Kiedy w połowie XVII wieku Cyrano de Bergerac marzył o książce, która "nie posiada ani stronic, ani liter, którą żeby zrozumieć – potrzebne są tylko uszy", nikt nie sądził, że znajdzie to kiedyś odzwierciedlenie w rzeczywistości. 200 lat później z połączenia telegrafu Samuela F. Morse’a, telefonu Aleksandra G. Bella, fonografu Thomasa A. Edisona i teorii fal elektromagnetycznych Jamesa C. Maxwella – powstało radio.

– Marconiemu chodziło o całkiem nową rzecz pod względem jakości, a mianowicie o wysłanie wiadomości bez drutu – mówił historyk techniki Bolesław Orłowski w audycji Elżbiety Kollat.

Od Herzowa do Marconiego

W 1887 roku Heinrich Herzow udowodnił, że fale elektromagnetyczne naprawdę istnieją. W 1891 roku Edouard Branly stworzył detektor do wykrywania fal Hertza, a rosyjski pionier radiotelegrafii Aleksander S. Popow cztery lata później skonstruował pierwszy odbiornik do odbierania tych fal i elektromagnetyczną antenę.

Zwieńczeniem tych następujących po sobie genialnych odkryć było wysłanie 28 marca 1899 przez Guglielmo Marconiego pierwszego radiotelegramu ze stacji South Foreland w Anglii do oddalonej o 50 km miejscowości Wimereux we Francji. Za datę powstania radia uznaje się jednak rok 1901, kiedy to Marconiemu udało się przesłać sygnał radiowy przez Atlantyk.

– Marconiemu się udało, bo był człowiekiem zbyt mało wykształconym i nie wiedział, że to, co chce zrobić jest niemożliwe – mówił gość audycji o wynalazcy radia. – Edisonowi też się wydawało, że pewne rzeczy są możliwe, chociaż specjaliści uważali je za niemożliwe.

Kto był pierwszy?

Drugim do piastowania miana twórcy radia był Nicola Tesla. Ten skonstruował cewkę wysokonapięciową wysyłającą silne fale elektromagnetyczne, Marconi urządzenie to bez jego zgody wykorzystał przy konstrukcji swojego radia. Tesla również pracował nad urządzeniem, które mogłoby odbierać fale elektromagnetyczne, ale w 1900 roku o kilka dni w pokazaniu światu radia ubiegł go Marconi.

Co ciekawe, obaj konstruktorzy przez lata procesowali się w celu rozstrzygnięcia sporu, który z nich był pierwszy. Gugliemo Marconi za konstrukcję radia otrzymał Nagrodę Nobla. Ostatecznie w 1945 roku Sąd Najwyższy w USA prawa patentowe do radia przyznał Tesli, lecz nastąpiło to dopiero po jego śmierci. Dlatego do dziś za pioniera radiofonii uznaje się Guglielmo Marconiego.

Medium dla każdego

Potencjał wynalazku Marconiego dostrzegła od razu marynarka wojenna i jeszcze zanim odbiornik radiowy trafił do szerokiego grona odbiorców z wysyłania informacji drogą radiową korzystało już wojsko.

Wynalazek radia zrewolucjonizował świat mediów. Informacje mogli odbierać także ludzie słabo wykształceni i biedni, których nie było stać na regularne kupowanie gazet. Radio umożliwiło przekazywanie informacji na duże odległości, a z możliwości, jakie dawało nie wahali się korzystać także politycy. 

Po śmierci Guglielmo Marconiego, uczczono jego pamięć minutą ciszy w eterze.

mb/PP

Dotkliwa grypa z lat 60.

Pod tym względem nie była to pandemia o największych rozmiarach, ale zajęła w XX wieku 3. miejsce, po tzw.pan hiszpance i grypie azjatyckiej. W jej przypadku wirus typu A, szczep H3N2 świadczył, że było to połączenie grypy ptasiej z ludzką, a śmiertelność statystycznie określana była jako 1 z 1000 chorych.

