Posłuchaj

Żołnierze Wyklęci - zobacz serwis historyczny

Pokazowy proces

Po wojnie razem z żoną prowadził sklep w Zabrzu. Mimo że żył pod innym nazwiskiem, dotarła do niego komunistyczna bezpieka. Został aresztowany. W zamian za wyjście z więzienia i obietnicę zaprzestania represji wobec podziemia miał ujawnić swoich współpracowników i wydać podkomendnym rozkaz ujawnienia.

Próbował podjąć grę z komunistami, ale kiedy zorientował się, że Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego nie ma zamiaru dotrzymać umowy, wycofał się z niej.

"Pług" był przetrzymywany w więzieniu mokotowskim. Przez trzy lata uwięzienia był torturowany i przesłuchiwany pod bezpośrednim nadzorem NKWD. W grypsach wysyłanych do rodziny pisał, że niejednokrotnie brutalnie był pobity, leżał w kałuży własnej krwi.

W 1950 roku rozpoczął się pokazowy proces dowództwa IV Zarządu Głównego AK-WiN. W sfingowanej rozprawie sąd zarzucił Cieplińskiemu szpiegostwo na rzecz obcych wywiadów. Proces był relacjonowany w prasie i w radiu. Propagandowe materiały miały zakłamać historię WiN.

"Trybuna Ludu" pisała wówczas o "zwykłej szajce szpiegów i morderców, którzy działali na rzecz imperialistów, a przede wszystkim na rzecz amerykańskich podżegaczy wojennych".

Łukasz Ciepliński, wraz z innymi członkami WiN, został skazany na karę śmierci przez rozstrzelanie. Wyrok został wykonany 1 marca 1951 roku. Przed egzekucją "Pług" poinformował współwięźnia - Mieczysława Chojnackiego, że wziął do ust medalik z wizerunkiem Matki Boskiej, który w przyszłości może pomóc w identyfikacji jego zwłok. Miejsce pochówku Cieplińskiego do dziś nie jest znane.

Posłuchaj archiwalnych nagrań z procesu Łukasza Cieplińskiego i jego współpracowników z 1950 roku.

Listy z celi

Łukasz Ciepliński przez niemal cztery lata pobytu w więzieniu był pozbawiony kontaktu z rodziną. Wszelkie próby wizyty podjęte przez bliskich zostały odrzucone. Zrozpaczony żołnierz postanowił pożegnać się z nimi w listach wysłanych z więzienia.

Od października 1950 roku na bibułkach papierosowych napisał ok. 50 krótkich grypsów. Przekazał je Ludwikowi Kubikowi, który opuścił więzienie w 1957 roku. Były testamentem Cieplińskiego, który odniósł się w nich do postawionych mu zarzutów i zaaranżowanego procesu. W listach skierowanych do małego syna starał się zawrzeć myśli, rady, których nie zdążył przekazać mu osobiście:

"Kochaj Polskę i miej Jej dobro na uwadze zawsze. Ona musi zająć w świecie właściwe miejsce i uzyskać dobrobyt oraz szczęście wszystkich obywateli. […] Musisz kształcić swój umysł, zdobyć szerokie wiadomości. Ucz się pilnie. Wyjedź na studia za granicę. Staraj się tam zapoznać z bieżącymi problemami życia naukowego, gospodarczego, społecznego, kulturalnego i politycznego. Pamiętaj, że musisz wrócić do kraju z wiadomościami pozytywnymi i gruntownymi. Co szlachetne i wielkie – przyjmuj, co płytkie i nikczemne – odrzucaj".

Z rodziny o patriotycznych korzeniach

Łukasz Ciepliński urodził się 26 listopada 1913 roku w Kwilczu w Wielkopolsce jako syn piekarza. W 1934 roku zdał egzamin dojrzałości, po czym został przyjęty do trzyletniej Szkoły Podchorążych Piechoty w Komorowie. W 1936 roku został podporucznikiem piechoty z wysoką lokatą i rozpoczął służbę zawodową w 62. Pułku Piechoty w Bydgoszczy.

Z tym pułkiem wyruszył na wojnę w 1939 roku jako dowódca plutonu działek przeciwpancernych. W jednej z bitew wojny obronnej samodzielnie zniszczył sześć czołgów niemieckich. Gen. Tadeusz Kutrzeba awansował go do stopnia porucznika i odznaczył orderem Virtuti Militari.

W podziemiu

Pod koniec października 1939 roku przybył w okolice Rzeszowa, by budować siatkę konspiracyjną i drogę przerzutową na Węgry. W grudniu 1939 roku wraz z podpułkownikiem Kazimierzem Heilmanem-Rawiczem i z kilkoma innymi osobami udał się na Węgry. W ekspozyturze Związku Walki Zbrojnej w Budapeszcie złożył przysięgę i zdecydował się na powrót do kraju.

