Zajęcie Brześcia

17 września 1939 roku ranny gen. Konstanty Plisowski wydał rozkaz opuszczenia Brześcia i ewakuacji. Do miasta wkroczyły wojska niemieckie pod dowództwem Heinza Guderiana. Zgodnie z postanowieniami paktu Ribbentrop-Mołotow zajęty przez Wehrmacht Brześć został przekazany Armii Czerwonej. Związek Radziecki z kolei przekazał miasto Białoruskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej jako ośrodek administracyjny nowo powołanego obwodu brzeskiego.

Propaganda radziecka donosiła: "Polscy obszarnicy ujarzmili lud pracujący Białorusi Zachodniej, rzucili ich na pola imperialistycznej wojny. Idziemy zatem, nie zdobywać, a wyzwalać".

Brześć z tego okresu wspomina dziennikarz Zbigniew Adrjański: – W Brześciu sowieckim głód jest taki, jakiego nigdy nie doznałem.

Na zdjęciu: Gen. Heinz Guderian i gen. Siemion Kriwoszein odbierają radziecko-niemiecką defiladę w Brześciu 22 września 1939, źr. Bundesarchiv, Wikipedia/dp

Parada wojskowa

Aby przypieczętować przekazanie Brześcia w ręce sowieckie, armie sojusznicze przemaszerowały przez miasto wraz ze swoimi dowódcami, zmieniono flagi, a wszystko to odbywało się przy dźwiękach hymnów III Rzeszy i ZSRR.

Defilada ruszyła spod gmachu Urzędu Wojewódzkiego województwa podlaskiego o godzinie 16.00. Przemarsz wojsk odebrali wspólnie Heinz Guderian i Siemion Kriwoszein.

Traktat o przyjaźni

28 września 1939 sojusznicy podpisali nowy układ o podziale terytoriów podbitych. W preambule Traktatu o przyjaźni i granicach czytamy: "Rząd Rzeszy Niemieckiej i Rząd ZSRR uznają, że jest ich wyłącznym zadaniem, po upadku byłego państwa polskiego, odtworzyć spokój i porządek na tych terytoriach i zapewnić pokojowy byt ludności tam zamieszkującej w zgodzie z jej narodowym charakterem".

Posłuchaj audycji o wydarzeniach września 1939 w Brześciu.

Archiwalne audycje, filmy, zdjęcia, komentarze historyków oraz relacje świadków znajdziesz w serwisie specjalnym Polskiego Radia Wrzesien1939.polskieradio.pl.

mb

Do akcji tej przeznaczono 2. Kompanię Leszczyńskiego Pułku Piechoty dowodzoną przez kpt. Edmunda Lesisza, wzmocnioną plutonem artylerii piechoty kpt. Ludwika Snitko, plutonem ciężkich karabinów maszynowych oraz plutonem samochodów pancernych.

Około godziny 16. na teren III Rzeszy – jako pierwsi - wkroczyli piechurzy kpt. Lesisza z 55. pułku piechoty, którzy zlikwidowali strażnicę Grenzschutzu we wsi Geyersdorf.

- Otoczyliśmy z jednej i z drugiej strony wieś Geyerstorf. Prawdopodobnie żołnierz stojący na posterunku dostrzegł nas i rozpoczęła się wymiana strzałów – relacjonował Ryszard Bendor, żołnierz wojny obronnej 1939 roku. – Odezwały się karabiny i w ruch poszły granaty. Nasi żołnierze widzieli, że niemiecki oddział po prostu przed nami uciekał – wspominał.

W tym samym czasie polska artyleria ostrzeliwała miejscowość. Przebywający tam żołnierze niemieccy byli zaskoczeni, tym bardziej, że pod wieś podjechały polskie czołgi rozpoznawcze por. Wacława Chłopika. Polska piechota poszła dalej w kierunku Wschowy. Jeszcze przed wieczorem artyleria polska, rozpoczęła ostrzeliwanie niemieckiego miasteczka. Polskie pociski spadły na znajdujące się w mieście koszary.

- W mieście zapanował nieopisany chaos. Niemcy myśleli, że pod Wschowę nacierają poważne siły polskie i rozpoczęli ewakuację – mówił Józef Zgliński, żołnierz 55. oddziału piechoty we wrześniu 1939 roku.