Grypa ta, jak wcześniejsze w poprzednim wieku, przywędrowała do Europy i Stanów Zjednoczonych z Chin. To właśnie to państwo o bardzo dużej liczbie ludności i ośrodkach z dużą gęstością zaludnienia stawało się najczęstszą wylęgarnią chorób o charakterze epidemii, roznoszonych później do Indii i pozostałych krajów regionu. A z tamtych miejsc, najczęściej drogą lotniczą, trafiały one do Europy i USA. Ameryka Południowa i Australia w mniejszym stopniu poddawały się tamtym grypom. Na przykład właśnie grypa Hong-Kong dotarła do Stanów Zjednoczonych na pokładach statków, a przywieźli ją do swojego kraju żołnierze powracający z Wietnamu.

W Polsce epidemia zawitała dopiero w 1969 roku. Tak Cecylia Kuta, na stronach krakowskiego IPN, pisze o tych wydarzeniach: "Kolejna i bardziej dotkliwa w skutkach fala epidemii nawiedziła Polskę pod koniec lat 60. Grypa A2 Hongkong 68, podobnie jak koronawirus, przywędrowała do Europy z Chin, gdzie została zdiagnozowana w 1968 r. W styczniu 1969 r. wykryto ją w Polsce. Początkowo nie mówiono publicznie o pierwszych przypadkach zachorowań i nie podejmowano działań prewencyjnych. 20 stycznia w Warszawie ogłoszono jednak stan epidemii. Dwa dni później w Łodzi, a następnie w Poznaniu. Zaraza ogarniała kolejne miasta. W szczytowym jej okresie brakowało nawet 80 proc. pracowników w zakładach pracy. Odwoływano imprezy sportowe i kulturalne. W aptekach nie było takich środków, jak polopiryna, calcipiryna, isochin, pyramidon oraz witamina C, które uważano za zalecane przez lekarzy".

Grypa Hongkong w Polsce

Też ciekawie pisze o niej historyk Maciej Nowak-Kreyer, na stronach CIOP (Centralny Instytut Ochrony Pracy), szczególnie jeśli chodzi o teren Polski. W artykule dotyczącym pandemii XX wieku czytamy: "Na początku 1969 r. grypa Hongkong uderzyła w Polskę. Wspomnienia z tego czasu łudząco przypominają to, czego doświadczamy dzisiaj przy okazji pandemii COVlD-19. Władze PRL początkowo bagatelizowały problem, jednak aby uniknąć zarażenia, Polacy dobrowolnie i powszechnie unikali transportu publicznego, większych zgromadzeń oraz lokali gastronomicznych. Odwołano imprezy masowe, ulice opustoszały, przemysłowi i szkolnictwu zagroził paraliż spowodowany masową absencją pracowników oraz uczniów. Przeciążona służba zdrowia znalazła się na skraju zapaści (między innymi zabrakło karetek). Pod koniec stycznia ogłoszono stan epidemii na obszarze większych miast i podobnie jak przy nowym korona- wirusie, choroba rozszalała się najpierw w Warszawie i Poznaniu, a potem ciężar zachorowań przeniósł się na południe kraju. Ten sam wirus powrócił jeszcze w 1970 i, na mniejszą skalę, w 1972 roku". 

Kuta, w swoim artykule o epidemiach w PRL, zauważa jeszcze jedną prawidłowość tej z końca lat 60. i czytamy w nim: "Epidemia trwała przez trzy kolejne lata, a właściwie trzy sezony grypowe w okresach zimowych. W sumie w latach 1969-1971 liczba chorych sięgnęła około 6 milionów czyli prawie 19 proc. populacji, z czego 25 tys. zmarło z powodu powikłań, głównie zapalenia płuc i niewydolności krążenia".

Co ciekawe, portal Medycyny Praktycznej, na swoich stronach dla pacjentów, przytacza też bardzo ciekawe dane dotyczące największych pandemii grypy XX wieku. Najpierw opisuje tragiczną hiszpankę, z 1918-1919 roku, która zebrała żniwo blisko 50 milionów ofiar śmiertelnych. Póżniej dorzuca informacje dotyczące dwóch następnych pandemii: "Dwie późniejsze pandemie – tzw. grypy azjatyckiej (A/H2N2) w 1957 i 1958 r. oraz tzw. grypy Hong Kong (A/H3N2) w 1968 i 1969 r. zostały wywołane przez wirusy zawierające mieszaninę materiału genetycznego wirusów grypy ludzi i ptaków. Miały znacznie łagodniejszy przebieg - z powodu grypy azjatyckiej umarło 2—5 osób spośród każdego 1000 chorych (w sumie 2 miliony na świecie), a z powodu grypy Hong Kong 1 osoba na 1000 chorych (w sumie 1 milion, zdecydowana większość po 45. roku życia)".

