniejszą jest zaopatrzenie w paliwo".

Ponadto wkrótce po hucznym otwarciu drogę trzeba było w wielu miejscach remontować. Szczególnie kiepsko wypadła częstochowska estakada, którą pierwszy raz naprawiano już po kilku miesiącach użytkowania, zaś w latach 90. konieczny okazał się remont generalny wiaduktu.

Częstochowa to zresztą swoista ofiara gierkówki, była bowiem jedynym miejscem, w którym drogę poprowadzono środkiem miasta, a nie obwodnicą. Było to uciążliwe zarówno dla mieszkańców, jak i osób przejeżdżających, tym ostatnim bowiem często zdarzało się pobłądzić. Plotka głosiła, że miał to być rządowy prztyczek w nos Kościoła, który w Częstochowie prowadzi jeden z głównych ośrodków kultu religijnego.

O trasie mówiono czasem ironicznie "autostrada Gierka", także ze względu na okoliczność, która nie umknęła uwadze obywateli. Trasa wiodła bowiem wprost od siedziby Komitetu Centralnego PZRP w Warszawie do willi Edwarda Gierka w Ustroniu. Oficjalnie droga w tym miejscu była niezbędna utworzonej właśnie Fabryki Samochodów Małolitrażowych w Bielsku-Białej i Tychach, zaś dom wypoczynkowy pierwszego sekretarza znalazł się tam zupełnie przypadkowo. Dom, co warto zauważyć, okoliczni mieszkańcy zwali także "gierkówką".

mc

"Pomożecie?"

Dzień wcześniej, 24 stycznia 1971 roku, Edward Gierek wraz z premierem Piotrem Jaroszewiczem odwiedzili stocznię im. Adolfa Warskiego w Szczecinie. Zakłady na Wybrzeżu strajkowały i żądały odwołania podwyżek cen mięsa, odpartyjnienia władz związków zawodowych, zwolnienia aresztowanych robotników, odwołania twierdzeń o chuligańskim charakterze grudniowych wystąpień, przyznania rent rodzinom zabitych i podania do publicznej wiadomości nazwisk osób odpowiedzialnych za grudniową tragedię.

Edward Gierek na spotkaniu z robotnikami stoczni w Szczecinie zrzucił całą odpowiedzialność za podwyżkę cen i krwawą pacyfikację strajku na Władysława Gomułkę oraz obiecywał zmianę sposobu rządzenia i prowadzenie rozmów z robotnikami odnośnie ważnych zagadnień.

Następnego dnia, 25 stycznia 1971 roku, podczas spotkania Gierka ze stoczniowcami w Gdańsku padły pamiętne słowa I sekretarza KC PZPR. Spotkanie było starannie zaplanowane. Salę Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej wypełnili nie tylko delegaci zakładów pracy, ale również grupa przedstawicieli aktywu partyjnego, która zajęła pierwsze rzędy miejsc. Jednocześnie Służba Bezpieczeństwa zadbała o nieopuszczenie do środka osób postronnych. Taki dobór uczestników spotkania z Gierkiem zapewnił brak ewentualnego sprzeciwu.

– Możecie być przekonani, że my wszyscy jesteśmy ulepieni z tej samej gliny i nie mamy innego celu, jak ten któryśmy zadeklarowali: rozwijać kraj, umacniać socjalizm, poprawić warunki życia ludzi pracy. Jeśli nam pomożecie, to sądzę, że ten cel uda nam się wspólnie osiągnąć. No, więc jak – pomożecie? – Edward Gierek przemawiał do robotników.

Posłuchaj archiwalnych nagrań Polskiego Radia.

Propaganda PRL wykorzystała to zdarzenie, a I Sekretarz zaczął być kreowany na dobrego gospodarza i przywódcę otwartego na głos społeczeństwa. Co prawda, zgromadzeni robotnicy zareagowali przychylnie na wystąpienie Edwarda Gierka, jednak tłum nie odpowiedział gromkim okrzykiem "pomożecie", tak jak starano się to później przedstawić.

Reakcja stoczniowców na pojednawcze przemówienie, pełne zapewnień o chęci współpracy komunistycznej władzy z narodem była rządzącym bardzo na rękę. Potraktowana została jak swoiste votum zaufania.

– Gierek wiedział jak się do ludzi zwracać i co ludzie chcą usłyszeć. Oczywiście jak na komunistycznego dyktatora – powiedział prof. Jerzy Eisler w audycji Bartosza Panka z cyklu "Spotkania po zmroku". – Nauczył się pewnych rzeczy w krajach demokratycznych, że kontakty z ludźmi są bardzo ważne. Komuniści to ignorowali.

Mimo pozytywnej odpowiedzi na wezwanie I sekretarza, trwające wtedy w Szczecinie strajki szybko rozszerzyły się na inne polskie miasta, a w połowie lutego objęły już cały kraj.

