Historia

"Jedna z największych postaci w historii Polski". 88. rocznica śmierci Józefa Piłsudskiego

Ostatnia aktualizacja: 12.05.2023 06:00
12 maja 1935 roku zmarł marszałek Józef Piłsudski - jedna z największych postaci w historii Polski, budząca jednocześnie kontrowersje już za swojego życia.
Józef Piłsudski fot. Wikimedia Commons.
Józef Piłsudski fot. Wikimedia Commons.Foto: Wikipedia/K. Pęcherski, domena publiczna

Józef Piłsudski – przywódca polskich socjalistów, bojownik o wolność w trakcie I wojny światowej, szef państwa, pierwszy Marszałek Polski i głowa rządów sanacji w latach 1926-1935.

Piłsudski - zobacz serwis specjalny

Magia komendanta

Nie ma w literaturze historycznej ani w publicystyce politycznej żadnego innego polskiego męża stanu, któremu towarzyszyłyby tak kontrowersyjne oceny. Podczas gdy jego zwolennicy żarliwie go czcili, współcześni mu przeciwnicy polityczni, w szczególności Narodowa Demokracja, gardzili nim jak żadną inną postacią. W II RP powstały dziesiątki biografii Marszałka, które można podzielić na hagiografie i paszkwile, interpretujące i dobierające wydarzenia z życia Piłsudskiego w zależności od przyjętej postawy.

Całe jego życie poddane było takim zabiegom. Przykłady można mnożyć. Krytycy wytykali mu pochodzenie z rodziny o kniaziowskiej przeszłości i fakt utraty majątku przez ojca - nieudacznika. Z kolei hagiografowie wiązali ród Piłsudskich z mistyczną wielkoksiążęcą dynastią Dowsprunga, rządzącą Litwą jeszcze przed Giedyminem, jako jeszcze jeden argument uzasadniający jego predyspozycje do sprawowania rządów. Natomiast ojca odmalowywano jako wzorowego włodarza przygniecionego zaborczymi represjami.

Mit bohatera

Kolejnym ciekawym przykładem jest opisywanie, przez jego zwolenników, jako heroicznej i bohaterskiej, ucieczki z X Pawilonu warszawskiej Cytadeli. W rzeczywistości Marszałek uciekł się do podstępu i symulacji choroby psychicznej. Jest to zrozumiałe ze względu na to, że posługiwanie się fortelem nie pasuje do mitu bohatera, na którego kreowany był Piłsudski.

Przedmiotem podobnych sporów i kontrowersji, a także różnej interpretacji wydarzeń była jego działalność w Polskiej Partii Socjalistycznej, udział w I wojnie światowej, zasługi w wojnie polsko-bolszewickiej, a przede wszystkim zamach majowy (całkowicie pomijany lub jedynie wspominany w pracach jego zwolenników), a także późniejsze rządy.


niepodległa.jpg
Polska Niepodległa. Serwis specjalny

Wspomnienia świadków

Ten schemat dominował w przedstawianiu postaci Józefa Piłsudskiego przez jego hagiografów i przeciwników. Tymczasem zebrane po latach wspomnienia osób, które w różnych okresach II RP pełniły ważną rolę w życiu publicznym i różnie wtedy oceniały Marszałka, pokazują zaskakująco inną perspektywę. Opisują one okoliczności i wrażenia ze swojego pierwszego spotkania z Marszałkiem.

– Piłsudski uśmiechnął się i podał mi rękę. Wykrztusiłem jakieś słowa, wspomniałem o niewoli rosyjskiej i o służbie w biurze prasowym sztabu. Na więcej nie było mnie stać. Poznanie to nie należało do moich triumfów towarzyskich, ale byłem szczęśliwy jako jeden z setek tysięcy Polaków, który zetknął się z człowiekiem owianym za życia tak dojmującą legendą, że nawet wspomnienie o tym przelotnym spotkaniu wydaje się po pół wieku skarbem pamięci – wspominał w 1967 roku na antenie Radia Wolna Europa poeta Kazimierz Wierzyński.

Stanisław Maczek, dowódca legendarnej 1 Dywizji Pancernej podczas II wojny światowej, który zetknął się z Piłsudskim na froncie małopolskim pod Żurawnem podczas wojny polsko-bolszewickiej.


Posłuchaj
26:05 Piłsudski jakim go znałem.mp3 Wspomnienia świadków życia i pracy marszałka Józefa Piłsudskiego (RWE, 3.12.1967)

 

Zapisane w dźwięku

Wspomnienia osób, które zetknęły się z Marszałkiem, zaprezentowane na antenie Rozgłośni Polskiej RWE, pokazują niejednokrotnie ludzką twarz Józefa Piłsudskiego, nieuchwytną w dziesiątkach jego biografii z tego okresu.