Stąd, pomni tych historycznych wydarzeń, nie lekceważymy żadnej z szybko rozprzestrzeniających się epidemii, które w skali globalnej nazywane są pandemiami.

PP

Tych kabli wcześniej było pięć - ten był szósty i choć najbardziej stabilny w działaniu, to wcale nie pierwszy. Dziwne więc, że w różnych kalendariach ta data widnieje jako pierwsze położenie.

Wcześniejsze daty to 1857, dwa razy 1858, 1865 i 1866 rok. Ta, już druga w 1866 roku, próba została doprowadzona do skutku także dzięki zreperowaniu kabla z 1865 roku. Co ciekawe, jeden z wcześniejszych kabli działał poprawnie i poprawnie łączył oba kontynenty. Był to kabel z 1858 roku i to właśnie dzięki niemu wysłano pierwszą depeszę tą drogą. Był to list gratulacyjny od królowej Wiktorii do prezydenta Stanów Zjednoczonych, Jamesa Buchanan. Data tego faktu jest o wiele wcześniejsza niż dzisiejsze enuncjacje - stało się to 16 sierpnia 1858 roku. Stąd dzisiejsze obchody powinny być czynione w sierpniu. Kabel z 1858 roku został jednak zepsuty gdy miesiąc póżniej główny jego operator i inżynier, Wildman Whitehouse, chcąc przyspieszyć przepływ depesz, z kilkunastu do kilku minut, użył zbyt wysokiego napięcia.

Wcześniejszy sposoby kontaktowania się między dwoma kontynentami polegały głównie na przesyłaniu pisanych i drukowanych depesz drogą morską, przy pomocy statków. Ten sposób zajmował jednak około 10 dni, zanim Ameryka dowiedziała się np. o zmianie jakiegoś króla lub królowej lub wybuchu wojny... i podobnie w drugą stronę, zanim Europa dowiedziała się o np. o zwycięstwach w wojnach o zawłaszczenie terytoriów amerykańskich.

Kabel biegnący po dnie Atlantyku skracał ten czas do kilku - kilkunastu minut. Wszystko w zależności od długości depesz i pogody. Za tym pomysłem i rozwiązaniami technicznymi stał amerykański biznesmen i twórca tych rozwiązani Cyrus West Field. Oczywistym był fakt, że to właśnie rozwojom biznesowym, wielkim firmom i korporacjom najbardziej zależało na ustanowieniu takiego szybkiego połączenia. Wtedy jeszcze sercem światowej gospodarki była Europa.

Ważna była także opinia publiczna. W okresie tak wzmożonej emigracji na kontynent amerykański, europejskie rodziny chciały mieć szybki i stabilny kontakt z bliskimi, którzy się tam udali. Statki płynące z pisaną korespondencją nie zawsze docierały na miejsce. Stąd każdy fakt zepsucia się lub niestabilności wcześniejszych kabli był szeroko komentowany i właśnie też dzięki opinii publicznej właściciele tych połączeń zmuszeni byli do ich naprawy. Za każdym razem też wprowadzano ulepszenia kabli, a sam materiał był lepszej jakości i zwiększał powodzenie przedsięwzięcia.

Ten dzisiejszy rocznicowo kabel, jak wiele późniejszych, przebiegał z miejscowościami Foilhommerum na wyspie Valentia (to jest zachodnia Irlandia) do Heart's Content na wschodnim wybrzeżu Nowej Fundlandii. Co ciekawe, za okablowaniem tej części Ameryki stał ówczesny katolicki biskup Nowej Fundlandii.

Kolejną ciekawostką jest też fakt, że 14 marca 1844 roku zawarto w Paryżu (we Francji) międzynarodowy traktat o zakazie niszczenia lub uszkadzania transatlantyckich kabli. Obecnie układ ten nadal działa i skupia w sobie 36 sygnatariuszy.

