28 marca 1921 roku urodził się Jerzy Bielecki. Jeden z pierwszych więźniów obozu Auschwitz-Birkenau, wyróżniony tytułem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata. Jego wzruszającą historię przedstawiła Joanna Szwedowska w reportażu pod tytułem "Kto ratuje jedno życie". Jest to także tytuł wydanej w 1990 roku autobiografii ocalałego więźnia.

W maju 1940 roku Jerzy Bielecki dostał się do niemieckiej niewoli podczas próby ucieczki na Węgry. Po kilku miesiącach w pierwszym tzw. tarnowskim transporcie trafił do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau (numer 243).

German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny

Pracował przy budowie ogrodzenia obozu, stawianiu baraków, wysypywaniu ulic żwirem. Następnie w młynie na przedmieściach Oświęcimia, by wreszcie jesienią 1943 roku trafić do magazynów zbożowych. W obozie przetrwał 4 lata i 5 tygodni. Przeżył też wielką miłość.

Zakochał się w Żydówce Cyli Cybulskiej. – Spotykaliśmy się codziennie w czasie przerw obiadowych, kiedy szefowie szli do kasyna. Po trzech miesiącach byłem po uszy w niej zadurzony. Ona na szczęście też. Coś tak niezwykłego spotkało mnie w obozie koncentracyjnym, gdzie dookoła panowała śmierć – wspominał po latach.

Latem 1944 roku Jerzy Bielecki postanowił ratować ukochaną. Był 21 lipca 1944. Na strychu magazynu leżał przygotowany wcześniej mundur i sfałszowana przepustka. Wyszedł z magazynu jako SS-Rottenführer (odpowiednik kaprala). Przeszedł przez tory na drogę do budynku pralni. Pilnującej więźniarek SS-mance powiedział, że przychodzi zabrać na przesłuchanie Cylę Cybulską nr 29558. Po wylegitymowaniu nierozpoznani przechodzą szlaban. Są na wolności.

Przez dziewięć dni, poruszając się tylko nocami, szli w kierunku Krakowa. Na terenie Generalnego Gubernatorstwa otrzymali pomoc od miejscowych ludzi i rodziny. Dla bezpieczeństwa musieli się rozdzielić.

– Rozstaliśmy się pod koniec września. Liczyliśmy, że wojna niedługo się skończy. Spotkaliśmy się dopiero po 39 latach. Cyla była przekonana, że zginąłem w partyzantce. Mnie poinformowano, że ona zmarła w szpitalu w Sztokholmie, gdzie czekała na wyjazd do Stanów Zjednoczonych – mówił Jerzy Bielecki na antenie Polskiego Radia.

Po latach spotkali się przez przypadek. Cyla Cybulska pracowała w Nowym Jorku, gdzie zatrudniała do sprzątania Polkę z okolic Rzeszowa. Pewnego razu dowiedziała się od niej, że w telewizji wyemitowano program "I w Oświęcimiu kwitły róże", w którym wystąpił ocalały więzień Auschwitz. Nazywał się Jerzy Bielecki. – Tego dnia o 5 rano miałem telefon z Warszawy. Połączono mnie z Nowym Jorkiem. Słyszę kobiecy głos. Od razu wiedziałem czyj. Takie było nasze spotkanie.

 mjm

KL Plaszow (KL z niem. Konzentrationslager) był początkowo niewielkim obozem pracy przeznaczonym dla około 2 tysięcy więźniów. Utworzono go w październiku 1942 roku na terenie dwóch krakowskich cmentarzy żydowskich położonych w dzielnicy Płaszów.

Obóz przeznaczony był dla Żydów zdolnych do pracy, którzy do tej pory zamknięci byli w gettach: krakowskim (zlokalizowanym w dzielnicy Podgórze, a nie jak jest to przedstawione w filmie "Lista Schindlera" Steven Spielberga na Kazimierzu) i tarnowskim oraz dla tych, którzy zasiedlali podkrakowskie miejscowości, takie jak Wieliczka czy Brzesko. W obozie byli też Żydzi z Węgier i Słowacji oraz Polacy.

German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny

W styczniu 1944 roku, w związku z likwidacją getta krakowskiego, KL Plaszow przekształcono w obóz koncentracyjny. Zwiększono też znacznie jego obszar i liczbę więźniów.