W lutym do strajkujących Zakładów Przemysłu Bawełnianego im. Juliana Marchlewskiego w Łodzi przybył premier Piotr Jaroszewicz, druga twarz odnowy politycznej nowej ekipy. Próbował powtórzyć sukces Edwarda Gierka, ale włókniarki na jego pytanie "pomożecie?" z odpowiedziały zdecydowanym "nie!".

Ostatecznie władze bały się powtórzenia krwawej w skutkach pacyfikacji strajku i ugięły się pod presją społeczeństwa. Podwyżka cen mięsa została odwołana i powrócono do cen sprzed 13 grudnia 1970 roku.

Gierek zaczyna od kłamstwa

Pozostał jedynie, dość techniczny element układanki, sposób usunięcia Gomułki. W państwach socjalistycznych nie korzystano z demokratycznej procedury głosowania, popadający w niełaskę delikwent umierał, był aresztowany lub "chorował". W tym wypadku Gomułka ułatwił zadanie, faktycznie znalazł się w szpitalu z objawami zaburzeń układu krążenia. 19 grudnia 1970 Biuro Polityczne zdążyło mu jeszcze zakomunikować zmianę.

Następnego dnia zwołano VII Plenum KC PZPR, które formalnie zatwierdziło Edwarda Gierka na stanowisko I sekretarza KC PZPR. Zmiany na szczytach władzy sięgnęły oczywiście daleko głębiej. Na plenum odwołano także Bolesława Jaszczuka, Zenona Kliszkę, Mariana Spychalskiego i Ryszarda Strzeleckiego. W ciągu kilku następnych dni ze stanowiskami pożegnali się premier Józef Cyrankiewicz, przewodniczący Centralnej Rady Związków Zawodowych Ignacy Loga-Sowiński, a Spychalski przestał być również marszałkiem sejmu. Przewrót na szczytach władzy dobiegał końca.

Zobacz serwis poświęcony masakrze robotników na Wybrzeżu

Pierwszym sukcesem nowej ekipy było doprowadzenie 22 grudnia 1970 do zakończenia strajku w Szczecinie, a Biuro Partyjne zadecydowało o wypłaceniu robotnikom wynagrodzenia za dni strajkowe.

Jednakże w oficjalnej propagandzie Gierek pojawił się dopiero w styczniu 1971 roku z legendarnym "Pomożecie?" W trakcie kolejnej fali strajków spotkał się zarówno z robotnikami Stoczni im. A. Warskiego w Szczecinie, jak też ze stoczniowcami gdańskami.

Na tym ostatnim, po słowach: "(..) wszyscy jesteśmy ulepieni z tej samej gliny i nie mamy innego celu, jak ten, który zadeklarowaliśmy. Jeśli nam pomożecie, to sądzę, że ten cel uda nam się wspólnie osiągnąć. No więc jak – pomożecie?". Według oficjalnej propagandy padło chóralne – "Pomożemy!", co miało być argumentem na wielkie poparcie robotników dla nowej ekipy. W rzeczywistości odzew był niewielki i nigdy taka odpowiedź nie padła.

Nowa ekipa zaczynała swoje działania od kłamstwa i manipulacji, to kiepsko rokowało na przyszłe lata...

Odsunięcie od władzy Gomułki

To, co stało się w grudniu 1970 roku, było brzemienne w skutkach dla ówczesnego obozu władzy.

Rządy Władysława Gomułki, Józefa Cyrankiewicza i innych, wyniesionych na szczyty na fali październikowego entuzjazmu, dobiegały końca. Co najmniej od połowy lat sześćdziesiątych pozycja Gomułki stale pogarszała się. Polityka małej stabilizacji nie przynosiła spodziewanych efektów.

Kryzys władzy pogłębiły wydarzenia marcowe 1968 roku i czystki antysemickie. Na dodatek stale pogarszała się sytuacja gospodarcza kraju. W takich oto okolicznościach władze zdecydowały się na drastyczną podwyżkę cen żywności.

Towarzysze popierają podwyżki

26 października 1970 członkowie i zastępcy członków Biura Politycznego otrzymali tajny materiał zatytułowany "Wstępne założenia podwyżki cen detalicznych artykułów mięsnych i tłuszczów zwierzęcych". Dokument był przygotowany na posiedzenie Biura Politycznego. Do materiału dołączona była notatka informująca, że posiedzenie, na którym odbędzie się dyskusja nad propozycjami nie będzie protokołowane. 

W przedstawionych propozycjach zakładano 6 proc. podwyżkę cen drobiu i 17 proc. wędlin.

