Hasło po raz pierwszy pojawiło się w słowach hymnu szkoły klasztornej we francuskim Arcueil. Przeorem tamtejszego klasztoru św. Alberta Wielkiego był właśnie Henri Didon. On też zorganizował 7 marca 1891 roku zawody sportowe dla uczniów, które odbywały się pod sztandarem z wyhaftowanymi słowami "Plus vite, plus haut, plus fort".

Gościem na zawodach był Pierre de Coubertin, w którego głowie już narodziła się idea wskrzeszenia igrzysk olimpijskich. Mężczyźni przyjaźnili się i od 1888 roku obaj zasiadali w Komisji Propagującej Wychowanie Fizyczne. Później, podczas ceremonii otwarcia pierwszych nowożytnych igrzysk olimpijskich, Didon celebrował mszę w katedrze w Atenach.

Coubertinowi tak spodobało się hasło wymyślone przez Didona, że postanowił uczynić z niego motto przyszłych igrzysk. W 1897 roku słowa uznano za oficjalne hasło Kongresu MKOl, a od 1920 roku oficjalne motto igrzysk. Tego wydarzenia ojciec Didon nie dożył – zmarł w 1900 roku, na krótko przed drugimi nowożytnymi igrzyskami olimpijskimi.

Ksiądz, sportowiec, autor bestsellera

Sport i wiara były dwoma fundamentami, które towarzyszyły Didonowi przez całe życie. W wieku 9 lat zaczął naukę w katolickiej szkole w Grenoble. Tam też osiągał pierwsze sportowe sukcesy. W 1855 roku wziął udział w szkolnej "olimpiadzie" – zawodach sportowych odbywających się co cztery lata, dokładnie tak, jak starożytne igrzyska. Didon zdobył wówczas trzy tytuły.

Pierre de Coubertin - ojciec nowożytnego ruchu olimpijskiego

Niebagatelny wpływ na rozwój duchowy Didona miał Henri-Dominique Lacordaire, dominikanin i popularny kaznodzieja, który dostrzegał zmiany zachodzące w świecie i potrzebę nowoczesnej ewangelizacji. Pod jego wpływem autor słynnego hasła zdecydował się wstąpić do zakonu dominikanów.

Przez siedem lat dominikanin pracował nad swoim dziełem życia – biografią Jezusa Chrystusa. Swoją książkę oparł na dogłębnych badaniach biblistycznych i historycznych. By poczuć atmosferę, w której działał Jezus, wybrał się w podróż do Palestyny. Popularnonaukowe dzieło, jedna z pierwszych książek, którym przyświecało przybliżenie historycznego Jezusa (choć rzecz jasna odległe od negowania jego boskości), stało się światowym bestsellerem przetłumaczonym na wiele języków (z polskim przekładem można zapoznać się na stronie Biblioteki Narodowej). Honoraria za zagraniczne wydania książki pozwoliły mu skupić się na pracy pedagogicznej.

Pedagog sportu

Didon uważał, że podstawą wychowania młodzieży powinno być wyrabianie jej charakteru właśnie poprzez aktywność fizyczną. W przemówieniu "Moralny wpływ sportów lekkoatletycznych" wygłoszonym na Kongresie Olimpijskim w Hawrze, 29 lipca 1897 roku, wyliczał pozytywne skutki uprawiania sportu przez młodzież.

Przede wszystkim dominikanin uznawał aktywność fizyczną za cnotę. W jego opinii należy ją postrzegać jako przedłużenie cnót higieny i czystości. Didon dodawał, że sport wzmacnia ducha walki i współzawodnictwa, dzięki czemu przeciwdziała brakowi wiary w siebie, bojaźliwości i nieśmiałości, które prowadzą do lenistwa. Wykazywał, że atletyka wzmacnia siłę i wytrzymałość – i dominikaninowi nie chodziło tu wyłącznie o aspekt fizyczny, a raczej duchowy. Jako ostatni pozytywny skutek wymienił to, że sport odciąga młodzież od nałogów takich jak palenie papierosów i hazard.   

Strzelanie do gołębi, wyścigi motorówek i przeciągnie liny. Najdziwniejsze dyscypliny olimpijskie

Didon był orędownikiem umożliwienia młodzieży zakładania własnych klubów i stowarzyszeń sportowych. Uznawał bowiem, że to one najlepiej promują ducha współzawodnictwa i opierają się na naturalnie wybranych liderach. System nauczania wychowania fizycznego w szkołach uznawał za zbyt skostniały i scentralizowany.