– Zostałem sam na sam z Marszałkiem i zaproponowałem filiżankę kawy i coś do zjedzenia. Marszałek podziękował za jedzenie, zgodził się chętnie na wypicie kawy. Zapadło milczenie. Chciałem się wtedy odmeldować, ale instynktownie wyczuwałem, że Marszałek nie chce, aby go zostawić samego. I wtedy Marszałek sam rozpoczął rozmowę. Zaczął mnie wypytywać o moją służbę wojskową i poprzednie moje życie. (…) Widocznie ta rozmowa na temat oderwany, jakże odległy od odgrywających się wypadków uspokoiła Marszałka i pozwoliła mu spokojnie rozważyć sytuację – wspominał okoliczności spotkania z Piłsudskim w trakcie przewrotu majowego gen. brygady Wojska Polskiego Karol Ziemski.

Posłuchaj audycji z wypowiedziami ludzi, którzy spotkali na swej drodze Marszałka Piłsudskiego.

Józef Piłsudski zmarł w Belwederze 12 maja 1935 (w 9. rocznicę przewrotu majowego), o godzinie 20.45. Jego pogrzeb stał się wielką manifestacją jedności narodowej.

Kliknij w obrazek i dowiedz się, jak przebiegała wojna polsko-bolszewicka w latach 1919-1920:

src=" //static.prsa.pl/18c6af74-3478-4b75-bc41-37b63c3bea80.file"

mjm/im

Czytaj także

Piłsudski, Zamenhof, Tołstoj. Głosy z archiwum Polskiego Radia

Ostatnia aktualizacja: 27.10.2017 14:20
W Światowym Dniu Dziedzictwa Audiowizualnego odkrywamy tajemnice archiwów Polskiego Radia i emitujemy nasze najcenniejsze nagrania - zarejestrowane przed wojną wypowiedzi czołowych postaci świata polityki i kultury.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Historyk: Józef Piłsudski i jego żołnierze wyrośli na tradycji Powstania Styczniowego

Ostatnia aktualizacja: 22.01.2020 15:05
- Powstanie Styczniowe stanowiło fundament moralny, bez którego czyn legionistów Józefa Piłsudskiego nie byłby możliwy - powiedział w Polskim Radiu 24 historyk z Uniwersytetu Łódzkiego prof. Radosław Żurawski vel Grajewski. Do tematu odniósł się także Michał Cieślak (Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej).
rozwiń zwiń
Czytaj także

Organizacja Bojowa PPS. Zbrojne ramię Piłsudskiego

Ostatnia aktualizacja: 05.02.2024 05:40
Organizacja Bojowa Józefa Piłsudskiego siała postrach wśród przedstawicieli carskiej władzy w trakcie rewolucji 1905 roku. – Przez pewien czas rosyjscy policjanci obawiali się wyjść na ulicę – opowiadał prof. Andrzej Nowak w audycji Polskiego Radia.
rozwiń zwiń
Czytaj także

104 lata temu Józef Piłsudski otrzymał stopień Marszałka Polski

Ostatnia aktualizacja: 19.03.2024 05:55
19 marca 1920 roku na prośbę Ogólnej Komisji Weryfikacyjnej Józef Piłsudski przyjął stopień Pierwszego Marszałka Polski. Oficjalna uroczystość wręczenia buławy marszałkowskiej odbyła się dopiero po zwycięskiej wojnie polsko-bolszewickiej.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego". Jak Piłsudskiemu nie udało się odbudować Rzeczpospolitej Obojga Narodów

Ostatnia aktualizacja: 22.04.2023 05:50
104 lata temu Józef Piłsudski wydał w Wilnie odezwę "Do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego". Dokument był manifestem programowym jego koncepcji ładu Europy Środkowo-Wschodniej.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Józef Piłsudski (nie do końca) na szlaku Chrobrego. Polacy wkraczają do Kijowa

Ostatnia aktualizacja: 07.05.2023 05:55
7 maja 1920 roku pierwsi polscy żołnierze wkroczyli do Kijowa. Następnego dnia odbyła się uroczysta defilada na Chreszczatyku, reprezentacyjnej alei miasta. Polscy i ukraińscy żołnierze byli witani jako wyzwoliciele od bolszewizmu i nadzieja na niepodległość Ukrainy.
rozwiń zwiń