16 maja 1975 roku Telewizja Polska wyemitowała pierwszy odcinek serialu "Czterdziestolatek".

Pomysłodawcami serialu byli reżyser Jerzy Gruza oraz Krzysztof Toeplitz. Obaj panowie skończyli w tym samym roku  40 lat. W rozmowach spostrzegli, że borykają się z tymi samymi problemami. Bazując na swoich doświadczeniach, najpierw stworzyli scenariusz kabaretu, jednak po namysłach zdecydowali się na nakręcenie serialu.

- Zorganizowałem casting na odtwórcę roli głównego bohatera spośród wszystkich warszawskich aktorów w wieku około 40 lat. Wybór padł na Andrzeja Kopiczyńskiego, bo odpowiadał moim wyobrażeniom o mężczyźnie, który jest szarpany przez różnego rodzaju historie. Początkowo reszta ekipy opowiadała się przeciwko zaangażowaniu Andrzeja – opowiadał reżyser Jerzy Gruza w audycji "Wieczór kulturalny".

 

- Zostałem niespodziewanie zaproszony na casting do filmu. Poszedłem na niego na całkowitym luzie. Nie zakładałem tego, że mnie zaangażują – wspominał po latach Andrzej Kopiczyński w audycji "Portret słowem malowany".

- Andrzej miał niesamowite poczucie humoru, także na swój temat, co jest bardzo ważne. Nie bał się ośmieszenia, czy sytuacji, w której pokazuje się jako fajtłapa. Starał się swoją uczciwą pracą pomagać ekipie filmowej – argumentował wybór aktora Jerzy Gruza w audycji "Portret słowem malowany".

Kopiczyński zachwycił się scenariuszem. Serial pokazywał perypetie tytułowego "Czterdziestolatka" – inżyniera Stefana Karwowskiego, który przeżywa różnego rodzaju zawirowania psychiczne, zawodowe i rodzinne. W związku z osiągnięciem 40. roku życia, zaczął odczuwać beznadzieję i zastanawiał się nad tym, co może dalej robić w życiu. Akcja serialu została osadzona w Warszawie, w momencie budowy Trasy Łazienkowskiej. Film świetnie oddawał klimat lat 70. XX wieku - z jednej strony obrazował gierkowską propagandę sukcesu, a z drugiej problemy, z którymi codziennie zmierzała się przeciętna polska rodzina.

W rolę żony Karwowskiego - Magdy, starającej się pogodzić życie rodzinne z zawodowym, wcieliła się Anna Seniuk. Na ekranie wypadła tak przekonująco, że wielu widzów sądziło, że także w rzeczywistości jest żoną Kopiczyńskiego. W pamięci milionów utkwiła Irena Kwiatkowska, nazywana w filmie kobietą pracującej, która pojawiała się w najmniej spodziewanych momentach serialu. W każdym odcinku wykonywała inny zawód mający związek z bieżącą akcją. Wygłaszane przez nią w każdym monologu zdanie "jestem kobietą pracującą, żadnej pracy się nie boję!", zadomowiło się na stałe w codziennym języku. Postać, nawiązująca do socjalistycznej emancypacji kobiet, stała się symbolem zaradności Polek w PRL.

- Najbardziej podobały mi się tyrady kobiety pracującej. To był taki nasz wentyl, w którym mogliśmy bardziej wyeksponować nasze poglądy – mówił Jerzy Gruza.

Po skończeniu zdjęć, serial długo leżał na półce. Do jego emisji doszło całkowicie przypadkiem.

Złożony początkowo z siedmiu odcinków serial, cieszył się tak wielką popularnością, że władze telewizji zdecydowały się na dokręcenie kilkunastu kolejnych. Piosenkę otwierającą każdy z nich pt. "Czterdzieści lat minęło" wykonywał Andrzej Rosiewicz. W 1976 roku na fali sukcesu produkcji powstał film "Motylem jestem, czyli romans czterdziestolatka", opowiadający o miłosnych przygodach inżyniera. W latach 1993-1994 TVP wyprodukowała kontynuację pt. "Czterdziestolatek. 20 lat później", obrazującą losy rodziny Karwowskich w okresie transformacji ustrojowej.

seb

Film oparty na autentycznej historii

Scenariusz filmu napisali przyjaciele – aktorzy: Zbigniew Cybulski i Bogumił Kobiela (pojawiający się w napisach końcowych jako trzeci współautor znany pisarz Wilhelm Mach jest tylko figurantem, którego Tadeusz Konwicki, kierujący wtedy studiem filmowym "Kadr", poprosił o wsparcie projektu, licząc na przekonanie w ten sposób do niego władz kinematografii) na podstawie autentycznych wydarzeń z życia Cybulskiego.