Na początku stycznia 1940 roku w wyniku zdrady został aresztowany przez policję ukraińską i osadzony w więzieniu w Sanoku pod przybranym nazwiskiem. Uciekł z niego w maju 1940 roku i udał się do Rzeszowa. Tam zaangażował się w działalność konspiracyjnej Organizacji Orła Białego. Po scaleniu jej ze Związkiem Walki Zbrojnej został komendantem Obwodu Rzeszów. Od 1941 roku był inspektorem Inspektoratu Rejonowego ZWZ-Rzeszów. Funkcję tę pełnił aż do lutego 1945 roku.

Jego podkomendni zlikwidowali około 300 oficerów Gestapo i kolaborantów. Do ich największych sukcesów należało przechwycenie pocisków V-1 i V-2 oraz zlokalizowanie tajnej kwatery Adolfa Hitlera niedaleko Strzyżowa. Jego oddziały w ramach akcji "Burza" wzięły udział w wyzwalaniu Rzeszowa.

– W styczniu 1944 roku Ciepliński przebywał w obwodzie dębickim. Uczestniczyłem w dowodzonej przez niego akcji na niemiecki wojskowy transport kolejowy pod Czarną. Zamach ten był zsynchronizowany z szerszą akcją uderzenia na niemieckie transporty kolejowe – mówił dawny podkomendny Łukasza Cieplińskiego prof. Jan Łopuski w nagraniu z procesu Komendy Głównej Wolność i Niezawisłość.

Przeciwko komunistom

Ciepliński był przeciwny wyjściu z konspiracji i składaniu broni przez Armię Krajową. W nocy z 7 na 8 października 1944 roku przeprowadził nieudaną próbę odbicia około 400 żołnierzy AK z więzienia NKWD na Zamku Rzeszowskim. W styczniu 1945 roku uczestniczył w założeniu organizacji "NIE". Następnie związał się ze Zrzeszeniem Wolność i Niezawisłość.

– Używał wielu pseudonimów, jednak pseudonim "Pług" przylgnął do niego najbardziej. W chwili rozwiązania AK był już majorem. W czasie II wojny światowej mieszkał w Rzeszowie w domu pewnego rzemieślnika, ukrywając się pod nazwiskiem Zieliński i prowadząc bardzo skromny tryb życia – dodał prof. Jan Łopuski.

Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość powstało we wrześniu 1945 roku. Jego założyciele początkowo nie chcieli prowadzić walki zbrojnej. Zamierzali, posługując się wyłącznie propagandą, poprzeć w wyborach do pierwszego powojennego sejmu ustawodawczego opozycyjne wobec komunistów siły polityczne, przede wszystkim PSL Stanisława Mikołajczyka. Potem WiN miał zostać rozwiązany. Jednakże WiN miał do dyspozycji zbrojne oddziały będące pozostałością Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj. Na czele organizacji stali dawni oficerowie ZWZ-AK. Także struktura organizacji odpowiadała dawnej AK. Do zniszczenia WiN komuniści zmobilizowali wszystkie siły.

Łukasz Ciepliński początkowo kierował okręgiem krakowskim WiN. Używał wtedy pseudonimów "Ludwik" i "Ostrowski". Naczelne stanowisko prezesa – Zarządu Głównego WiN – objął dopiero po aresztowaniu trzech kolejnych zarządów Zrzeszenia na początku 1947 roku.

W październiku 1947 roku zwołał spotkanie kierownictwa WiN w Zakopanem. Po zasięgnięciu opinii Jerzego Woźniaka – kuriera Rządu RP na uchodźstwie – oraz sformułowaniu niekorzystnej oceny sytuacji w kraju i na świecie postanowił zawiesić działalność organizacji. Niedługo później komuniści wpadli na trop IV Zarządu WiN. Do 1 lutego 1948 roku, oprócz Cieplińskiego, aresztowane zostało całe kierownictwo organizacji, którą dowodził "Pług".

seb/sa/im

Pomimo licznych zasług i ofiary życia Mieczysław Dziemieszkiewicz dopiero kilka lat temu zaczął wracać do szerszej pamięci historycznej Polaków. Zawdzięczamy to m.in. filmowi Jerzego Zalewskiego. Dr Patryk Pleskot zwrócił uwagę, że w momencie wybuchu II wojny światowej Mieczysław Dziemieszkiewicz miał 14 lat. Był jednym z najdłużej walczących żołnierzy powojennego podziemia niepodległościowego.  

– Już od wieku nastolatka miał styczność z wojną i działalnością konspiracyjną, a całe dorosłe życie spędził na działaniach wojskowych. Do tego, jak potoczyło się życie "Roja", przyczynił się jego starszy brat – Roman ps. "Adam" lub "Pogoda", który wciągnął go do konspiracji. Wiosną 1945 roku Mieczysława zakwalifikowano siłą do Ludowego Wojska Polskiego, jednak po wiadomości o zamordowaniu przez sowietów Romana, zdezerterował z szeregów LWP – podkreślił dr Patryk Pleskot.

