Historia

Jan Stanisław Jankowski. Śmierć w sowieckim więzieniu

Ostatnia aktualizacja: 13.03.2024 05:45
71 lat temu, 13 marca 1953 roku, w niewyjaśnionych okolicznościach w sowieckim więzieniu w Moskwie zmarł Jan Stanisław Jankowski, wicepremier i Delegat Rządu RP na Kraj w latach 1943-1945. NKWD aresztowało go w marcu 1945 roku. Sądzony był w Moskwie w procesie przywódców Polskiego Państwa Podziemnego.
Jan Stanisław Jankowski
Jan Stanisław JankowskiFoto: Wikimedia Commons/dp

Historia polskiego podziemia to nie tylko Armia Krajowa, to także, w tej samej skali ofiarności i bohaterstwa, działalność konspiracyjnych władz cywilnych i politycznych. O kolejnych dowódcach AK wiemy sporo, jednak niewiele wiemy o kolejnych Delegatach Rządu na Kraj, z których jeden zginął zamęczony przez Gestapo, a inny w niewyjaśnionych okolicznościach w więzieniu sowieckim.

Pierwszym Delegatem Rządu na Kraj był Cyryl Ratajski, drugim Jan Piekałkiewicz. Po jego aresztowaniu przez Gestapo na stanowisko Delegata mianowany został Jan Stanisław Jankowski. Miało to miejsce 19 lutego 1943 roku.

Jan Stanisław Jankowski urodził się w maju 1882 roku. Podczas I wojny światowej służył w Legionach Polskich. W międzywojennej Polsce był dwukrotnie ministrem pracy i opieki społecznej jako przedstawiciel Narodowej Partii Robotniczej. Po zamachu majowym 1926 roku znalazł się w opozycji. Przewodniczył na głośnym antysanacyjnym kongresie Centrolewu w Krakowie. Przed wybuchem II wojny światowej należał do Stronnictwa Pracy i z jego ramienia wszedł do cywilnej roboty podziemnej, na której czele wiosną roku 1943 stanął jako Delegat Rządu na Kraj.

Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny

Jankowski funkcję Delegata Rządu na Kraj sprawował  do 1945 roku, w okresie największego natężenia podziemia wojennego, przygotowań do akcji "Burza" i Powstania Warszawskiego. Głosował za powstaniem i właściwie to on, razem z gen. Tadeuszem Borem-Komorowskim, przesądził o rozpoczęciu akcji zbrojnej, do niego należała decyzja polityczna.

- Chcieliśmy być wolni i wolność sobie zawdzięczać – mówił Jan Stanisław Jankowski o Powstaniu Warszawskim.

Słowa wypowiedziane przez Jana Stanisława Jankowskiego, Delegata Rządu na Kraj zawierają w sobie najważniejsze pragnienia i cel tych, którzy 1 sierpnia 1944 roku stanęli w stolicy do walki z niemieckim okupantem. Dziś umieszczone są nad drzwiami prowadzącymi do wnętrza Muzeum Powstania Warszawskiego.


Posłuchaj
38:15 40-lecie Powstania Warszawskiego_popr.mp3 Rozmowa Andrzeja Pomiana z Tadeuszem Chciukiem-Celtem na temat delegatów Rządu na Kraj w czasie wojny: Cyryla Ratajskiego, Jana Piekałkiewicza, Jana Stanisława Jankowskiego. Archiwalna audycja Rozgłośni Polskiej RWE (14.10.1984)

 

Tadeusz Chciuk-Celt w lipcu 1944 roku w raporcie dla premiera Stanisława Mikołajczyka pozytywnie oceniał trzeciego Delegata Rządu na Kraj: "jest to człowiek bardzo mocny, ogromnie pracowity, wielki indywidualista i może prawicowiec, ale w obecnej sytuacji nie wyobrażam sobie, aby można było znaleźć na to miejsce kogoś lepszego niż Jankowski".

Aresztowanie szesnastu

Wraz z innymi czołowymi działaczami Polskiego Państwa Podziemnego został zaproszony na spotkanie z marszałkiem Związku Radzieckiego Gieorgijem Żukowem, w celu "doprowadzenia do normalizacji stosunków między Armią Czerwoną i polskim podziemiem".