W czasie gdy Cybulski i Kobiela wspólnie prowadzili w Gdańsku słynny na całą Polskę teatrzyk satyryczny Bim-Bom (w filmie występujący pod nazwą Tik-Tak), Cybulski poznał i obdarzył przelotnym uczuciem córkę konsula francuskiego Francoise Buron, która chętnie przychodziła oglądać ich występy. Miłość nie rozwinęła się jednak, przede wszystkim z powodu wyjazdu młodej Francuzki.

Debiut reżyserski

"Do widzenia, do jutra" to debiut reżyserski Janusza "Kuby" Morgensterna, który jednak miał za sobą już kilkuletnie doświadczenie na planie filmowym w charakterze asystenta i II reżysera przy takich filmach Andrzeja Wajdy jak "Kanał" (1956), "Popiół i diament" (1958) czy "Lotna" (1959). Jako osobisty przyjaciel Zbigniewa Cybulskiego zdecydował się zrealizować film pozornie pozbawiony tematyki politycznej na podstawie jego noweli, ponieważ inne, bardziej "poważne" projekty reżysera spotykały się w tamtym czasie z odmową władz kinematografii.

Aktorzy

Cybulski gra w filmie Jacka – aktora teatrzyku Tik-Tak, czyli samego siebie. W rolę pięknej Francuzki o imieniu Margueritte wcieliła się szesnastoletnia Teresa Tuszyńska. Partnerują im takie osobistości jak młodziutki Roman Polański, Jacek Fedorowicz czy obsadzeni w rolach epizodycznych Adam Pawlikowski i Krzysztof Komeda.

Portret artystycznej bohemy 

Film ma charakter lekkiej historyjki o młodzieńczej miłości, a jego tematem jest zderzenie szaleńczo zakochanego Jacka z podchodzącą do uczuć jak do zabawy rozpieszczaną Margueritte. Wszystko podane jest w formie nieco sztucznej, ale mimo to interesującej. Najważniejszym walorem filmu jest to, że portretuje on pewien wycinek współczesnej rzeczywistości, ten, który twórcy znali najlepiej.

- Ten film czerpie z moich doświadczeń ze znajomości ze środowiskiem zgromadzonym wokół Bim-Bomu – mówił Janusz Morgenstern w Polskim Radiu, w audycji Anny Stempniak.

Drugie dno

Pozornie błaha opowieść o młodzieńczej miłości, ma oczywiście drugie polityczne dno, skoro powodem nieszczęścia zakochanych jest nie tylko ich lekki stosunek do życia, ale także żelazna kurtyna, która ostatecznie rozdziela polskiego aktora od pięknej córki francuskiego dyplomaty.

Walory filmu

Ponadto, co częste w przypadku najwybitniejszych filmów zaliczanych do nurtu polskiej szkoły filmowej, niewątpliwym walorem filmu, obok świetnego aktorstwa i reżyserii, jest warstwa wizualna. Zdjęcia Jana Laskowskiego są bardzo nastrojowe i mają zasadniczy wpływ na odbiór dzieła.

Jeszcze jednym czynnikiem wpływającym na wyjątkowość obrazu Morgensterna jest muzyka, skomponowana przez, również debiutującego na dużym ekranie, Krzysztofa Komedę. Już w pierwszym filmie Komeda dał popis swojego autorskiego języka muzycznego, który można określić jako liryczny jazz. Kompozycje Komedy dopełniają szczególny nastrój filmu, który wyróżnia się spośród innych filmów polskiej szkoły także językiem wizualno-muzycznym, który na dobrą sprawę jest bliższy filmom rozpoczynającej się właśnie w 1960 roku francuskiej nowej fali.

az

58 lat temu, 11 czerwca 1965 roku miała miejsce premiera filmu "Salto" w reżyserii Tadeusza Konwickiego. To jeden z najbardziej niezwykłych i magicznych filmów w polskiej kinematografii.