Wraz ze swoim oddziałem "Rój" walczył na północnym Mazowszu, które było mocno nasycone partyzantką antykomunistyczną. – Opór przeciwko nowemu zaborcy był tam naprawdę silny. Sprzyjały temu warunki geograficzne, w tym sporo lasów, oraz słabe zaludnienie, pomimo którego partyzanci mogli liczyć na wsparcie zamieszkujących tam ludzi. To właśnie dzięki nim byli w stanie prowadzić działalność przez wiele lat – zauważył historyk.

Mieczysław Dziemieszkiewicz zginął w nocy z 13 na 14 kwietnia 1951 roku. Przyczyniła się do tego Alina Burkacka, jego narzeczona. Pod szantażem Urzędu Bezpieczeństwa, który aresztował jej rodziców, wydała Dziemieszkiewicza.  "Rój" poniósł śmierć podczas próby przedarcia się przez obławę blisko 300 żołnierzy KBW, UB i MO.

Audycję "Historia na Dziś" prowadził Tadeusz Płużański.

Polskie Radio 24/db

---------------------------------

Data emisji: 28.01.2019

Godzina emisji: 20.35

- Był żołnierzem kłopotliwym, z którym dowódcy nie mieli łatwo. Był człowiekiem bardzo uzdolniony, potrafił walczyć z Niemcami - powiedział w PR24 dr Patryk Pleskot. - Miał pochodzenie szlacheckie, z arystokratycznymi związkami - powiedział historyk. 

W audycji przypomniano pochodzenie i wojenne losy Henryka Dobrzańskiego. Nie zabrakło także opowieści o talencie sportowym i trudnym charakterze bohatera audycji.

We wrześniu 1939 roku "Hubal" brał udział w obronie Grodna przed Armią Czerwoną. Po kapitulacji innych oddziałów, pułk, w którym służył, zdołał przerwać linię wroga. Mimo decyzji przełożonego o rozwiązaniu oddziału, major Henryk Dobrzański postanowił kontynuować marsz ku stolicy i dalszą walkę.

23 września 1939 Henryk Dobrzański utworzył w Górach Świętokrzyskich pierwszy oddział partyzancki pod nazwą Oddział Wydzielony Wojska Polskiego. Była to jedyna jednostka wojsk II Rzeczpospolitej, która nigdy się nie poddała.

Hubalczycy odnieśli pierwsze zwycięstwo w potyczce z Niemcami pod Cisownikiem. Henryk Dobrzański nie podporządkował się rozkazom kierownictwa Związku Walki Zbrojnej i Delegatury Rządu na Kraj o rozwiązaniu oddziałów. W marcu 1940 roku odniósł zwycięstwo w potyczce pod Huciskiem, w której został zniszczony niemal całkowicie batalion piechoty Wehrmachtu. Podobny los spotkał kilka dni później kolejny oddział niemiecki pod Szałasami.

30 kwietnia 1940 w okolicach Anielina pod Opocznem oddział Hubala został otoczony przez 7 tys. żołnierzy niemieckich. W walce, podczas której Niemcy użyli czołgów, oddział partyzancki uległ rozproszeniu, a major Hubal poległ na polu walki. Jego ciało zostało najprawdopodobniej przewiezione przez Niemców do Tomaszowa Mazowieckiego i tam spalone. Oddział Hubala uległ samorozwiązaniu 25 czerwca 1940 roku. Mimo wielu prób do dziś nie odnaleziono miejsca spoczynku legendarnego Hubala.

W 1966 roku major Henryk Dobrzański został pośmiertnie odznaczony Złotym Krzyżem Orderu Virtuti Militari i awansowany do stopnia pułkownika. 

Henryk Dobrzański był w młodości członkiem Drużyn Strzeleckich; później służył w Legionach Polskich. W dwudziestoleciu międzywojennym uczestniczył w walkach z Ukraińcami oraz w wojnie polsko-bolszewickiej. Został za to odznaczony Krzyżem Walecznych i Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari. Należał także do reprezentacji polskiej w jeździectwie.

Audycję "Historia na dziś" prowadził Tadeusz Płużański.

Polskie Radio 24/tb/IAR

---------------------------------

Data emisji: 29.04.2019

Godzina emisji: 20.35

Po wybuchu II wojny światowej Zdzisław Broński brał udział w wojnie obronnej w 1939 roku. Dostał się do niewoli, z której trafił do pracy w niemieckim gospodarstwie. Zdołał stamtąd zbiec, by zaangażować się w działalność Polskiej Organizacji Zbrojnej, która następnie scaliła się z Armią Krajową.

– Niemal od razu po powrocie na Lubelszczyznę wszedł do konspiracji. Został w niej do końca życia. Najpierw walczył przeciwko okupantowi niemieckiemu, a po 1945 roku sowieckiemu. Stanął na czele oddziału AK wchodzącego w skład Inspektoratu "Lublin". W 1944 roku awansował i został podporucznikiem rezerwy. Działał głównie w lasach parczewskich, zawieprzyckich i kozłowieckich – wskazał dr Patryk Pleskot.