3 września, czyli nazajutrz po akcji na Wschowę, oddziały polskie zgodnie z ogólnym planem opuściły garnizony w Lesznie i w Rawiczu.

Posłuchaj wspomnień żołnierzy, którzy brali udział w wypadzie na terytorium Niemiec, a którzy później walczyli w bitwie nad Bzurą, największej w wojnie obronnej 1939 roku.

im

Wrzesień 1939 roku w Polskim Radiu. Posłuchaj!

W drugiej połowie lat 30. rozpoczęto gruntowną modernizację Wojska Polskiego, które do 1939 roku stało się siódmą pod względem wielkości armią na świecie. Na zbrojenia wydawano ponad 30 proc. budżetu państwa, co było oszałamiającą liczbą.

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

Budżet II Rzeczpospolitej był nieporównywalny z niemieckim i nawet tak wysokie wydatki nie pozwoliły na nadrobienie w krótkim czasie zaniedbań z poprzednich lat.

Polska ustępowała III Rzeszy pod względem liczebności każdego rodzaju wojska. Podobnie wygląda porównanie z Armią Czerwoną, która przypuściła zdradziecki atak na Polskę 17 września 1939 roku.

Zobacz infografikę i posłuchaj audycji na temat potencjału militarnego Niemiec i ZSRR podczas ataku na Polskę.

Infografika przedstawiająca porównanie sił we wrześniu 1939

W wyniku postanowień Wielkiej Trójki w Teheranie, Jałcie i Poczdamie, Polska utraciła Kresy Wschodnie ze Lwowem i Wilnem. Łącznie 178 tys. km2. Jako rekompensatę kraj otrzymał 101 tys. km2 tzw. Ziem Odzyskanych – odebranych Niemcom terenów Warmii i Mazur, Pomorza Zachodniego, części Wielkopolski i Śląska.

Choć obszary te były lepiej rozwinięte gospodarczo od ziem kresowych, to już w czasie wojny rozpoczął się szaber tych terenów na niespotykaną dotąd skalę. Żołnierze Armii Czerwonej traktowali je jako część wrogich Niemiec. Ale szaber nie był ograniczony do Ziem Odzyskanych. Zgodnie z prawem wojennym ZSRR, grabież "na cele prowadzenia wojny" była dopuszczana w strefie przyfrontowej, która mogła sięgać 100 km w głąb terytorium już opanowanego. Podczas przełamywania Wału Pomorskiego na linii Wałcz-Gorzów Wielkopolski, Sowieci byli uprawnieni na przykład do szabrowania Bydgoszczy.

Pijana okupacja. Przestępstwa Armii Czerwonej w powojennej Polsce

Zorganizowana grabież

Odpowiednie rozkazy Stalin wydał już w styczniu 1945, kiedy Armia Czerwona przekroczyła Wisłę. Formowano na tej podstawie specjalne "trofiejnyje otriady" (w wolnym tłumaczeniu: oddziały pozyskujące zdobycze). Szaber odbywał się nadzwyczaj metodycznie. Brygady trofiejne powstawały przy różnych komitetach (ministerstwach) Rady Komisarzy Ludowych ZSRR. W szeregach jednostek tzw. trofiejczyków byli m.in. historycy sztuki, którzy oceniali, które dzieła są warte grabieży i inżynierowie, którzy nadzorowali demontaż maszyn fabrycznych.

Trofiejczycy stanowili armię w armii. Dysponowali własną infrasturkturą – systemem magazynów i oddziałów samochodowych zaopatrzonych w ciężarówki do wywozu dóbr. Torami kolejowymi wywożono całe fabryki. W oddziałach trofiejnych służyło ogółem 100 tys. ludzi. Do prac fizycznych przy wywózce wykorzystywano jeńców i okoliczną ludność. Cała operacja była kierowana z Moskwy, przez Komitet Specjalny przy Państwowym Komitecie Obrony (GKO), na którego czele stał Gieorgij Malenkow – jeden z najbliższych współpracowników Stalina.

Wywozili co się da

Wyobraźmy sobie, że z Polski znika nagle jedna czwarta sieci kolejowej. Taka była skala grabieży torów przez Armię Czerwoną. Rosjanie ukradli 5000 km torów z terenów Ziem Odzyskanych i zachodnich Niemiec.