Tadeusz Konwicki był reżyserem nietypowym ponieważ w udany sposób łączył aktywność filmową i literacką, przy czym w powszechnej świadomości, mimo wszystko, kojarzony jest bardziej jako literat. Pewnie właśnie z powodu poświęcania dużej ilości czasu na literaturę filmy robił rzadko. Niemal zawsze były to jednak dzieła bardzo istotne, a "Salto" jest być może spośród nich najważniejsze.

Miedzy jawą a snem

Przede wszystkim jest to film niezwykle pojemny, który ciężko przypisać do któregoś z gatunków czy stylów. Konwicki tworzył filmy zdecydowanie autorskie. Tym co wybija się na pierwszy plan jest więc osobowość twórcy, choć w każdym filmie objawia się ona w nieco inny sposób. Konwicki nie należał do osób, przynajmniej w swojej twórczości filmowej, które próbują dwa razy wejść do tej samej rzeki.

Tym jednak, co właściwe wszystkim filmom Tadeusza Konwickiego jest atmosfera pewnego zawieszenia pomiędzy jawą, a snem.

Metafora społeczeństwa

W "Salcie" mamy do czynienia z opowieścią o mężczyźnie (Zbigniew Cybulski), który przybywa do pewnej miejscowości na ziemiach odzyskanych i niemal każdemu z mieszkańców przedstawia się jako kto inny i inaczej opowiada swój życiorys. Mieszkańcy miasteczka stanowią swoisty przekrój polskiego powojennego społeczeństwa. Pamiętać jednak należy, że jest to metafora bardzo umowna.

Mamy tu więc zakompleksionego i zawistnego artystę (Wojciech Siemion), krzepkiego rotmistrza (Zdzisław Maklakiewicz), pijaka-erotomana (Andrzej Łapicki) czy uczynnego gospodarza skrycie marzącego o tym, żeby zrobić komuś świństwo (Gustaw Holoubek).

Wojenne mity

Przybycie człowieka, który nie daje się określić zmusza mieszkańców do zmierzenia się z własnymi kłamstwami i mitami wokół których zbudowali swoją egzystencję. Konwicki wskazuje tu szczególnie na mity związane z ostatnią wojną i niejasnym czasem następującym zaraz po niej.

- "Salto" zrealizowane równolegle z napisaniem "Sennika współczesnego" ilustruje moment, w którym Konwicki przestał uważać, tak jak większość pisarzy jego pokolenia, że biografia wojenna, barykadowa, podziemna jest pewną wartością, z której można czerpać pewne profity duchowe – mówił Jacek Fuksiewicz w audycji Polskiego Radia w 1972 roku. - Pisarz, który odbywa drogę od pewności do zwątpienia, to jest rzadkie – dodawał krytyk.

Powyższy cytat, poza filmem "Salto", odwołuje się także do napisanej dwa lata wcześniej powieści Konwickiego, która również opowiada o dziwnej sennej osadzie gdzieś w Polsce, która staje się metaforą całego kraju. Reżyser przyznawał nawet w wywiadach, że dominantą w filmie "Salto" jest silne oparcie całości na wizji literackiej.

Wspomniane zerwanie Konwickiego z wojenną mitologią umieszcza go w pewnym sensie na kontrze do filmów polskiej szkoły filmowej, które raczej budowały niż rekonstruowały wojenną mitologię. Wyjątkiem może tu być ironiczna twórczość Andrzeja Munka.

- Konwicki to antykolumb – powiedział w audycji Polskiego Radia Jacek Fuksiewicz.

az

Tadeusz Fijewski urodził się w Warszawie 14 lipca 1911 roku, w wielodzietnej rodzinie robotniczej.

- To był chłopiec z Powiśla, z wielodzietnej rodziny. Był synem malarza pokojowego. To było trudne i biedne życie. Ale część jego licznego rodzeństwa zajęła się teatrem – mówiła Barbara Osterloff w audycji Tomasza Mościckiego w Polskim Radiu w 2011 roku.