Szybciej, wyżej, mocniej, razem!

Hasło wymyślone przez dominikanina przetrwało jako motto igrzysk w niezmienionej formie aż do trwających właśnie igrzysk w Tokio. MKOl zdecydował się dodać do niego słowo "Communiter" ("razem", "wspólnie"). Jak argumentuje komitet, cztery przymioty mają oddawać w pełni doskonałość olimpijskiego sportu.

bm

Antyczne korzenie olimpizmu

Pierwsze poświadczone źródłami igrzyska odbyły się w 776 roku p.n.e. w mieście Olimpia, położonym w zachodniej części Peloponezu, ostatnie natomiast w 383 roku n.e. 

W starożytności igrzyska były przede wszystkim świętem religijnym ku czci Zeusa, z czasem jednak stały się dla Greków również najdoskonalszą formą realizacji idei kalokagatii, czyli harmonijnego połączenia piękna ludzkiego ciała z dzielnością i dobrocią moralną. Jej ducha najlepiej oddaje znana starożytnym Grekom sentencja "Νοῦς ὑγιὴς ἐν σώματι ὑγιεῖ", którą można przetłumaczyć na język polski jako "W zdrowym ciele zdrowy duch". ​

Prócz zawodów sportowych organizowano również - w myśl idei kalokagatii - konkursy sztuki, turnieje poetyckie, muzyczne i teatralne. W czasie trwania igrzysk obowiązywał także "pokój boży" (ekecheiria) i zawieszano wszelkie konflikty rozgrywane w rejonie. 

Ponieważ dla starożytnych najważniejsza była rywalizacja, a nie samo zwycięstwo, surowo traktowano nieuczciwych zawodników. Oszuści byli karani chłostą, musieli również z własnej kieszeni sfinansować pomnik upamiętniający ich przewinienie.

***

Zobacz także: Stado golasów na stadionie. Tak wyglądały starożytne igrzyska olimpijskie

***

Plakat promujący I Igrzyska Olimpijskie, które odbyły się w 1896 roku w Atenach. Źródło: Wikimedia commons/Domena publiczna

Pierre de Coubertin i nowożytna olimpiada

Na wskrzeszenie igrzysk trzeba było czekać piętnaście stuleci. Pierwsze próby zorganizowania nowoczesnego turnieju sportowego miały jednak charakter lokalny (w 1850 roku z inicjatywy dra Williama Penny’ego Brookesa na wsi Munch Wenlock w Wielkiej Brytanii odbyły się Wenclock Olympian Games, natomiast w 1859 roku dzięki przedsiębiorcy Konstantinosowi Evangelosowi Zappasie miały miejsce I Igrzyska Nowogreckie w Atenach). Pełniły one także przede wszystkim funkcję rozrywkową i nie kładły tak wielkiego nacisku na moralno-wychowawczą rolę sportu. 

Podwaliny pod ideę nowoczesnego ruchu olimpijskiego położył dopiero francuski historyk i pedagog Pierre de Coubertin. Odwołując się do idei starożytnych, stwierdził, że sport nie tylko hartuje ludzkie ciało, lecz także może być uniwersalną metodą wychowania współczesnego człowieka, przyczyniającą się do kształtowania uczciwości, sprawiedliwości oraz wytrwałości.

Coubertin był zdania, że igrzyska powinny być dostępne dla wszystkich, niezależnie od pochodzenia i statusu społecznego. Miały bowiem zjednoczyć wszystkie narody i w ten sposób stać się zaporą dla wojen. 

Międzynarodowy Komitet Olimpijski, który w 1896 roku zorganizował w Atenach I nowożytne Igrzyska Olimpijskie. Na pierwszym z lewej krześle siedzi przedstawiciel Grecji i przewodniczący organizacji Dimitrios Wikielas, a tuż obok niego baron Pierre de Coubertin. Źródło: Wikimedia commons/Domena publiczna

W wyniku zabiegów Francuza w 1894 roku powołano Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOI), który dwa lata później zorganizował w Atenach I nowożytne Igrzyska Olimpijskie. W nawiązaniu do tradycji starożytnej zwycięzcy otrzymali wówczas m.in. gałązki oliwne.