30 października 1970 odbyło się nieprotokołowane posiedzenie Biura politycznego. Brak protokołu z tego kluczowego dla sprawy posiedzenia upoważniał niektórych ówczesnych bohaterów wydarzeń do składania post factum kłamliwych relacji. Według oświadczeń niektórych polityków, w tym Edwarda Gierka, byli oni przeciwni podwyżce, ostrzegali, że może to doprowadzić do zamieszek. W rzeczywistości, jak wynika z zachowanych notatek z tego posiedzenia, nikt nie odważył się zaprotestować, każda z 9 osób zabierających głos popierała podwyżkę.

Sam Gierek jedynie postulował ogłoszenie jej po 4 grudnia, czyli tradycyjnej "Barbórce". Ostatecznie ustalono datę ogłoszenia podwyżki na 13 grudnia 1970. Naiwnie sądzono, że sukces, jakim będzie podpisanie polsko-niemieckiego układu o normalizacji stosunków – 7 grudnia 1970 tak zachwyci społeczeństwo, że nie zwrócą uwagi na podwyżkę cen mięsa.

Władza każe strzelać do robotników

14 grudnia w Warszawie obradowało VI Plenum KC PZPR, poświęcone sytuacji ekonomicznej i omówieniu układu PRL-RFN. W trakcie obrad na salę docierały wiadomości z Gdańska, jednakże ani Gomułka, ani żaden inny polityk nie zareagowali na te doniesienia. Gomułka zareagował dopiero następnego dnia. 15 grudnia, rano I sekretarz wezwał do siebie ministra spraw wewnętrznych.

W naradzie wzięli udział także Józef Cyrankiewicz, Marian Spychalski, Stanisław Kania, Wojciech Jaruzelski, Mieczysław Moczar, Bolesław Jaszczuk i Ryszard Strzelecki, czyli prawie wszyscy najważniejsi politycy partii i rządu. W tym gronie Gomułka podjął decyzje o strzelaniu do robotników.

O zmianie decyduje Kreml

Kilka godzin później zebrała się grupa działaczy, która uznała, że należy dokonać zmiany na stanowisku I sekretarza. W grupie tej znaleźli się Wojciech Jaruzelski, Józef Kępa, Józef Tejchman, Stanisław Kania, Stefan Olszowski i Tadeusz Pietrzak. W rękach tych osób znalazły się losy I sekretarza KC PZPR.

Oczywiście decydujący miał być głos Kremla. Bez przyzwolenia Breżniewa nie dokonałyby się żadne zmiany. 16 grudnia ambasador ZSRR Aristow spotkał się z Gomułką, celem wysondowania sytuacji, nie tyle o wydarzeniach na Wybrzeżu, gdyż Rosjanie mieli dość własnych informatorów na szczytach władzy, ale raczej by ocenić stan polskiego przywódcy. Rozmowa miała burzliwy przebieg, a według Aristowa Gomułka sprawiał wrażenie chorego człowieka. Tego dnia Kreml zdecydował o usunięciu Gomułki oraz o przekazaniu władzy w ręce Edwarda Gierka.

17 grudnia odbyła się rozmowa telefoniczna Breżniewa i Gomułki. Według dostępnych relacji polski sekretarz miał wygłosić tezę o kontrrewolucji i konieczności użycia siły. Kolejne narady nie wniosły nic nowego, za to za plecami Gomułki trwały już rozmowy z Gierkiem i ustalanie zmian personalnych. Wśród "spiskowców" znaleźli się m.in.: Wojciech Jaruzelski, Stanisław Kania, Franciszek Szlachcic, Józef Tejchman i Józef Cyrankiewicz.

O zabitych wie cała Polska

Tymczasem sytuacja na Wybrzeżu pogarszała się, informacje o walkach, zabitych i rannych obiegły cały kraj. 18 grudnia Breżniew ponownie zatelefonował do Gomułki, wyrażając zaniepokojenie sytuacją i zapowiedział wysłanie w tej sprawie oficjalnego listu skierowanego do Biura Politycznego KC PZPR. Wieczorem tego samego dnia ambasador Aristow wręczył list Gomułce. BP KPZR wyrażało niepokój i wzywało do podjęcia konkretnych kroków "natury politycznej i ekonomicznej."

Dla wszystkich stało się jasne, że Gomułka został odsunięty od władzy. Kto miał zostać jego następcą? Ewentualnych kandydatów było dwóch: Mieczysław Moczar i Edward Gierek. Na pierwszego nie wyrażali zgody Rosjanie, pozostał więc tylko I sekretarz KW na Śląsku. W nocy z 18 na 19 grudnia do willi Gierka w Katowicach przybyli Szlachcic i Kania, którzy zakomunikowali mu, że zarówno milicja, jak i wojsko poprą jego kandydaturę na I sekretarza KC PZPR, przy jednoczesnym poparciu Breżniewa – to przesądzało sprawę.

Grzegorz Sołtysiak/im