- Szacuje się, że przez obóz przeszło od 25. do 35. tysięcy więźniów – relacjonowała dr Martyna Grądzka-Rejak, historyk, judaista w rozmowie z Katarzyną Kobylecką w audycji Polskiego Radia.

Sytuacja kobiet

Praca przymusowa w obozie w Płaszowie była szczególnie ciężka dla więzionych tam kobiet, które zmuszone były do pracy w kamieniołomach, w tym do ciągnięcia wózków wypełnionych kamieniami, co było zdecydowanie ponad ich siły. 

- Jeżeli chodzi o historię KL Plaszow, to tam widać, przez jakie piekło przechodziły kobiety i to było piekło, które zgotowali im tak naprawdę ich współwięźniowie – Katarzyna Kobylecka komentowała kwestię licznych gwałtów, których więźniarki doświadczały na ogół ze strony Żydów, którzy często wywodzili się z grupy więźniów tak zwanych funkcyjnych.

Pamięci Polaków Ratujących Żydów - zobacz serwis historyczny

Zagłada

W Płaszowie miały zostać wybudowane komory gazowe, jednak planu tego ostatecznie nie zrealizowano. Zamiast tego mordowano poprzez rozstrzelanie na terenie samego obozu. Według relacji świadków miejsce kaźni było stale widoczne dla pracujących więźniów.

Poza tym wysyłano też transporty Żydów do obozu zagłady Auschwitz–Birkenau.

Jesienią 1944 roku, w związku ze zbliżającym się frontem wschodnim, Niemcy ewakuowali większość więźniów do obozów na terenie Rzeszy: Dachau i Buchenwaldu. Pozostała niewielka grupa przebywała na terenie obozu do stycznia 1945 roku. Nie skończyły się jednak transporty do komór gazowych. W dniu 14 stycznia 1945 roku ostatnia grupa więźniów wyruszyła pieszo do Auschwitz–Birkenau.

az/im

Ambasadorowie z państw członkowskich, zaproszeni dyplomaci oraz unijni urzędnicy mogli zobaczyć wystawę składającą się z kilkunastu dużych plansz, opowiadającą o Holokauście oraz historie Polaków ratujących Żydów.

- Wystawa upamiętnia tragedię, która miała miejsce w środku Europy. Pracując na co dzień nad różnymi aspektami integracji europejskiej nie powinniśmy zapominać o najbardziej tragicznych wydarzeniach, które miały miejsce w nie tak znowu odległej historii - powiedział Polskiemu Radiu ambasador Polski przy Unii Andrzej Sadoś.

Wystawa została przygotowana przez pion dyplomacji publicznej ministerstwa spraw zagranicznych. Zaproszeni goście obejrzeli również transmisję z byłego obozu zagłady Auschwitz-Birkenau i wysłuchali świadectw ocalałych więźniów.

Niemieccy naziści zamordowali w Auschwitz ponad milion osób

Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu został ustanowiony w 2005 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Jako datę obchodów wyznaczono 27 stycznia - rocznicę wyzwolenia Auschwitz-Birkenau.

Do momentu wejścia do obozu Armii Czerwonej, niemieccy naziści zamordowali w Auschwitz ponad milion osób, głównie Żydów, ale także Polaków, Romów i radzieckich jeńców wojennych. Niemcy założyli obóz w 1940 roku, aby więzić w nim Polaków.

27 stycznia, Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu

Dziś czcimy pamięć około 6 mln Żydów zamordowanych podczas #WW2 i ofiar niemieckich obozów: Żydów, Polaków, Romów, sowieckich jeńców wojennych oraz przedstawicieli wielu innych narodowości i grup.#Pamiętamy 🕯️ pic.twitter.com/a1yzO5Tf6I

— Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP 🇵🇱 (@MSZ_RP) January 27, 2022

Czytaj także:

• Auschwitz-Birkenau. Miejsce kaźni Romów i Sinti
• Romski bunt przeciwko Porajmos w Auschwitz

Dowiedz się więcej:

Aktion Reinhardt

22 lipca 1942 roku wyruszył pierwszy transport z ponad 6. tysiącami Żydów. Do września, w ramach tzw. Aktion Reinhardt, do Treblinki z getta warszawskiego trafiło około 300 tysięcy Żydów.