 W teatrze zadebiutował jako dziesięciolatek w 1921 roku, a w filmie w 1927 roku - w produkcji "Zew morza" w reżyserii Henryka Szaro.

W 1936 ukończył Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej w Warszawie.

Przed wojną, ze względu na swoją delikatną urodę i młody, szczupły wygląd, grał głównie role dziecięce. Zagrał jednak w tym okresie w 20 filmach. Występował w teatrach dla dzieci oraz w Teatrze Miejskim w Sosnowcu oraz Ateneum i Polskim w Warszawie.

Role wojenne

W czasie wojny był więźniem niemieckich obozów w Oranienburgu i Dachau. Po zwolnieniu z obozu działał w Armii Krajowej, pracując w barach jako kelner. Brał udział w Powstaniu Warszawskim, po którym został wywieziony do Niemiec do oflagu Gross-Born.

- W czasie Powstania dostałem się do niewoli. Mieli mnie posłać przed czołgami jako żywą tarczę, ale wymigałem się - opowiadał Fijewski w audycji Anny Retmaniak w Polskim Radiu w 1972 roku. - Zacząłem udawać umierającego na serce, także to była właściwie moja najlepsza rola, najlepiej zagrana. Przy tym uratowałem 4 młodych ludzi, którzy mnie nieśli w kocu. Potem występowałem też w szpitalu na Czerniakowskiej, gdzie mówiłem monologi.

Młody starzec

Po wojnie Fijewski pracował w Teatrze Ziemi Pomorskiej w Toruniu (1946) i tu po raz ostatni zagrał rolę dziecięcą i jednocześnie pierwszą rolę starca ("Grube ryby" - 1946), która w pewnym sensie do niego przylgnęła - odtąd często był obsadzany jako tego typu postać. Ciekawe, że w jego karierze właściwie nie było etapu pośredniego.

- Ja w zasadzie nigdy nie miałem szczęścia grać roli dla siebie - mówił Tadeusz Fijewski w audycji Anny Retmaniak w 1972 roku - bo albo grałem w krótkich majtkach albo wskakiwałem od razu w peruki jakieś. Telewizja mi to w jakimś stopniu dała, szczególnie w widowiskach, które reżyserował Jerzy Antczak. Tam mogłem się wyżyć, tam mogłem pokazać siebie, swoją osobowość - dodawał aktor.

Stary warszawiak

Po epizodzie toruńskim Fijewski szybko powrócił do rodzinnej Warszawy i pracował w teatrach: Nowym (1947–1949), Narodowym (1949–1954), Współczesnym (1954–1968) i Polskim (1968–1978).

- To był jeden z najbardziej warszawskich aktorów - mówiła krytyk teatralny Barbara Osterloff w audycji Polskiego Radia - nie tylko warszawskie sceny były jego domem ale on się też w Warszawie urodził i przez całe swoje życie był z tym miastem związany – dodawała.

Do najbardziej znanych ról teatralnych Tadeusza Fijewskiego należą Chlestakow w "Rewizorze" Gogola w reżyserii Bohdana Korzeniewskiego (1952, Teatr Narodowy), wuj Eugeniusz w "Tangu" Sławomira Mrożka w reżyserii Erwina Axera (1965, Teatr Współczesny) czy Gogo w polskiej premierze "Czekając na Godota" Samuela Becketa, którą wyreżyserował Jerzy Kreczmar (1957, Teatr Współczesny).

- Rok 1957 to był taki czas, w którym inny repertuar wreszcie mógł wejść na polskie sceny - mówiła Barbara Osterloff w Polskim Radiu. - "Czekając na Godota" w reżyserii Jerzego Kreczmara z Fijewskim było jednym z najważniejszych przedstawień tego czasu. Polscy widzowie mogli zapoznać się z twórczością jednego z najważniejszych autorów na Zachodzie.

W Teatrze Polskim, z którym Fijewski związany był przez ostatnie 10 lat swojego życia stworzył wybitną rolę Kalmity w "Chłopcach" Stanisława Grochowiaka w reżyserii Wandy Laskowskiej.

Aktor filmowy

Drugą stroną kariery Tadeusza Fijewskiego są filmy, w których zagrał ponad 50 ról.