Od 1945 roku "Uskok" był poszukiwany przez Sowietów. Represje ze strony komunistów dotknęły także rodzinę Brońskiego. 26 kwietnia 1945 zostały spalone zabudowania domu rodzinnego, a 24 kwietnia 1946 aresztowano jego ojca Franciszek pod zarzutem pomocy synowi.

Zdzisław Broński walczył pod dowództwem innego legendarnego Żołnierza Wyklętego z Lubelszczyzny – Hieronima Dekutowskiego ps. Zapory. W październiku 1946 r. oddział por. Brońskiego opanował Łęczną, gdzie rozbroił miejscowy posterunek Milicji Obywatelskiej.

W ostatnim okresie swojej działalności Zdzisław Broński ukrywał się w bunkrze w miejscowości Dąbrówka. Za jego wskazanie komuniści dwukrotnie wyznaczyli nagrodę finansową. Zrobił to były podkomendny "Uskoka" Franciszek Kasperek ps. Hardy, który ujawnił się podczas amnestii w 1947 roku, a następnie został agentem UB.

21 maja 1949 r. grupa operacyjna MO, KBW i UB otoczyła kryjówkę Brońskiego, który popełnił samobójstwo wysadzając się granatem.  

Audycję prowadził Tadeusz Płużański.

Polskie Radio 24/db

-------------------------------------

Data emisji: 20.05.2019

Godzina emisji: 20.06

Od 1945 roku Hieronim Dekutowski odpowiadał za akcje skierowane przeciwko komunistycznemu aparatowi represji w województwie lubelskim. Należał do grona cichociemnych, czyli wszechstronnie i specjalistycznie przeszkolonych w Wielkiej Brytanii oraz we Włoszech żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych, którzy w latach 1941-1944 byli przerzucani do Polski. Specjalizowali się w zakresie sabotażu, dywersji, wywiadu i łączności.

Zdzisław Broński ps. Uskok. Legenda lubelskiej partyzantki

- Po wkroczeniu Armii Czerwonej na tereny Rzeczypospolitej trafiali oni niemal natychmiast na listy proskrypcyjne komunistów. Traktowani byli jak szpiedzy. Dekutowski był ponadto chyba najwybitniejszym dowódcą polowym na Lubelszczyźnie - podkreślił Artur Piekarz, naczelnik lubelskiego Oddziału Poszukiwań i Identyfikacji Instytutu Pamięci Narodowej.

Dekutowski dowodził największym zgrupowaniem działającym do amnestii w 1947 roku. Miał pod sobą ok. 200 żołnierzy. Wiosną 1945 roku oczyścili oni powiaty kraśnicki, część puławskiego i lubelskiego z posterunków Milicji Obywatelskiej.

Nieprzejednany wróg komunistów

Gość Polskiego Radia 24 przyznał, że "Zapora" miał na koncie wiele zwycięskich walk z komunistami, którzy nie mogli mu wybaczyć poniesionych strat i nakładów sił przeznaczonych do zwalczania jego oddziałów.  

Próba ucieczki

"Zaporę" aresztowano w 1947 roku. Trafił do więzienia w Mokotowie, gdzie poddano go brutalnemu śledztwu. Przez sąd wojskowy skazany karę śmierci. Został zamordowany razem z sześcioma podkomendnymi poprzez strzał w tył głowy.

"Historia na dziś". Henryk Dobrzański ps. "Hubal"

- Nie mając nic do stracenia podjęli próbę ucieczki. Planowali wydrążyć w suficie celi otwór, przedostać się na dach budynku, w którym byli przetrzymywani, a następnie po murze zejść na ulicę Rakowiecką. Szanse były niewielkie, bo była ona obstawiona przez patrole KBW. Akcja nie powiodła się, gdyż zostali zadenuncjowani przez jednego ze współwięźniów. Być może był on agentem komunistów. Za swoją próbę Polacy zostali brutalnie pobici - przypomniał Artur Piekarz.

Wyrok wykonany przez "kata Mokotowa"

Wyrok śmierci wykonał Piotr Śmietański zwany "katem Mokotowa", ten sam, który zabił rotmistrza Witolda Pileckiego. Od godz. 19, co pięć minut, mordowano kolejnych "zaporczyków". Pierwszym był sam Hieronim Dekutowski. - Ten spektakl mordu trwał pół godziny - dodał Artur Piekarz.

Żołnierze zostali pogrzebani na "Łączce", czyli w bezimiennej mogile w kwaterze na Wojskowym Cmentarzu na Powązkach. Latem 2012 r. badacze IPN odkryli i zabezpieczyli szczątki Hieronima Dekutowskiego podczas prac ekshumacyjnych. Artur Piekarz podkreślił jednak, że wielu polskich bohaterów wciąż spoczywa w nieznanych miejscach.