Nim jednak "trofiejnyje otriady" zabrały ze sobą tory, wykorzystywały je do transportowania całych fabryk za Bug. Szczególnie atrakcyjne były tereny Górnego Śląska, gdzie zarówno po polskiej, jak i niemieckiej stronie przedwojennej granicy funkcjonowały potężne kopalnie, huty i fabryki.

Według sowieckiego Centralnego Urzędu Statystycznego komanda trofiejne w granicach dzisiejszej Polski zdemontowały 1119 przedsiębiorstw. Jeszcze gorzej było na terenie radzieckiej strefy okupacyjnej w Niemczech. Tam Sowieci zdemontowali 2955 zakładów.

Grabież nie dotyczyła tylko wielkich ośrodków przemysłowych. Doświadczali jej zwykli Polacy i to nie tylko ze strony trofiejczyków. "W dniu 26 VII 1945 r. powracając rowerem z domu do pracy do Starostwa Powiatowego w Puławach, zostałem niespodziewanie zrzucony z roweru na ulicy w osadzie Baranów przez 2-óch osobiście mi nieznanych żołnierzy Armii Czerwonej z jednostki nr 16131 i bez żadnego tłumaczenia mi ten rower zabrali. Interwencja moja u dowódcy oddziału, do którego należeli, nie dała żadnego skutku, ponieważ, jak mi oświadczył dowódca lejtienant – meldunek mój był już z rzędu 20-ty".

Najbardziej cierpiała wieś. W niektórych miejscowościach, już po zakończeniu wojny w Europie, Armia Czerwona wymuszała oddawanie na swoje potrzeby 75 proc. zapasów zboża. Ludzie cierpieli głód, a zwierzęta nie miały paszy, co było tym gorsze, że najlepsze sztuki rekwirowali Sowieci, na potrzeby polskie pozostawiając bydło chore i słabe.

Ogołocona Europa Środkowa

Demontaż i wywózka tysięcy ton sprzętu i materiałów nie ominęły także innych państw, które znalazły się na drodze pochodu Armii Czerwonej do Berlina. W czerwcu 1944 roku zaczęło się ograbianie Rumunii. Z Węgier wywieziono 2800 wagonów łupów, z Czechosłowacji - 6500 wagonów, z Austrii - 31 200. Wszystkie te liczby bledną przy danych dotyczących Polski. Do 2 sierpnia 1945 roku z Ziem Odzyskanych i terenów przedwojennej Polski wywieziono 214 961 wagonów łupów. A należy nadmienić, że ogołacanie polskich ziem trwało także później.

O ile ów szaber państw środkowoeuropejskich dawał się – z trudem – usprawiedliwić faktem, że były one sojusznikami lub krajami uzależnionymi od III Rzeszy, to trudno czymkolwiek, poza obłudą i zawiścią, umotywować grabież terenów Polski – wówczas przecież alianta w walce z Niemcami.

Polska rozkradziona

Zdaniem historyka dr hab. Marcina Zaremby działalność szabrownicza oddziałów Armii Czerwonej wpłynęła na podobne praktyki w społeczeństwie polskim. Polacy, doświadczeni trudami sześcioletniej okupacji, znacznie łatwiej ulegali pokusie zagarnięcia cudzego dobra. Zwłaszcza jeżeli to dobro miało być poniemieckie. "»Nastrój trofiejny«, który najpierw udzielił się polskim żołnierzom, siłą rzeczy musiał promieniować także na społeczeństwo. Trudno było nie dostrzec radzieckich transportów jadących na wschód, załadowanych po brzegi niemieckim dobrem" - pisał historyk w książce "Wielka trwoga. Polska 1944-47".

Wszystkie wymienione wyżej państwa, poza Austrią, były zmuszone podporządkować się nie tylko politycznie, ale także ekonomicznie woli ZSRR. We wszystkich wprowadzono gospodarkę centralnie planowaną, której niewydolność pogłębiła przepaść gospodarczą między Wschodem i Zachodem.

