Historia

Pałac Lubomirskich. Przesunięcie ogromnego budynku

Ostatnia aktualizacja: 18.05.2023 05:30
W 1970 roku podjęto decyzję o przesunięciu w Warszawie pałacu Lubomirskich znajdującego się na placu Żelaznej Bramy niedaleko Ogrodu Saskiego tak, aby zasłonił Halę Gwardii i zamknął główną aleję ogrodu Saskiego. Operację rozpoczęto 30 marca i zakończono sukcesem 18 maja 1970 roku. Sprawa w Polsce była bez precedensu - nigdy wcześniej tak potężnego gmachu nie przesuwano. 
Etapy przesuwania bryły pałacu Lubomirskich
Etapy przesuwania bryły pałacu LubomirskichFoto: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Prof. Małgorzata Omilanowska opowiadała w Polskim Radiu, że pałac Lubomirskich to jedna z ciekawszych budowli stołecznego Śródmieścia. Po II wojnie światowej był własnością wojska i planowano tam utworzenie m.in. Teatru Domu Wojska Polskiego. - Pałac ten przeżył w 1970 roku niezwykłe wydarzenie. Został mianowicie okręcony wokół osi o 74 stopnie - mówiła historyk sztuki.

Dlaczego przesunięto pałac?

Jak wyjaśniła prof. Omilanowska, przesunięcie budowli miało na celu zamknięcie osi saskiej i stworzenie nowej przestrzeni urbanistycznej w tych okolicach. Ta kosztowna operacja, podkreślała prof. Omilanowska, została jednak zaprzepaszczona budową bloków mieszkalnych wokół pałacu, które zniszczyły zamierzoną koncepcję architektoniczną. Został też zniszczony dawny układ placu Żelaznej Bramy, do którego pierwotne położenie pałacu było dostosowane. Zdaniem prof. Omilanowskiej zyskała natomiast oś saska, bo została zakończona kolumnadą, jaką dodano do pałacu podczas przebudowy w latach 1791-1793. 

Małgorzata Omilanowska przypomniała również historię pałacu. W latach 90. XVIII wieku mieszkała w nim m.in. Rozalia z Chodkiewiczów Lubomirska, żona Aleksandra Lubomirskiego, jedyna Polka ścięta na gilotynie w czasie Wielkiej Rewolucji Francuskiej. 


Posłuchaj
03:58 szkieŁko i oko.mp3 Małgorzata Omilanowska opowiada o pałacu Lubomirskich w audycji "Szkiełko i oko" (PR, 20.10.1997)

Już w pierwszych dniach II wojny doszło do zniszczenia pałacu. Podczas oblężenia Warszawy we wrześniu 1939 r. Niemcy spalili budowlę. Po wojnie pałac odbudowano, kierując się klasycystycznym projektem Jakuba Hempla.

Okazuje się, że pałac już od XVIII wieku był solą w oku urbanistów i władz. W 1713 roku August II Mocny zakładał wyburzenie gmachu właśnie ze względu na wspomnianą oś saską. Monarsze brakło jednak funduszy, a budynek ocalał. Czym jednak była wspomniana inwestycja królewska? Barokowym założeniem urbanistycznym, które związane było z budową rezydencji królewskiej – pałacu Saskiego. Miała biec od Krakowskiego Przedmieścia przez Ogród Saski do placu Żelaznej Bramy.

Skomplikowana operacja przesunięcia pałacu

Na początku lat 60. XX w. powstał pomysł budowy osiedla mieszkaniowego Za Żelazną Bramą. Jego realizacja ruszyła w 1964 roku. Według projektu przed pałacem miały stanąć dwa wieżowce, które by go całkowicie zasłoniły. Na to nie wyraził zgody Marian Spychalski, Przewodniczący Rady Państwa PRL.

- Z jednej strony był to typowy, twardogłowy komunista, który starał się realizować linię władzy komunistycznej. Z drugiej, chwilowo pełnił funkcję prezydenta Warszawy i to on złożył wniosek o odbudowę Warszawy, nie godził się też, żeby stolica została przeniesiona do Łodzi lub innych proponowanych miast - mówił w Jedynce Grzegorz Hanula, historyk.


Posłuchaj
14:39 bracia spychalscy___v2016014835_tr_0-0_0ec83c19[00].mp3 Grzegorz Hanula opowiada o braciach Spychalskich w audycji "Eureka" autorstwa Katarzyny Jankowskiej (PR1, 9.11.2016)

Propozycją Spychalskiego było "rozsunięcie" wysokościowców i obrócenie pałacu. Bodźcem wspierającym tę decyzję była - uznawana za szpetną - Hala Gwardii - bliźniaczka Hali Mirowskiej, którą chciano zasłonić.

Wszystko trwało półtora miesiąca (od 30 marca do 18 maja). Pałac Lubomirskich najpierw odcięto od murów oficyn i fundamentów. Na specjalnych kratownicach po torach, powoli przesuwano na wyznaczone miejsce. W efekcie ważącą ponad 8 tysięcy ton, długą na 65 metrów i szeroką na 16 metrów budowlę z powodzeniem obrócono o 74 stopnie. Część kratownic i podtorza (belki obrzeżne) została pod pałacem. Nie odnotowano szczególnych uszkodzeń.