***

Audycja: "Historyczne wydarzenie tygodnia"
Prowadzący: Tadeusz Płużański
Gość: Artur Piekarz, IPN
Data emisji: 08.03.2020
Godzina emisji: 07.06

Polskie Radio 24/db

W 1794 roku Rosjanie skąpali warszawską Pragę w polskiej krwi

Jesienią 1794 roku miało miejsce jedno z najtragiczniejszych wydarzeń insurekcji kościuszkowskiej - rzeź mieszkańców Pragi. 4 listopada wojska rosyjskie, dowodzone przez Aleksandra Suworowa, rozpoczęły szturm na Warszawę. Mimo zaciętego oporu Polaków, szybko udało im się przebić przez źle przygotowane umocnienia żołnierzy powstańczych i opanować miasto. Aby zmusić przeciwników do natychmiastowego poddania się i zakończenia insurekcji, Rosjanie przystąpili do mordowania ludności cywilnej. 

"Nasza artyleria polowa przybyła na brzeg i działa tak skutecznie, że zburzyła wiele domów. Po świście pocisków i łoskocie bomb rozległ się jęk i lament ze wszystkich stron miasta. Uderzono w dzwon na trwogę. Ten dźwięk ponury zlewając się z lamentem płaczących, napełniał powietrze przenikliwym jękiem. Na Pradze ulice i place zasłane były ciałami zabitych, krew lała się strumieniami. Zaczerwienione wody Wisły niosły ciała tych, którzy szukając ratunku, utonęli w jej nurtach. Widząc swą straszną hańbę zadrżała wiarołomna stolica" - pisał Suworow w raporcie do carycy Katarzyny II.

Ofiarami Rosjan stali się nie tylko mężczyźni, ale również kobiety i dzieci. Według szacunków zginęło wówczas od 13 do 20 tysięcy ludzi. Po upadku powstania Aleksander Suworow został awansowany na feldmarszałka. Ponadto, na pamiątkę wydarzeń z 4 listopada, caryca ustanowiła nowy medal wojskowy - Krzyż za Zdobycie Pragi.

Rzeź warszawskiej Pragi, czyli tragiczny koniec powstania kościuszkowskiego

Las szubienic, czyli terror "Wieszatiela" 

Postać Michaiła Murawjowa, wileńskiego generała-gubernatora, stała się dla Polaków żyjących w drugiej połowie XIX wieku symbolem rosyjskiej bezwzględności i okrucieństwa. Co ciekawe, nienawidzili go nie tylko mieszkańcy dawnej Rzeczpospolitej, lecz także wielu jego rodaków. Jak pisze historyk prof. Ludwik Bazylow w książce "Polacy w Petersburgu", książę Aleksander Suworow - wnuk inicjatora rzezi warszawskiej Pragi z 1794 roku – otwarcie gardził "Wieszatielem" i wręcz nazywał go "ludojadem".

Rycina przedstawiająca Michaiła Murawjowa "Wieszatiela", pochodząca z albumu "1863-1913. Album Powstania Styczniowego (w pięćdziesiątą rocznicę)" wydanego we Lwowie w 1913 roku. Źródło: Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa/ Domena publiczna

Murawjow został wysłany przez cara Aleksandra II na Wileńszczyznę w maju 1863 roku, czyli wkrótce po wybuchu powstania styczniowego na Litwie. Miał za wszelką cenę stłumić polski zryw niepodległościowy. Metody nie były ważne – liczył się jedynie efekt. Szybko dał się poznać jako człowiek brutalny i pozbawiony jakichkolwiek skrupułów.

W ciągu miesiąca od objęcia urzędu wydał osiemnaście wyroków śmierci na przywódców powstania styczniowego: 9 czerwca na placu Łukiskim w Wilnie powieszono Bolesława Kołyszko, jednego z dowódców zrywu na Litwie, a 27 czerwca Zygmunta Sierakowskiego, przywódcę powstania na Żmudzi. Łącznie za czasów Murawjowa zamordowano 127 osób. Ponieważ większość Polaków skazał na karę śmierci przez powieszenie, zyskał przydomek "Wieszatiel".

Powstanie styczniowe. Zwycięstwo ducha

Na tym nie kończy się jednak lista jego zbrodni. Na polecenie Rosjanina masowo palono i grabiono wsie, miasteczka i dwory szlachiców podejrzanych o działalność powstańczą. Murawjow chojnie wynagradzał chłopów, którzy uczestniczyli w tego typu obławach, zachęcając ich do denuncjowania swoich pracodawców. Zgodnie z jego rozkazem ponad 1500 Polaków zesłano na Syberię, a około 1530 wysiedlono w głąb Rosji. 

"Operacja Polska"

11 sierpnia 1937 roku szef NKWD Nikołaj Jeżow podpisał rozkaz numer 00485 nakazujący "całkowitą likwidację polskich siatek szpiegowskich". Dyrektywa była pretekstem do rozpoczęcia masowych aresztowań Polaków zamieszkujących tereny Związku Radzieckiego (głównie dwóch sowieckich republik: białoruskiej i ukraińskiej).