Pierwsze nowożytne Igrzyska Olimpijskie - wskrzeszenie starożytnej idei

Karta Olimpijska i zasady "fair play"

Reguły funkcjonowania MKOI oraz zasady ruchu olimpijskiego po raz pierwszy spisano i opublikowano w 1908 roku. Podpisując dokument (który w latach późniejszych zyskał miano Karty Olimpijskiej), członkowie Komitetu zobowiązali się do popularyzowania nowoczesnego sportu zgodnie z ideami proponowanymi przez restauratorów igrzysk olimpijskich. Działacze zadeklarowali tym samym, że będą między innymi dbać o promowanie etyki w sporcie. Już wówczas podkreślano bowiem, że uczestnicy igrzysk muszą szanować swoich przeciwników i postępować zgodnie z przepisami gry, a przede wszystkim: nie mogą dążyć do zwycięstwa za wszelką cenę. Wszelkie próby oszustwa były karane. 

Historia olimpiady zna niestety wiele przypadków nieuczciwych zachowań sportowców. Do najwcześniejszych należy ten z 1904 roku, gdy podczas III Igrzysk Olimpijskich, które zostały zorganizowane w amerykańskim St.Louis, reprezentant Stanów Zjednoczonych lekkoatleta Fred Lorz został zdyskwalifikowany, gdy wyszło na jaw, że większą część trasy maratonu pokonał samochodem. 

Fiński lekkoatleta Paavo Nurmi rozpala znicz olimpijski podczas IX Igrzysk Olimpijskich, które odbyły się w 1952 roku w Helsinkach. Źródło: Wikimedia commons/Domena publiczna

Dbałość o ciało i ducha

Zgodnie ze wzorem starożytnym, od 1912 roku - z inicjatywy Coubertina - równolegle z turniejem sportowym odbywał się Olimpijski Konkurs Sztuki i Literatury. Program rywalizacji obejmował kilka kategorii: rzeźbę, malarstwo, architekturę, muzykę, epikę oraz poezję. Mimo że ostatnia edycja tego konkursu odbyła się w 1948 roku, to - zgodnie z ideą olimpizmu - podległe MKOI Krajowe Komitety Olimpijskie do tej pory aktywnie wspierają inicjatywy łączące sport z kulturą i edukacją: Polski Komitet Olimpijski na przykład od 1989 roku organizuje Konkurs im. Jana Parandowskiego na opowiadanie olimpijskie dla dzieci i młodzieży. 

***

Przeczytaj również: Olimpijskie medale dla polskich pisarzy i artystów

***

Kobiety w sporcie oraz paraolimpiada

Według zasady Coubertina olimpiada miała być manifestacją wolności jednostki, braterstwa narodów i formą sprzeciwu przeciwko dyskryminacji, paradoksalnie jednak Coubertin nie był zwolennikiem udziału kobiet w igrzyskach olimpijskich. Uważał, że uczestnictwo przedstawicielek płci pięknej w sportowych zawodach byłoby pogwałceniem starożytnej tradycji olimpijskiej. 

Kobiety po raz pierwszy zostały dopuszczone do igrzysk w 1900 roku, przez wiele kolejnych lat jednak mogły startować jedynie w kilku konkurencjach sportowych. Ich sytuacja zaczęła się powoli zmieniać dopiero w drugiej połowie lat 20. XX wieku - w 1928 roku zadebiutowała na przykład lekkoatletyka kobieca. Zapis podkreślający wagę promocji udziału kobiet w zawodach sportowych pojawił się w Karcie Olimpijskiej dopiero na początku XXI wieku. 

Francuzka Hélène Prevost - jedna z dwudziestu siedmiu kobiet, które wzięły udział w II Igrzyskach Olimpijskich, które odbyły się w 1900 roku w Paryżu. Zdobyła srebrny medal w grze pojedynczej kobiet w tenisie ziemnym. Źródło: Wikimedia commons/Domena publiczna

Od połowy XX wieku ważną rolę w nurcie olimpizmu pełni również promocja sportu wśród osób niepełnosprawnych fizycznie i psychicznie. Pierwszą tak zwaną letnią paraolimpiadę zorganizowano w 1960 roku w Rzymie, a zimową szesnaście lat później w mieście Ornskoldsvik w Szwecji.