Plan Marshalla - "imperialistyczne knowania"

W przypadku Polski doszło do tego wymuszone przez Moskwę odrzucenie amerykańskiego pomocowego Planu Marshalla i wyjątkowo niekorzystna umowa węglowa na lata 1945-53. Niemal 50 mln ton węgla zostało sprzedanych ZSRR za cenę stanowiącą 10 proc. ceny rynkowej (1,22 dol za tonę). Co gorsza, ten rabunkowy wywóz węgla był połączony z kwestią reparacji od Niemiec – to od dostaw po skrajnie zaniżonej cenie ZSRR uzależniło wypłacanie stronie polskiej 15. proc. od reparacji, które – zgodnie z postanowieniami konferencji w Poczdamie – miały się należeć Polsce z sumy wypłacanej przez Niemców dla Sowietów.

oprac. Bartłomiej Makowski 

Korzystałem z opracowań:

Bogdan Musiał, "Wojna Stalina. 1939-1945: Terror, Grabież, Demontaże", Zysk i S-ka, 2012;

Marcin Zaremba, "Wielka trwoga. Polska 1944-47", Znak, 2012;

Krzysztof Lesiakowski, "»Trofiejny« przemarsz", IPN, 

We wrześniu 1939 roku Polska została napadnięta przez dwa sprzymierzone ze sobą państwa totalitarne. 1 września granice Rzeczypospolitej przekroczyły wojska niemieckie, natomiast 17 września od wschodu wkroczyli Sowieci. Z powodu ogromnej przewagi najeźdźców i bierności zachodnich sojuszników Polska znalazła się pod okupacją III Rzeszy i ZSRR, które podzieliły się terytorium II Rzeczypospolitej niemal po równo. Niemal, ponieważ nieco większą część zagarnął Józef Stalin.

Czytaj także:

"A więc wojna!". Komunikat Polskiego Radia z 1 września 1939 roku

17 września 1939. Zdradziecki atak Stalina na Polskę

Sojusz dwóch zbrodniczych reżimów wkrótce dobiegł końca. 21 czerwca 1941 roku Niemcy zaatakowały Związek Radziecki. Stalin, dotychczasowy sojusznik Adolfa Hitlera, stał się jego wrogiem, zatem znacznej zmianie uległa jego pozycja w oczach aliantów zachodnich. Współpraca Anglików i Amerykanów z Sowietami, konieczna do pokonania Niemców, okazała się jednak fatalna dla sprawy polskiej.

Teheran - sojusznicy opuszczają Polskę

1 grudnia 1943 roku dobiegła końca konferencja w Teheranie, czyli spotkanie tzw. Wielkiej Trójki – premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, prezydenta Stanów Zjednoczonych Franklina Delano Roosevelta i przywódcy Związku Radzieckiego Józefa Stalina.

- Był to kluczowy moment II wojny światowej. Tutaj podjęto najważniejsze decyzje na temat dalszego, końcowego etapu wojny, ale także powojennych losów Europy, w tym Polski – mówił na antenie Polskiego Radia historyk prof. Paweł Wieczorkiewicz.

To właśnie wtedy przywódcy Wielkiej Brytanii i USA zgodzili się na włączenie wschodniej części Polski do ZSRR i przesunięcie jej granic na zachód kosztem Niemiec. Polacy, którzy walczyli z Hitlerem od pierwszego do ostatniego dnia II wojny światowej, zostali opuszczeni przez sojuszników.

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

"Za drugiego Sowieta"

Mimo początkowych zwycięstw Niemców, którzy wkroczyli głęboko na terytorium ZSRR, to Armia Czerwona wyszła zwycięsko z tej wojny. Z czasem ofensywa radziecka zaczęła posuwać się systematycznie na zachód i na początku 1944 roku Rosjanie ponownie przekroczyli przedwojenną granicę II Rzeczypospolitej.

Armia Krajowa rozpoczęła wówczas działania znane jako Akcja "Burza". AK-owcy mieli za zadanie wyzwalać opuszczane przez wycofujących się Niemców polskie miasta, zanim wkroczą do nich oddziały Armii Czerwonej. W ten sposób Polacy stawiali się w roli gospodarzy wobec Sowietów. Czasem dochodziło do współdziałania AK i czerwonoarmistów, którzy ramię w ramię walczyli np. o wyzwolenie Wilna. Niestety, współpraca nie trwała długo. Sowieci szybko przystąpili do rozbrajania polskich żołnierzy i aresztowania ich dowódców. 

Cynicznie nie wsparli też Powstania Warszawskiego, mimo że dotarli nad Wisłę i obserwowali walki w mieście.

- W oficjalnych tajnych sowieckich dokumentach mówi się o tym, żeby Polacy się maksymalnie wykrwawili, bo im bardziej wykrwawiona będzie Polska, tym lepiej dla Związku Radzieckiego po wojnie – zauważył prof. Paweł Wieczorkiewicz.