19 lipca 1942 roku, Himmler nakazał zakończenie "likwidacji" ludności żydowskiej do końca roku. Trzy dni później, 22 lipca, na zwołanym o 10. rano posiedzeniu Rady Żydowskiej, pełnomocnik Einsatz Reinhardt, osławiony Herman Hoefle, przedstawił szczegółowe rozporządzenia wykonawcze dotyczące "przesiedlenia na wschód".

Punktem zbornym był plac leżący w sąsiedztwie Dworca Gdańskiego, przylegający do ulic Stawki, Niskiej i Zamenhofa, służący dotąd jako "korytarz" między gettem a dzielnicą aryjską. Miejsce to stało się "placem przeładunkowym" - Umschlagplatz. Pierwszego dnia akcji spędzono tam, wtłoczono do wagonów i wywieziono do Treblinki 6250, a następnego dnia 7300 ludzi. Przewodniczący Rady Żydowskiej Adam Czerniaków popełnił samobójstwo. W liście do Zarządu Gminy tak tłumaczył ten krok: "Postanowiłem odejść. (...) Jestem bezsilny, serce pęka mi z żalu. Dłużej znieść tego nie mogę. Mój czyn wykaże prawdę i może naprowadzi na właściwą drogę działania".
Nie tylko Warszawa

Deportacje z Warszawy przebiegały równolegle z deportacjami z innych miast i dzielnic kraju. Tam, gdzie getta były mniejsze, likwidowano je w ciągu jednego lub dwu dni. Getto warszawskie zostało ostatecznie zlikwidowane i zrównane z ziemią 16 maja 1943 roku.

Nie tylko Warszawa

Niemieccy okupanci po zdławieniu powstania w getcie wysadzili w powietrze Wielką Synagogę przy ulicy Tłomackie. Później na terenie getta Niemcy przeprowadzali masowe egzekucje mieszkańców Warszawy - polskich więźniów politycznych oraz Żydów schwytanych po "aryjskiej stronie". Od lata 1943 roku w okolicach ulicy Gęsiej funkcjonował niemiecki obóz koncentracyjny - Konzentrationslager Warschau.

Według źródeł niemieckich, do Treblinki wywieziono z Warszawy ponad 253 tysiące Żydów, według szacunków żydowskich - około 300 tysięcy. Na terenie getta pozostało kilkadziesiąt tysięcy Żydów. Zorganizowano tam obóz pracy składający się z kilku wydzielonych i odizolowanych od siebie enklaw, pomiędzy którymi rozciągały się wyludnione dzielnice. W całej Generalnej Guberni pod koniec 1942 roku w gettach i obozach pracy przebywało już tylko 300 tysięcy Żydów, a na ziemiach włączonych do Rzeszy 235 tysięcy, nie licząc ukrywających się. W 1943 roku likwidowano ostatnie getta, w tym warszawskie.

Powstanie w getcie - zobacz serwis historyczny

Treblinka

Obóz koncentracyjny w Treblince nad Bugiem powstał w 1942 roku obok istniejącego już karnego obozu pracy. Służył hitlerowcom do realizacji planów eksterminacji narodu żydowskiego w Europie. Codziennie trafiały tam transporty z Polski oraz innych krajów europejskich - Austrii, Belgii, Czechosłowacji, Francji, Jugosławii, Niemiec i Związku Radzieckiego. Obóz w Treblince funkcjonował do listopada 1943 roku. W ciągu kilkunastu miesięcy zginęło w nim ponad 800 tysięcy ludzi. W sierpniu 1943 roku wybuchł tu zbrojny bunt więźniów, którym udało się zabić prawie stu hitlerowców. Zginęło wówczas blisko 800 więźniów, a 200 zbiegło.

Pierwsze getto na terenie okupowanej Polski powstało już 8 października 1939 roku w Piotrkowie Trybunalskim. Getto warszawskie zostało utworzone przez okupacyjne władze hitlerowskie 2 października 1940. W tym dniu szef dystryktu Fischer podpisał oficjalne zarządzenie o utworzeniu getta wraz z załącznikiem wymieniającym ulice graniczne "dzielnicy żydowskiej". Do marca 1941 roku Niemcy stłoczyli na jej terenie 460 tys. osób.

im