- Zarówno Jankowski, jak i Okulicki podejrzewali, że to może być podstęp, jednak uważali, że sytuacja jest tego rodzaju, że nie mogą odmówić Sowietom tego spotkania, a jeżeli odmówią, to Sowieci ogłoszą aliantom i całemu światu: "my wyciągamy rękę do Polskiego Podziemia, a oni tę rękę odrzucają" - mówił Stefan Korboński, ostatni Delegat Rządu Polskiego w Londynie na Kraj.


Posłuchaj
15:37 Rozmowa Andrzeja Pomiana ze Stefanem Korbońskim.mp3 Rozmowa Andrzeja Pomiana ze Stefanem Korbońskim - jednym z czołowych działaczy Podziemia wojennego - na temat Jana Stanisława Jankowskiego. Archiwalna audycja Rozgłośni Polskiej RWE (25.05.1986)

 

Wszelkie wcześniejsze obawy się potwierdziły i w marcu 1945 roku Jan Stanisław Jankowski wraz z innymi przywódcami Polskiego Państwa Podziemnego został aresztowany przez NKWD i skazany na osiem lat więzienia w tzw. procesie moskiewskim, pod fałszywym zarzutem organizowania roboty dywersyjnej przeciwko Armii Czerwonej.

Jan Stanisław Jankowski miał być wypuszczony na wolność na wiosnę 1953 roku. Zmarł jednak 13 marca 1953 roku w więzieniu sowieckim w niewyjaśnionych okolicznościach.

mk

Czytaj także

Tadeusz Kutrzeba - całe życie w okopach

Ostatnia aktualizacja: 08.01.2021 05:50
- Co prawda Kutrzebie nie udało się wygrać bitwy nad Bzurą, ale osiągnął zamierzony cel, jakim było oderwanie wojsk polskich od atakujących wojsk niemieckich - oceniał dr Marek Piotr Deszczyński z Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Michał Tokarzewski-Karaszewicz. Twórca Polskiego Państwa Podziemnego

Ostatnia aktualizacja: 22.05.2021 05:46
22 maja 1964 roku zmarł Michał Tokarzewski-Karaszewicz, jeden z twórców Polskiego Państwa Podziemnego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Tadeusz Pełczyński. Drugi po dowódcy Armii Krajowej

Ostatnia aktualizacja: 03.01.2024 05:50
- Długo toczyły się dyskusje. Rozumieliśmy wszyscy, że zbliżamy się do punktu, by dać świadectwo, czy chcemy być wolni - wspominał rozmowy na temat rozpoczęcia Powstania Warszawskiego gen. Tadeusz Pełczyński.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Żołnierze Armii Krajowej! Daję Wam ostatni rozkaz". Rozwiązanie największej podziemnej armii z II wojny

Ostatnia aktualizacja: 19.01.2024 06:00
Po wybuchu II wojny światowej, w poczuciu zagrożenia, powstało wiele organizacji konspiracyjnych. Dopiero Armia Krajowa połączyła wszystkie siły w jeden organizm. Jej niezwykła epopeja zakończyła się formalnie 19 stycznia 1945 roku rozkazem o rozwiązaniu formacji. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Stefan Korboński. Ostatni szef Polskiego Państwa Podziemnego

Ostatnia aktualizacja: 23.04.2023 06:00
- On pierwszy dzięki swej radiostacji alarmował rząd Polski w Londynie wiadomością o porwaniu szesnastu polskich przywódców do Moskwy. Na jego barki spadły niezwykle trudne w tym okresie zadania - mówił na antenie Radia Wolna Europa publicysta Tadeusz Żenczykowski.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Armia Krajowa. Najlepiej zorganizowane podziemne wojsko w czasie II wojny światowej

Ostatnia aktualizacja: 14.02.2024 06:01
82 lata temu, 14 lutego 1942 roku, na rozkaz Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego, Związek Walki Zbrojnej przekształcił się w Armię Krajową. Jej dowódcą został gen. Stefan Rowecki "Grot".
rozwiń zwiń
Czytaj także

Dr Marek Lasota: "AK zajmuje niepowtarzalną pozycję w historii Polski"

Ostatnia aktualizacja: 14.02.2022 05:55
- Polacy absolutnie nie zamierzali pogodzić się z faktem przegranej wojny obronnej 1939 roku i nie chcieli podporządkować się okupantom. Było to pokolenie, które niezwykle ceniło sobie wolność i udział w konspiracji uznawało za swoją moralną powinność wobec ojczyzny - powiedział w rozmowie z portalem Polskieradio24.pl dyrektor Muzeum Armii Krajowej w Krakowie dr Marek Lasota.
rozwiń zwiń