Nowe granice

W maju 1945 II wojna światowa dobiegła końca. Hitler został pokonany, alianci tryumfowali, a konferencje Wielkiej Trójki – w Jałcie i w Poczdamie – potwierdziły to, co ustalono w Teheranie. Polska, choć oficjalnie uznana za kraj zwycięski w wojnie, została okrojona i znalazła się w kręgu państw zależnych od ZSRR.

Czytaj także:

77 lat temu w Jałcie Stalin wziął wszystko

Poczdam 1945. Stalin, Truman i Churchill dzielą Europę

- W ujęciu propagandowym Polska wyszła zwycięsko z II wojny światowej. Ale jakiż to za zwycięzca, którego terytorium było o 20 procent mniejsze niż przed ową zwycięską wojną? Jakiż to zwycięzca, który stracił kilka milionów swoich obywateli? – pytał historyk prof. Jerzy Eisler w radiowej audycji "Kronika polska".

Nowa wschodnia granica Polski przebiegała zgodnie z tzw. Linią Curzona. W zamian za utratę około połowy przedwojennego terytorium Polacy otrzymali wschodnie ziemie III Rzeszy. W propagandzie nowych komunistycznych władz zaczęto nazywać je Ziemiami Odzyskanymi. Nawiązywano bowiem do czasów, gdy tereny te znajdowały się pod panowaniem polskich władców. 

- Granica na Odrze i Nysie Łużyckiej to niewątpliwie zasługa Stalina. Tylko pytanie brzmi: czy walczył o ziemie dla Polski, czy o poszerzenie swojej strefy wpływów? Skoro Polska była w jego rękach, to niewątpliwie były to sowieckie rubieże zachodnie – stwierdził prof. Paweł Wieczorkiewicz.

Usuwanie polskości z Kresów

Sytuacja Polaków na Kresach stała się tragiczna już w 1939 roku, gdy Sowieci na zajętych przez siebie terenach zaczęli stosować liczne represje. W pierwszej kolejności prześladowania nowych władz uderzyły w oficerów wojska polskiego, funkcjonariuszy służb mundurowych i inteligencję. Aresztowania, brutalne tortury, zastraszanie czy morderstwa miały złamać opór podbitej ludności.

Szczytem terroru stosowanego przez Sowietów była zbrodnia katyńska, podczas której Rosjanie zamordowali 21 tys. przedstawicieli elity państwa polskiego. Wiele ofiar było ściśle związanych z Kresami. 

Katyń - zobacz serwis historyczny

"Za pierwszego Sowieta", czyli w okresie 1939-1941, Rosjanie przeprowadzili cztery akcje deportacyjne obywateli II RP, podczas których na Syberię i do Kazachstanu wywieziono kilkaset tysięcy Polaków. Proces usuwania śladów polskości z Kresów został przerwany wybuchem wojny niemiecko-rosyjskiej, ale Stalin wrócił do jego realizacji od 1944 roku.

Czytaj także:

82 lata temu rozpoczęła się pierwsza masowa deportacja Polaków na wschód

Deportacje Polaków w głąb ZSRR. Jak Stalin usuwał polskość z Kresów

Ponownie zaczęto prowadzić aresztowania, tortury, wywózki w głąb Rosji, zwalczano też oddziały partyzanckie. Polską ludność kresową przesiedlano na Ziemie Odzyskane, a najbardziej niepokorni nowi polscy obywatele ZSRR trafiali na Sybir jeszcze na początku lat 50. Usuwano też wszelkie materialne pozostałości polskiego dziedzictwa. 

- Celem Stalina było, aby na wschodnich ziemiach II RP ani drzewo, ani kwiatek nie mogły westchnąć po polsku. Polskość miała być wytrzebiona z Kresów fizycznie, historycznie i moralnie – stwierdził prof. Paweł Wieczorkiewicz w audycji poświęconej deportacjom Polaków przez Sowietów.

Polskość utracona

Kresy Wschodnie, które za zgodą Anglików i Amerykanów wchłonął Związek Radziecki, rozciągały się na powierzchni 180 tys. km². Jest to obszar większy niż łącznie zajmują dzisiejsze województwa mazowieckie, wielkopolskie, lubelskie, warmińsko-mazurskie, zachodniopomorskie, podlaskie i dolnośląskie.