PP

To zmiana strumienia pola magnetycznego, a dokładnie właśnie jej odkrycie stanęło u podstaw nauki o zjawisku powstawania siły elektromagnetycznej. To właśnie jego odkrycie nazwano później prawem Faradaya.

Ten angielski fizyk i chemik za swojego życie otrzymał wiele najważniejszych wtedy nagród naukowych: dwa razy Medal Copleya, dwa razy Medal Królewski i raz Medal Rumforda.

Swoje odkrycia opatrywał ścisłymi opisami matematycznymi, więc nie były to jednie empiryczne doświadczenia, ale też naukowe wytłumaczenie. Nie inaczej było w przypadku omawianego dzisiaj zjawiska indukcji elektromagnetycznej. Faraday dał realną możliwość wytwarzania prądu elektrycznego używając do celów badań magnesów, dzięki którym wpływał na zmiany pola magnetycznego i wytwarzanie pola elektrycznego.

O znaczeniu tego odkrycia niech świadczy fakt, że obecnie to właśnie faradayowska indukcja elektromagnetyczna stała się podstawową metodą wytwarzania prądu elektrycznego, a łatwo wyobrazić sobie jaki byłby świat bez możliwości wytwarzania prądu. Faraday swoje doświadczenia opierał na ruchu magnesem, bo bez tego ruchu nie byłoby możliwe wytworzenie zmiennego pola magnetycznego. Wyjaśnienie opisowo-naukowe możemy znaleźć choćby na stronach Akademii Górniczo-Hutniczej... czytamy tam: "Zwróćmy uwagę, że indukowane: siła elektromotoryczna, prąd i pole magnetyczne powstają w obwodzie tylko podczas ruchu magnesu. Gdy magnes spoczywa to bez względu na to czy znajduje się w oddaleniu od obwodu czy bezpośrednio przy nim nie obserwujemy zjawiska indukcji. Ponadto, gdy magnes rusza z miejsca i zwiększa swoją prędkość to rośnie indukowane pole magnetyczne, co oznacza, że rosną SEM indukcji i prąd indukowany. Dzieje się tak aż do chwili gdy magnes zacznie poruszać się ze stałą prędkością. Natomiast gdy magnes zatrzymuje się (jego prędkość maleje) to indukowane pole, SEM i prąd również maleją zanikając do zera z chwilą zatrzymania magnesu".

To właśnie ten ruch stał się obserwacją wielkiego uczonego, bo "doświadczenie pokazuje, że prąd indukcyjny obserwujemy gdy źródło pola magnetycznego porusza się względem nieruchomej pętli (obwodu), ale również gdy przewód w kształcie pętli porusza się w obszarze pola magnetycznego. Oznacza to, że dla powstania prądu indukcyjnego potrzebny jest względny ruch źródła pola magnetycznego i przewodnika". Dzięki właśnie opisanych obserwacji naukowiec stwierdził, że to szybkość zmian strumienia magnetycznego decyduje o powstawaniu siły elektromotorycznej indukcji. Opis tego zjawiska w postaci wzoru jest właśnie nazywany prawem Faradaya.

 PP

Wieża Kopernika

Ekspozycja stała zatytułowana "Mikołaj Kopernik – życie i dzieło" znajduje się na piętrze tego muzeum. Do zwiedzania udostępnione są też kolejne pomieszczenia pałacu, a także mieszczące się w przyziemiu planetarium i odbudowana w późniejszym czasie Wieża Kopernika. Tam właśnie zamieszkiwał słynny astronom, będąc kanonikiem kapituły warmińskiej, od 1510 roku aż do dnia swojej śmierci w maju 1543 roku. Także kanonia stała się miejscem pochówku wielkiego Polaka.

Właśnie tutaj Kopernik opracował swoje słynne dzieło - "O obrotach sfer niebieskich" (łac. "De revolutionibus orbium coelestium"). Dzieło, które zrewolucjonizowało wizję świata i pozycję Ziemi we wszechświecie. Tu też oparł się najazdowi krzyżackiemu w 1520 roku czemu przysłużyło się ufortyfikowanie zamku. Powstałe muzeum nie było pierwszą pamiątką astronoma.