- On wielokrotnie grał postaci skrzywdzonych i poniżonych - mówiła Barbara Osterloff w Polskim Radiu - jak na przykład parobka Borynów w "Chłopach" (1972) Jana Rybkowskiego. Zagrał też epizod w "Nocach i dniach" (1975) Jerzego Antczaka, a także Starego Czereśniaka w "Czterech pancernych" (1970) Konrada Nałęckiego dodawała teatrolog.

Oprócz wymienionych tytułów zapamiętany będzie na pewno dzięki roli - znów typowego dla siebie nieporadnego staruszka - starego subiekta Ignacego Rzeckiego w "Lalce" Wojciecha Jerzego Hasa (1968). Film ten jednakże nie był jedynym spotkaniem z reżyserem.

- Spotkaliśmy się trzy razy: "Pętla", "Złoto" i "Lalka" - mówił Wojciech Jerzy Has w audycji Polskiego Radia. - To jest doświadczony, wielki artysta. Przychodzi przygotowany i ma gotową propozycję. To jest jego ciężka praca, ale tego nie widać - dodawał Has.

Obok teatru i filmu Tadeusz Fijewski występował również w Teatrze Polskiego Radia - zagrał blisko 200 ról w licznych spektaklach, między innymi u boku Ireny Kwiatkowskiej w "Teatrze Eterek" Jeremiego Przybory czy w powieści-serialu "Matysiakowie".

az

77 lat temu, 8 czerwca 1946 roku w Łodzi urodził się Piotr Fronczewski - Pan Kleks, Szpicbródka, Stańczyk i King Bruce Lee w jednym. Aktor słynie ze swojego profesjonalizmu, pracowitości i nadzwyczajnej skromności.

Teatr to azyl

Piotr Fronczewski na scenie zadebiutował jeszcze jako dziecko. W latach 50. występował w Teatrze Telewizji, a po raz pierwszy na wielkim ekranie pojawił w 1958 roku w filmie Stanisława Różewicza "Wolne miasto". Jako 14-latek rozpoczął swoją przygodę z radiem od udziału w nagraniach słuchowiska "W Jezioranach".

Choć miał już pewne doświadczenie, o mały włos wcale nie zostałby słynnym artystą. Przeciwnikiem kariery aktorskiej młodego Piotra był jego ojciec, który jako pracownik teatru miał styczność ze środowiskiem artystycznym. Co więcej, przyszły wybitny aktor uciekł z egzaminu wstępnego do szkoły teatralnej. Na szczęście wrócił i dostał się na studia.

Od ukończenia Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie w 1968 roku związany był z kilkoma stołecznymi teatrami. Początkowo występował w Teatrze Narodowym, następnie Współczesnym, w latach 1973-83 Dramatycznym. Później był jeszcze Teatr Studio, a od 1991 roku regularnie grał w Ateneum. W ostatnich latach widzowie mogli go również oglądać w Teatrze 6. Piętro.

- Teatr jest schronieniem, jest azylem, jest domem dla aktora. Jest miejscem, które go nobilituje, które mu daje rzeczywiste, prawdziwe szlify, które stanowi o jego jakości i wartości – stwierdził na antenie Polskiego Radia w rozmowie z Anną Retmaniak w 1992 roku.

Poważne role w teatrze, Fronczewski łączył z występami na scenie kabaretowej. W latach 70. wstąpił do Kabaretu pod Egidą, a następnie do Kabaretu Olgi Lipińskiej. Satyra na PRL-owską rzeczywistość nie przypadła do gustu ówczesnej władzy. Aktor był inwigilowany przez Służbę Bezpieczeństwa i namawiany do podjęcia współpracy, jednak stanowczo odmówił.

Szpicbródka, Konsul, Pan Kleks

Mimo przywiązania do teatru, to jednak role filmowe przyniosły Piotrowi Fronczewskiemu największą sławę. "Ziemia obiecana" (1974), "Trędowata" (1976) czy "Znachor" (1981) to pozycje chętnie oglądane do dnia dzisiejszego. Dodać do tego należy tytułowe role w filmach takich, jak "Hallo Szpicbródka" i "Konsul". Oczywiście nie można zapomnieć o bajkowej postaci Pana Kleksa, w którą Fronczewski wcielał się trzykrotnie.