Kratownice i torowiska służące do przesuwania pałacu. Widoczne rusztowania wzmacniające budynek  Źr. NAC Kratownice i torowiska służące do przesuwania pałacu. Widoczne rusztowania wzmacniające budynek Źr. NAC

Prof. Omilanowska ubolewała, że w 1985 przed pałacem wzniesiono monumentalny pomnik Poległym w Służbie i Obronie Polski Ludowej autorstwa Jana Bohdana Chmielewskiego, nazywany przez warszawiaków "pomnikiem utrwalaczy" lub "ubeliskiem". - Na szczęście monument rozebrano w 1991 roku - mówiła.

16 listopada 2010 r. przed pałacem Lubomirskich odsłonięto Pomnik Tadeusza Kościuszki. Pomnik jest repliką pomnika autorstwa Antoniego Popiela, odsłoniętego w Waszyngtonie 9 maja 1910 roku. 


Posłuchaj
03:55 pomnik tadeusza kościuszki w warszawie.mp3 Barbara Wachowicz i Marek Marian Drozdowski opowiadają o staraniach umieszczenia w Warszawie pomnika Tadeusza Kościuszki (PR1, 11.11.2010)

Podobną metodą przesunięto w 1962 roku kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny przy alei Solidarności (wówczas alei Świerczewskiego) podczas budowy trasy WZ.


Posłuchaj
12:12 operacja przesunięcia kościoła na lesznie___14325_tr_4-4_0ecbed2a[00].mp3 Relacja z przesuwania kościoła Narodzenia Najświętszej Marii Panny (PR, 30.11.1962)

Burzliwa historia pałacu 

Historia pałacu sięga XVIII wieku, kiedy rodzina Radziwiłłów kupiła północne tereny podwarszawskiego miasteczka Wielopole. Przed 1712 wybudowała tam swoją posiadłość. W 1730 r. pałac należał już do architekta Jana Zygmunta Deybla. W 1760 w pałacu zaczęła się przebudowa w stylu późnobarokowym, lecz nie została zakończona. Pracami remontowymi kierował Jakub Fontana.

W 1790 r. rezydencję z przylegającymi terenami kupił Aleksander Lubomirski. W latach 1791–1793 pałac przebudowano w stylu klasycystycznym według projektu Jakuba Hempla. Między innymi została dodana kolumnada, składająca się z 10 potężnych kolumn, oraz piętrowe oficyny od podwórza i piętro w korpusie głównym.

W latach 1828–1834 pałac był własnością rządu Królestwa Polskiego - podczas powstania listopadowego mieściły się tu urzędy i lazaret. W 1834 r. posiadłość kupił finansista Abraham Simon Cohen. W tym okresie często przebudowywano pałac, aby mógł przynosić jak największe zyski. Umieszczono tu sklepy, stragany i małe mieszkania, a handlowy charakter budynku spotęgowało wybudowanie Gościnnego Dworu, w 1841 roku. W pałacu urządzono "sale wiedeńskie", gdzie odbywały się publiczne potańcówki.

Nieremontowany pałac przez wiek XIX i początki XX wieku podupadał. W 1928 Wacław Moszkowski przekształcił go na kamienicę i podwyższył o jedno piętro, niszcząc jego zabytkowy charakter. W 1938 budowlę kupił Urząd Miasta Warszawy i wówczas podjęto decyzję o renowacji. Do realizacji planów nie doszło ze względu na wybuch II wojny światowej.

ag


Zobacz więcej na temat: Warszawa architektura
Czytaj także

Pałac Lubomirskich. Historia z obracaniem budynku

Ostatnia aktualizacja: 18.05.2021 05:41
53 lata temu, 18 maja 1970 roku, a był to poniedziałek, zakończyła się trwająca od 30 marca niesamowita i karkołomna operacja obracania Pałacu Lubomirskich w Warszawie. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jerzy Hryniewiecki. Twórca jednej z największych "dziur" w Polsce

Ostatnia aktualizacja: 21.04.2022 05:33
Co łączy ze sobą tak różne budowle, jak gmachy Najwyższej Izby Kontroli i Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy, kompleks budynków Ministerstwa Obrony Narodowej w Warszawie, Stadion X-lecia, basen Klubu Sportowego Legia w Warszawie, stołeczny Supersam, czy katowicki Spodek? Projektantem lub współprojektantem wszystkich tych obiektów był Jerzy Hryniewicki, architekt, urbanista i grafik. Urodził się 21 kwietnia 1908 w Dorpacie (ob. Estonia).
rozwiń zwiń
Czytaj także

Teatr Wielki w Warszawie - perła w dorobku Antonia Corazziego

Ostatnia aktualizacja: 28.04.2022 05:40
Włoch uważał się za specjalistę w budowaniu teatrów. Zaprojektował teatr dla Aleksandrii w Egipcie, narysował piękny projekt dla teatru w Kopenhadze. Jednak to nasz teatr uważa się za perłę w jego dorobku. Architekt działał w Królestwie Polskim w latach 1819–1847, a projektowane przez niego budowle reprezentują styl neoklasyczny. 
rozwiń zwiń