Ziemie Odzyskane z kolei były dobrze zagospodarowanym, ale równocześnie bezlitośnie złupionym i zniszczonym przez Sowietów obszarem o wielkości 102 tys. km2. Powojenna Polska utraciła zatem 20 proc. terytorium względem stanu posiadania II Rzeczypospolitej.

Zmiana granic w 1945 roku to nie tylko liczby i statystyki, to także przesunięcie Polski ze wschodu na zachód i zmiana struktury narodowościowej. II Rzeczpospolita była krajem bardzo zróżnicowanym etnicznie, a Polacy stanowili zaledwie dwie trzecie jej obywateli. Największy odsetek polskiej ludności zamieszkiwał województwa centralne i zachodnie. Inaczej sytuacja wyglądała na wschodzie kraju. 

W województwach takich, jak tarnopolskie, stanisławowskie i poleskie Polacy stanowili mniejszość, a na Wołyniu było to tylko kilkanaście procent ogólnej liczby mieszkańców. Województwo nowogródzkie Polacy zamieszkiwali w niewielkiej większości, a najlepiej sytuacja pod tym względem przedstawiała się w województwach wileńskim i lwowskim. 

Spisy powszechne przeprowadzone w Wilnie w latach 1916 i 1931 wykazały, że większość mieszkańców tego miasta stanowili Polacy. Nawet dzisiaj, niemal 80 lat po wojnie, rejon wileński i solecznicki jest w większości zamieszkany przez ludność polską. Podobnie sytuacja przedstawiała się w ściśle związanym z dziejami Polski Lwowie. Zgodnie z przedwojennymi badaniami około 60 proc. lwowian deklarowało narodowość polską.

Należy wspomnieć też o w większości polskim Grodnie, które jako jedyne miasto stawiło zbrojny opór Sowietom wkraczającym do II Rzeczypospolitej we wrześniu 1939 roku. Wtedy to polskich żołnierzy aktywnie wspierała ludność cywilna, w tym uczniowie.

Choć Kresy były obszarem bardzo zróżnicowanym etnicznie, to Polacy, którzy stanowili jedną trzecią tamtejszej ludności, współtworzyli warstwę kulturalnej i intelektualnej elity. Wybitny historyk Roman Aftanazy w swojej pracy "Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej" opisał losy około 1500 polskich dworków, zamków i pałaców. Na Kresach urodzili się polscy bohaterowie narodowi: Tadeusz Kościuszko, Józef Piłsudski czy wybitny przedstawiciel podziemia Witold Pilecki.

Na ziemiach, które od 1945 roku znajdują się za naszą wschodnią granicą, kwitła polska kultura i nauka. Tam swoje pierwsze dzieła tworzyli mistrzowie romantyzmu: Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki. Eliza Orzeszkowa, autorka "Nad Niemnem", mieszkała i pisała w Grodnie, we Lwowie urodzili się Zbigniew Herbert i Stanisław Lem, natomiast nagrodzony Noblem Czesław Miłosz przyszedł na świat na terenie dzisiejszej Litwy. W Wilnie i Lwowie istniały znakomite wyższe uczelnie, a lwowska szkoła matematyczna dała Polsce najwybitniejszych naukowców w tej dziedzinie. 

Niestety, w czasie II wojny światowej polska kultura i nauka poniosły ogromne straty. Również na Kresach, które musiały zmagać się z terrorem obu okupantów. Niemcy, którzy wkroczyli na te tereny w 1941 roku, podobnie jak Sowieci, prowadzili akcję eliminacji polskich elit. We Lwowie dokonali mordu profesorów miejscowych uczelni. Wraz z nimi rozstrzelany został m.in. tłumacz i krytyk literacki Tadeusz Boy-Żeleński. W następnym roku w Drohobyczu z rąk niemieckiego żołnierza zginął wybitny pisarz Bruno Schulz, a rękopisy kilku jego prac, w tym owianą legendą powieści "Mesjasz", zaginęły w trakcie wojny.

Do dziś Kresy Wschodnie są kluczowym, wciąż żywym – choćby przez odwołania w całej powojennej literaturze – elementem polskiej tradycji. W wyniku II wojny światowej Polska straciła dwa z pięciu najważniejszych miast i została odcięta od istotnej części swojej historii i dorobku kulturalnego.

th