– Pani Helena Trybel, która była świadkiem tamtejszych wydarzeń, opowiedziała mi kiedyś swoje przeżycia – mówił prof. Nikołaj Iwanow, historyk, były sowiecki dysydent i współpracownik m.in. "Solidarności Walczącej". – Powiedziała, że był taki moment, kiedy jej ojciec wrócił z pracy do domu i powiedział: "Dzieci, nie jesteśmy już Polakami. Zapomnijcie, że kiedykolwiek mówiliśmy po polsku, bo teraz wszystkich Polaków będą prześladować". Wtedy jeszcze nikt nawet nie myślał, że Sowieci będą tych ludzi zabijać – dodał.

Na mocy wydanego przez Jeżowa rozkazu zamordowano ponad 111 tysięcy Polaków, a blisko 29 tysięcy wywieziono do łagrów, gdzie większość z nich zmarła wskutek głodu, chorób i przepracowania. Ponad 100 tysięcy Polaków natomiast zesłano do Kazachstanu, na Syberię, w rejony Charkowa i Dniepropetrowska. – To jest jedna z najtragiczniejszych kart polskiej historii XX wieku. Przecież wtedy zginęło prawie tylu ludzi, co podczas Powstania Warszawskiego – ocenił prof. Iwanow. 

Zobacz także: "Operacja polska" NKWD. Eksterminacja 111 tys. Polaków

Mord w Mokranach – "marynarski Katyń"

W połowie września 1939 roku marynarze Flotylli Rzecznej, którzy na Polesiu strzegli ówczesnej polsko-sowieckiej granicy, zaczęli ewakuować się z Pińska, spodziewając się szybkiego wkroczenia na te tereny Armii Czerwonej. Zatopili większość jednostek pływających, aby nie dostały się w ręce wroga, a następnie sformułowali niewielki oddział, który miał się połączyć z Samodzielną Grupą Operacyjną "Polesie", dowodzoną przez gen. bryg. Franciszka Kleeberga.

Flotylla Pińska. Zdjęcie zostało zrobione w czasach dwudziestolecia międzywojennego. Źródło: Wikimedia commons/Domena publiczna

Nie wszystkim marynarzom udało się jednak dołączyć do głównego trzonu wojsk. W nocy z 25 na 26 września liczący od 130 do 200 osób oddział został wzięty do sowieckiej niewoli. Rosjanie zmusili Polaków do przemarszu w kierunku miejscowości Mokrany. Tam dokonali selekcji i wybrali osiemnastu najwyższych rangą oficerów i podoficerów. Wojskowi zostali wkrótce potem zamordowani strzałem w tył głowy, a ich ciała pochowano we wspólnej mogile. Pozostałych żołnierzy Sowieci wywieźli w głąb ZSRR. 

Prawda o tej bestialskiej zbrodni wyszła na jaw pod koniec sierpnia 1941 roku, gdy Armia Czerwona została wyparta przez Niemców z tych terenów. Aż po dziś dzień pozostaje jednak na marginesie polskiej historii. Ze względu na charakter mordu, często jest on określany mianem "marynarskiego Katynia".

Katyń, Charków, Twer - miejsca kaźni polskich oficerów 

Niemiecki plakat propagandowy z 1944 roku poświęcony rosyjskiej zbrodni w Katyniu. Źródło: Polona/Domena publiczna

W marcu 1940 roku szef NKWD Ławrientij Beria wysłał do Józefa Stalina list, w którym zawarł następującą sugestię dotyczącą polskich jeńców wojennych, od września 1939 roku znajdujących się w rosyjskich obozach: "biorąc pod uwagę, że wszyscy oni są zatwardziałymi, nierokującymi poprawy wrogami władzy sowieckiej, NKWD ZSRR uważa za niezbędne rozpatrzyć [ich sprawy] w trybie specjalnym, z zastosowaniem wobec nich najwyższego wymiaru kary – rozstrzelania". Dodał także, że "sprawy należy rozpatrzyć bez wzywania aresztowanych, bez przedstawiania im zarzutów i decyzji o zakończeniu śledztwa oraz aktu oskarżenia".

Katyń - zobacz serwis historyczny

5 marca Biuro Polityczne KC WKP(b) wydało zgodę na rozstrzelanie polskich oficerów i funkcjonariuszy służb mundurowych. Rosjanie przystąpili do likwidacji obozów na początku kwietnia. Jeńców przetrzymywanych w Kozielsku Sowieci zamordowali strzałem w tył głowy w lesie katyńskim. Więźniowie ze Starobielska zginęli w pomieszczeniach budynku NKWD w Charkowie, a ich ciała zagrzebano w rejonie wsi Piatichatki. Funkcjonariusze polskich służb mundurowych z Ostaszkowa zostali zabici w piwnicach budynku NKWD w Kalininie (dzisiejszy Twer), a zostali pochowani w miejscowości Miednoje.