Aktor wielokrotnie użyczał swojego charakterystycznego głosu w produkcjach dubbingowych. Do najbardziej popularnych anonimowanych postaci, za którymi stał, należą Diego we wszystkich częściach "Epoki Lodowcowej" i głowa rodziny w obu epizodach "Iniemamocnych". Miłośnicy gier komputerowych z pewnością pamiętają go jako narratora we "Wrotach Baldura".

Fronczewski często występował także w serialach telewizyjnych. Starsi widzowie na pewno kojarzą granego przez niego Stańczyka w produkcji "Królowa Bona". Pojawił się także w kultowych: "Lalce", "Domu" czy "Polskich drogach", jednak chyba najbardziej znany pozostanie jako Jacek z "Rodziny zastępczej". W ostatnim czasie artystę można było oglądać w popularnym serialu "Rojst". 

Oczywiście nie sposób wymienić tu wszystkich ról filmowych i serialowych aktora. Fronczewski zagrał bowiem w ponad 100 produkcjach.

Warto jeszcze wspomnieć o radiu. Począwszy od wspomnianego już słuchowiska "W Jezioranach", Fronczewski wziął udział w wielu produkcjach w Polskim Radiu, takich jak "Rodzina Poszepszyńskich" czy "Przygody Wuja Alberta", gdzie wcielił się w tytułową rolę. Fronczewski bardzo sobie cenił pracę w tym miejscu.

- Radio jest najspokojniejszym i najmilszym miejscem pracy w naszych poczynaniach telewizyjnych, filmowych, teatralnych. […] Jest tu szansa na koncentrację, na oddech, na skupienie, na pracowanie bez pośpiechu, bez gwałtu, bez krzyku – stwierdził Fronczewski w rozmowie z Jerzym Bienieckim podczas audycji "Gwiazdy estrady" wyemitowanej w 1978 roku.

King Bruce Lee Karate Mistrz

Wszechstronnie uzdolniony aktor zajmował się także muzyką. W kabarecie wyśpiewał dziesiątki utworów satyrycznych, jednak prawdziwą furorę zrobiła wykreowana w latach 80. postać Franka Kimono. Utwór "King Bruce Lee Karate Mistrz" jest wciąż chętnie słuchanym przebojem. W 2008 roku Franek Kimono wystąpił gościnnie w bardzo popularnym utworze "W aucie" raperów Sokół & Pono.

Czytaj także:

Franek Kimono powraca!

Choć Fronczewski ma na swoim koncie kilka płyt i singli, nie przepada za śpiewaniem.

- Gdybym umiał naprawdę, to może bym lubił, a tak ja bym tego nie nazywał śpiewaniem. To są jakieś instalacje słowno-muzyczne – opowiadał w 2001 roku w rozmowie z Jakubem Urlichem na antenie Polskiego Radia.

Znana jest również jego wyjątkowa interpretacja utworu "To ostatnia niedziela" Mieczysława Fogga. 

Mieczysław Fogg – zobacz serwis specjalny Polskiego Radia

Skromny, zwykły człowiek

Najbliżsi współpracownicy aktora wielokrotnie podkreślali, że aktor jest zwyczajnym człowiekiem, który nie ma w sobie nic z gwiazdy. Jest zawodowcem, ale równocześnie osobą nieśmiałą i bardzo zamkniętą w sobie. Nie lubi udzielać wywiadów, ponieważ uważa, że nie ma nic ciekawego do powiedzenia na swój temat. Kocha motocykle, a jazdę na nich traktuje jak terapię.

- Jest to jeden z tych aktorów, którego wszyscy koledzy lubią. To się rzadko zdarza. Nie znam człowieka, który by nie lubił Piotra Fronczewskiego - tak o artyście mówił na antenie Polskiego Radia Jan Englert.

- Talent to cząstka Pana Boga, która jest nam dana na przechowanie – stwierdził aktor w rozmowie z Anną Retmaniak w audycji z cyklu "Rozmowa z mistrzami" z 2013 roku. – To jest coś co się ma. To można rozwinąć, ale tego nie można zyskać. 

W archiwum Polskiego Radia zachowało się wiele audycji, w których udział wziął Piotr Fronczewski. Prezentujemy kilka z nich i zachęcamy do wysłuchania rozmów z wybitnym aktorem.

th