Flaga, przysięga i znicz olimpijski

Z ideą olimpijską nierozłącznie związane są jej symbole. W 1920 roku na Igrzyskach Olimpijskich w Antwerpii belgijski szermierz Victor Boin po raz pierwszy złożył przysięgę olimpijską napisaną przez Coubertina. Sportowiec - w imieniu wszystkich olimpijczyków - obiecał wówczas, że będzie w sposób uczciwy uczestniczył w zawodach.

Flaga olimpijska powiewająca na wietrze podczas Igrzysk Olimpijskich, które odbyły się w 1928 roku w Amsterdamie. Źródło: NAC/Domena publiczna

Za oficjalne motto międzynarodowego ruchu olimpijskiego uznano wówczas także łacińską sentencję "Citius Altius Fortius", czyli "Szybciej, wyżej, mocniej", której autorem był przyjaciel Couberta dominikanin Henri le Didon.

W 1920 roku po raz pierwszy wciągnięto też na maszt zaprojektowaną przez francuskiego barona flagę olimpijską z charakterystycznymi pięcioma splecionymi kołami. Miały one symbolizować jedność poszczególnych kontynentów.

Olimpiada w Amsterdamie 1928 - podwójnie złote igrzyska... w sporcie i poezji

Osiem lat później natomiast na igrzyskach w Amsterdamie po raz pierwszy pojawił się znicz olimpijski. Symbolizuje on trwałość i ciągłość idei olimpijskiej, a jego obecność nawiązuje do praktykowanej przez starożytnych Greków tradycji rozpalania podczas igrzysk ognia na ołtarzu w świątyni Zeusa.

jb/jp

Podczas pracy korzystałam z artykułu badaczki Doroty Myśliwy "Kobiety na Igrzyskach Olimpijskich", który został opublikowany w publikacji zbiorowej "Kalejdoskop genderowy: w drodze do poznania płci społeczno-kulturowej w Polsce".

Igrzyska wplecione w dzieje

Autor publikacji wcale nie jest zagorzałym miłośnikiem sportu, a jednak zdecydował się prześledzić historię części igrzysk olimpijskich w XX wieku. Daniel Lis postanowił zbadać, co dane igrzyska mówią o Polsce, świecie i trudach epoki, w jakiej zawodnikom przyszło walczyć o olimpijskie laury. Tak powstała książka "Stulecie przeszkód. Polacy na igrzyskach".

Tematem nasz gość zainteresował się w czasie igrzysk paraolimpijskich w Londynie w 2012 roku... i chciał, żeby problematyką zajął się ktoś inny. Z braku chętnych, zrobił to jednak sam. A niosło to za sobą konieczność zagłębienia się w liczne dyscypliny sportowe i skomplikowane dzieje XX wieku. 

Publikacja powstawała m.in. w Centrum Olimpijskim w Warszawie, wśród rozlicznych eksponatów, laurów związanych z bohaterami książki. - To miejsce było bardzo pomocne - podkreślił redaktor. 

Zmagania wojenne

Współczesne polskie dzieje olimpijskie sięgają roku 1920. Wówczas Polski Komitet Igrzysk Olimpijskich miał ambicje wystawienia zawodników tego roku w Antwerpii. - To się nie udało ze względu na wojnę polsko-bolszewicką, która, gdy zaczynały się igrzyska, już się toczyła - mówił Daniel Lis.

Czytaj także:

• Halina Konopacka - pierwsza polska złota medalistka olimpijska
• Polski komitet Olimpijski - serwis specjalny >>>>

Polska zadebiutowała w rywalizacji dopiero w 1924 roku. Jednym z wyjątkowych sportowców, którzy stanęli do zawodów, był jeździec Adam Królikiewicz na koniu Pikadorze. - Urodził się w roku (1894), kiedy Pierre de Coubertin powołał Międzynarodowy Komitet Olimpijski i idea olimpijska została wskrzeszona - opowiadał nasz gość. - Sam uczył się jazdy konnej w kawalerii w czasie I wojny światowej.

Losy Królikiewicza dobrze oddają realia tamtej epoki, jeździec w 1920 roku zasilił bowiem nie grono sportowców, ale szeregi walczących na froncie.  

***

Tytuł audycji: O wszystkim z kulturą

Prowadził:  Jakub Kukla

Gość: Daniel Lis (autor książki "Stulecie przeszkód. Polacy na igrzyskach")

Data emisji: 23.02.2022

Godzina emisji: 17.30