Posłuchaj fragmentów relacji Józefa Czapskiego z poszukiwań "zaginionych" polskich oficerów:

Przeczytaj także:

• Zbrodnia Katyńska. Na rozkaz Stalina
• Komisja Maddena. Amerykańskie śledztwo w sprawie Katynia
• Pierwsze ekshumacje w Katyniu. "Wszystko było przesiąknięte zapachem śmierci"

Łącznie zginęło wówczas 14 587 osób. Śmierci uniknęło natomiast – według różnych szacunków – od 395 do 448 mundurowych.

Masakry w więzieniach dokonane w 1941 roku przez NKWD

Po agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 roku i aneksji jej Kresów Wschodnich, Sowieci przejęli kilkadziesiąt więzień znajdujących się na tych terenach. Ośrodki w niedługim czasie zapełniły się nowymi osadzonymi, oskarżonymi o "działalność kontrrewolucyjną".

Prawdziwa tragedia więźniów rozpoczęła się jednak latem 1941 roku, gdy III Rzesza zaatakowała ZSRR. Rosjanie zarządzili wówczas natychmiastową ewakuację wszystkich zakładów. Dynamicznie zmieniająca się sytuacja na froncie uniemożliwiła jednak sprawną i szybką realizację tego planu. 24 czerwca ludowy komisarz spraw wewnętrznych Ławrientij Beria wydał rozkaz rozstrzelania wszystkich osadzonych z ośrodków znajdujących się na ziemiach zagrożonych niemiecką agresją. W efekcie od czerwca do listopada 1941 roku z rąk NKWD zginęło około 35 tysięcy Polaków.  

Tylny dziedziniec II więzienia NKWD we Lwowie, mieszczącego się przy dawnej ulicy Łąckiego. Latem 1941 roku Rosjanie zamordowali tu ponad tysiąc osób. Kilku więźniom udało się przeżyć, bo ukryli się pod stosami trupów. Źródło: NAC/Domena publiczna

Największe masakry miały miejsce we Lwowie. Od 25 do 28 czerwca zamordowano tam – według różnych źródeł - od 3 do 7 tysięcy osób, głównie Polaków i Ukraińców. Egzekucje odbywały się na terenie spacerniaków lub w piwnicach więziennych. Rosjanie strzelali do osadzonych z karabinów, rzucali w nich granatami lub zamurowywali ich żywcem w celach. Ciała były albo chowane w masowych mogiłach na terenie lub w pobliżu ośrodka, albo były układane w stosy i zostawiane w celach lub piwnicach więziennych.

Ludobójstwo w Nalibokach

8 maja 1943 roku oddział sowieckich partyzantów dowodzonych przez Pawła Gulewicza, zorganizował napad na miejscowość Naliboki, obecnie znajdującą się w granicach Białorusi. Atak wymierzony był przede wszystkim w placówkę samoobrony Armii Krajowej pod dowództwem ppor. Eugeniusza Klimowicza ps. "Okoń", która znajdowała się w miasteczku. Ostatecznie przerodził się jednak w ludobójstwo.

Napastnicy zamordowali wówczas 128 osób – nie tylko żołnierzy AK, lecz także kobiety, dzieci i osoby starsze. Same Naliboki zostały niemal zupełnie zniszczone, a majątki mieszkańców rozkradzione. 

Zbrodnia w Koniuchach

29 stycznia 1944 roku sowieccy partyzanci z oddziałów "Śmierć faszyzmowi", "Śmierć okupantom", "Margirio" i "Piorun" napadli na polską wieś Koniuchy, znajdującą się na Wileńszczyźnie. Atak rozpoczął się nad ranem i trwał niespełna dwie godziny. Agresorzy podpalili większość budynków, a do uciekających mieszkańców strzelali. Szacuje się, że zginęło wówczas od 34 do 50 osób, a kilkanaście kolejnych zostało ciężko rannych. Wśród zmarłych były także kobiety, dzieci i osoby starsze – najmłodsza ofiara miała zaledwie dwa lata.

W 2004 roku w Koniuchach stanął pomnik upamiętniający bestialsko zamordowanych mieszkańców. Wyryto na nim nazwiska 34 ofiar, które udało się zidentyfikować.

Masakra w Miechowicach

Na początku 1945 roku doszło do jednej z najtragiczniejszych zbrodni dokonanych przez Armię Czerwoną na Górnym Śląsku. W połowie stycznia, po kilku miesiącach bezruchu, ruszyła rosyjska ofensywa, szybko wypierajac Niemców z Opolszczyzny i Tarnowskich Gór. Wkrótce potem 21 Armia Ogólnowojskowa dowodzona przez gen. Dmitrija Gusiewa stanęła pod Bytomiem.

