Historia

Stanisław Pyjas. Morderstwo czy nieszczęśliwy wypadek?

Ostatnia aktualizacja: 04.08.2023 05:50
- Milicja nie chciała pokazać ciała rodzinie. Po kilku dniach ukazał się komunikat, że był to wypadek po pijanemu, ale wiele śladów wskazywało na zupełnie inne przyczyny - mówił w Polskim Radiu historyk prof. Andrzej Paczkowski.
Kraków, ul. Szewska 7 - kwiaty i  znicze przed kamienicą, gdzie zginął Stanisław Pyjas, związany z opozycją student Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kraków, ul. Szewska 7 - kwiaty i znicze przed kamienicą, gdzie zginął Stanisław Pyjas, związany z opozycją student Uniwersytetu Jagiellońskiego. Foto: PAP/Jacek Bednarczyk

7 maja 1977 roku w sieni jednej z kamienic krakowskich przy ul. Szewskiej znaleziono zwłoki studenta Stanisława Pyjasa, należącego do środowiska wspomagającego Komitet Obrony Robotników. Stanisław Pyjas urodził się 70 lat temu - 4 sierpnia 1953 roku. Przeżył zaledwie 24 lata.

Okoliczności śmierci Stanisława Pyjasa komentował prof. Andrzej Paczkowski w audycji Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po najnowszej historii Polski".

- Wiosną 1977 roku kontakty pomiędzy warszawskim KOR a wspomagającymi go studenckimi środowiskami Krakowa zaczynały przybierać charakter sformalizowany i były coraz częstsze - mówił historyk w programie nadanym 15 kwietnia 1997 roku. - Służba Bezpieczeństwa rozpoczęła intensywną inwigilację krakowskich studentów. Pojawienie się emisariuszy z Warszawy i zbieranie pieniędzy były dodatkowymi powodami, by wzmóc czujność - stwierdził prof. Paczkowski.


Posłuchaj
09:37 Śmierć Stanisława Pyjasa - aud. z cyklu Dźwiękowy.mp3 Śmierć Stanisława Pyjasa - komentarz historyka, prof. Andrzeja Paczkowskiego, aud. z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po najnowszej historii Polski". (PR, 15.04.1997)

 

Studencki Komitet Solidarności - zobacz serwis historyczny

Zagadkowa śmierć

Krytycznego wieczoru Stanisław Pyjas był obserwowany przez funkcjonariuszy SB. Jego ciało znaleziono 7 maja 1977 roku. PRL-owska prokuratura umorzyła wówczas śledztwo, uznając, że zebrany materiał dowodowy "prowadzi do wniosku, iż wyłączną przyczyną śmierci Stanisława Pyjasa był nieszczęśliwy wypadek spowodowany przez niego samego". Zdaniem prokuratury najprawdopodobniej przyczynę tragedii stanowił fakt, że student znajdował się w stanie "poważnego stanu nietrzeźwości", i potknięcie się o nierówności posadzki.

Zupełnie inne zdanie mają przyjaciele Stanisława Pyjasa. Bogusław Sonik uważa, że do dziś próbuje się śmierć Stanisława Pyjasa przedstawić jako przypadek. - To mógł być wypadek, ale przy pracy esbeków, którzy być może chcieli go postraszyć. Ale być może chcieli go zabić... - komentował w audycji prof. Andrzej Paczkowski.

Posłuchaj, co o śmierci swojego przyjaciela opowiadał Bronisław Wildstein:

Czarny marsz

Tuż po śmierci Pyjasa KOR wydał komunikat informujący o tej tragedii i obarczający winą aparat bezpieczeństwa. W proteście studenci krakowscy podjęli bojkot juwenaliów. Pogrzeb Pyjasa zgromadził tłumy. - Po mszy żałobnej, która odbyła się 15 maja, w obecności kilku tysięcy osób odczytana została deklaracja założycielska Studenckiego Komitetu Solidarności - powiedział historyk. - SKS stał się formalnym, zorganizowanym pomocnikiem KOR.

***

Czytaj także:

***

Śledztwo IPN

Śledztwo w sprawie śmierci Stanisława Pyjasa, umorzone w czasach PRL, zostało wznowione w 1991 roku. Później było jeszcze kilkakrotnie podejmowane i umarzane z powodu niemożności wykrycia sprawców.

- Stanisław Pyjas był jedną z osób najaktywniej działających w studenckiej opozycji i tak też był postrzegany przez Służbę Bezpieczeństwa - mówił w rozmowie z portalem PolskieRadio.pl prezes IPN dr Jarosław Szarek. - Bezpieka mogła w tym czasie z człowiekiem robić wszystko. Stanisław Pyjas mógł się czuć zaszczuty i samotny - wyjaśniał dr Szarek.

Posłuchaj, co prezes IPN mówił m.in. o mataczeniu Służby Bezpieczeństwa w sprawie śmierci Stanisława Pyjasa (nagranie z 2019 roku):

Do tej pory zarzuty utrudniania śledztwa z lat 70. przedstawiono sześciu osobom. Według prokuratury w wyniku ich działalności zaprzepaszczono szanse na ustalenie okoliczności śmierci Pyjasa. Trzech z oskarżonych zmarło w toku postępowania, dwóch zostało prawomocnie skazanych, zaś proces przeciw b. wiceministrowi spraw wewnętrznych gen. Bogusławowi Stachurze, z powodu złego stanu zdrowia oskarżonego, został zawieszony, a po jego śmierci umorzony.

***

Czytaj także:

bs/im

Czytaj także

SKS zrodził się z buntu przeciw złu

Ostatnia aktualizacja: 15.05.2021 05:55
15 maja 1977 po żałobnej manifestacji nazwanej "czarnym marszem", u stóp Wawelu studenci utworzyli pierwszy Studencki Komitet Solidarności.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Sprawa śmierci Stanisława Pyjasa. Koniec śledztwa w tym roku?

Ostatnia aktualizacja: 03.05.2015 10:45
Śledztwo w sprawie śmierci Stanisława Pyjasa może skończyć się pod koniec tego roku - poinformował prowadzący śledztwo prok. Ireneusz Kunert z krakowskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bronisław Wildstein o śmierci Pyjasa: widziałem twarz zmasakrowanego człowieka

Ostatnia aktualizacja: 07.05.2023 05:58
- Widziałem te zwłoki, widziałem twarz zatłuczonego człowieka - mówił Bronisław Wildstein, przyjaciel ze studiów Stanisława Pyjasa, który zginął 7 maja 1977 roku w nie do końca do dziś wyjaśnionych okolicznościach.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Sprawa zabójstwa księdza Popiełuszki przed Sądem Najwyższym

Ostatnia aktualizacja: 22.04.2023 05:45
Trzydzieści osiem lat temu, 22 kwietnia 1985 roku, po dwóch rozprawach został wydany kolejny wyrok dla sprawców uprowadzenia i śmierci kapelana Solidarności. Jak doszło do tego, że niemal żaden z nich nie odsiedział całej kary?
rozwiń zwiń