Jak podaje muzeum na stronie internetowe: "pierwsza izba pamiątkowa we Fromborku, poświęcona Mikołajowi Kopernikowi, została założona w 1912 roku, w budynku na Wzgórzu Katedralnym we Fromborku zwanym Wieżą Kopernika, przez historyka warmińskiego księdza Eugena Brachvogla. W kilka lat później ukazał się drukiem pierwszy przewodnik po wystawie".

Frombork, zniszczony najazdem krzyżackim w 1520 roku, zdołał się odbudować, a nawet powiększył zasób infrastrukturalny choćby o znaną hutę szkła powstałą w 1540 roku w będącą pierwszą tego typu placówką na Warmii. Miasto leżące 20 kilometrów na wschód od Elbląga, u brzegów Zalewu Wiślanego, było ważnym miejscem kultu religijnego w ówczesnych czasach. Stąd też, pięknie położony, Pałac Biskupi i katedra, a w jej sąsiedztwie liczne kanonie. Kopernik najczęściej korzystał z pomieszczeń usytuowanych w najstarszej części fortyfikacji Wzgórza Katedralnego - z wieży powstałej jeszcze przed 1400 rokiem. Jednakże dopiero od 1499 roku przeznaczona była do zamieszkania, wcześniej będąc jedynie fortyfikacją.

Pamiątki po astronomie

Kopernik, jak świadczą historyczne kroniki "objął" tę wieżę dla zamieszkania i swoich naukowych badań już w 1504 roku, jednak na stałe sprowadził się dopiero w 1510 roku. Co ciekawe, została ona nazwana Wieżą Kopernika dopiero w 1610 roku i jako taka pozostaje do dnia dzisiejszego. Tadeusz Piaskowski tak charakteryzuje pierwszą ekspozycję z 1916 roku: "Pierwszą ówczesną ekspozycję zlokalizowano na trzeciej kondygnacji wieży, należącej niegdyś do Mikołaja Kopernika i w kilku pomieszczeniach przyległej do niej XIX-wiecznej biblioteki kapitulnej. Wyposażenie tej wystawy miało charakter eklektyczny. Z braku oryginalnych eksponatów i mebli pochodzących z epoki, pokazywano tutaj głównie kopie i reprodukcje, a wśród mebli i obrazów zdarzały się eksponaty barokowe i neogotyckie. Mimo tych niedoskonałości ekspozycja kopernikańska cieszyła się dużym powodzeniem wśród zwiedzających i została wspomniana życzliwie w książce Melchiora Wańkowicza Na tropach Smętka. Jej istnienie zakończyła II wojna światowa".

Historyk, zwracając uwagę na decyzje związane z powojennym odrestaurowaniem tego miejsca pisze w dalszej części: "Organizatorzy muzeum od początku rozumieli, że ze względu na znikomą liczbę pamiątek bezpośrednio związanych z wielkim astronomem, należy pójść drogą odbudowy i konserwacji zabytkowej architektury Wzgórza Katedralnego, jako jedynej tutaj rzeczywistej pamiątki po Koperniku i 300-letnich rządach polskiej administracji kościelnej. Głównym akcentem i zaczątkiem założenia architektonicznego warowni jest katedra pw. Najświętszej Panny Marii Wniebowziętej i św. Andrzeja Apostoła, wzniesiona w latach 1329-1388'.

Otwarcie stałej wystawy

Natomiast muzeum na swojej stronie internetowej zwraca także uwagę na ten pierwszy powojenny okres budowania pamiątki po wielkim astronomie. Czytamy tam: "Powojenna historia Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku rozpoczyna się 5 września 1948 r. Po dwuletnich staraniach Związku Zawodowego Historyków Sztuki i Kultury i pod patronatem najwyższych władz państwowych, otwarto wtedy na Wzgórzu Katedralnym pierwszą ekspozycję muzealną poświęconą Mikołajowi Kopernikowi. Otwarcie wystawy odbyło się w pobieżnie wyremontowanych, najmniej zniszczonych podczas działań wojennych w 1945 r., dwóch gotycko-barokowych kanoniach wewnętrznych, a patronował temu wydarzeniu Komitet Fromborski, pod przewodnictwem profesora Włodzimierza Antoniewicza".

PP