Walki o miasto i sąsiadujące z nim Miechowice trwały od 25 do 27 stycznia. Ofiarami Rosjan stali się nie tylko niemieccy żołnierze, lecz także cywile. Czerwonoarmiści skrupulatnie przeszukiwali wszystkie mieszkania i piwnice, poszukując ukrywających się tam ludzi. Zginęło wówczas wielu inwalidów - Sowieci domniemywali bowiem, że są to weterani wojenni. Już pierwszego dnia walk brutalnie zamordowano kilkunastu mężczyzn - Niemców i Polaków. 

Zbrodnia w Miechowicach. Armia Czerwona w 1945 roku

Najtragiczniejszy okazał się jednak 27 stycznia - tego dnia życie straciło około 200 osób. Rosjanie nie cofali się przed niczym, a swoje ofiary często torturowali. Warto w tym momencie przytoczyć historię księdza Jana Frenzla. Sowieci wyprowadzili go z kamienicy, gdzie udzielał sakramentu spowiedzi, skrępowali mu ręce drutem kolczastym i poprowadzili do pobliskich Stolarzowic. Przez kolejne godziny znęcali się nad duchownym - bili go, złamali mu obie nogi, przestrzelili ramiona, aż w końcu zamordowali. Łącznie, w ciągu tych niespełna trzech dni Rosjanie zabili około 380 osób. 

Zobacz też: 

• Pijana okupacja. Przestępstwa Armii Czerwonej w powojennej Polsce
• Czerwona szarańcza. Jak Sowieci grabili "wyzwalane" tereny

Represje sowieckie wobec żołnierzy polskiego podziemia niepodległościowego

Od 1944 roku Sowieci i polscy komuniści brutalnie zwalczali członków Armii Krajowej i innych konspiracyjnych organizacji niepodległościowych, widząc w nich zagrożenie dla budowanego przez siebie nowego systemu. Terror organizowało Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego (wzorowane na rosyjskim NKWD, czyli tajnej policji politycznej), wspierane funkcjonariuszy przybyłych z ZSRR.

W wyniku represji w latach 1944-1953 aresztowano około 25 tysięcy członków podziemia niepodległościowego. W walkach z oddziałami Urzędu Bezpieczeństwa, Milicji Obywatelskiej i Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego poległo około 3500 polskich żołnierzy. Warto podkreślić, że konspiratorzy, którzy po zakończeniu II wojny światowej odmówili złożenia broni i przez kolejne lata stawiali opór sowietyzacji Polski są często nazywani "żołnierzami wyklętymi" lub "żołnierzami niezłomnymi"

Witold Pilecki - zobacz serwis specjalny

Zatrzymani byli brutalnie przesłuchiwani i torturowani – komunistyczni funkcjonariusze bili ich, wyrywali im paznokcie, wybijali zęby, pozbawiali snu, głodzili, a nawet przypalali lub razili prądem. Konspiratorzy byli następnie stawiani przed sądem – oskarżano ich o zdradę ojczyzny i najczęściej skazywano na karę śmierci. Nie mieli możliwości obrony. Zdjęcie z procesu rotmistrza Witolda Pileckiego. Źródło: NAC/Domena publiczna

Jeden z najgłośniejszych komunistycznych procesów pokazowych toczył się wiosną 1948 roku. Na ławie oskarżonych zasiadł wówczas rotmistrz Witold Pilecki - więzień i organizator ruchu oporu w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym Auschwitz. Oskarżono go o działalność szpiegowską i 15 maja skazano na karę śmierci. Wyrok został wykonany dziesięć dni później. Ciała Witolda Pileckiego do tej pory nie odnaleziono.

Żołnierze Wyklęci - zobacz serwis historyczny

Obława Augustowska

Między 12 a 19 lipca 1945 roku Armia Czerwona i NKWD, wspierane przez oddziały Ludowego Wojska Polskiego i Urząd Bezpieczeństwa, przeprowadziły szeroko zakrojoną akcję pacyfikacyjną na terenie Puszczy Augustowskiej i jej okolic. Do historii przeszła ona pod nazwą "Obławy Augustowskiej", często określana jest również mianem "Małego Katynia" lub "suwalskiego Katynia". 

Rosyjscy i polscy komuniści stopniowo przeczesywali wsie i miasteczka, aresztując ich mieszkańców i rabując wszystko, co tylko byli w stanie ze sobą zabrać – od ubrań po zwierzęta gospodarskie. Wielu z nich dopuściło się również brutalnych gwałtów i napaści na niewinnych cywili.

W aresztach znalazło się wówczas ponad 7049 osób podejrzanych o współpracę z polskim podziemiem niepodległościowym. Wśród nich były również kobiety i dzieci. Nie wszystkim zatrzymanym udało się jednak powrócić do domów – o 592 Polakach słuch zaginął. Prawdopodobnie zostali oni zamordowani i pochowani w masowych grobach. Miejsc ich pochówku do tej pory nie udało się jednak zlokalizować. 

jb