Studiował medycynę, śpiewał w kabarecie "Zielony Balonik", przyswoił dla polszczyzny kanon literatury francuskiej, był autorem "Wiadomości Literackich" i "Kuriera Porannego". Najwięcej emocji budził jako bohater szopek - w "Perskim Oku" przedstawiony jako Lift Boy wywoływał ataki części prasy i intelektualistów. Boje z Boyem prowadził m.in. Karol Irzykowski, który zaatakował go w słynnym pamflecie "Beniaminek. Rzecz o Boyu Żeleńskim".

Od pediatrii do Zielonego Balonika

Stanisław Przybyszewski – prowokator z cyganerii krakowskiej

Przyszły pisarz, poeta, tłumacz literatury francuskiej, krytyk literacki i działacz społeczny urodził się w Warszawie 21 grudnia 1874 roku. W latach 1892–1900 studiował medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Już wtedy ujawniły się jego skłonności do hulanek i hazardu, które nie opuściły go nawet po uzyskaniu dyplomu i podjęciu pracy lekarza.

Wtedy też zawarł pierwszą ważną przyjaźń w środowisku artystycznym Krakowa. Stał się nieodłącznym towarzyszem Stanisława Przybyszewskiego, legendarnego twórcy młodopolskiego. W listopadzie 1900 roku był jednym z gości wesela poety Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny, wydarzenia, które stało się kanwą słynnego "Wesela" Stanisława Wyspiańskiego.

Rydel się żeni! Najsłynniejsze polskie wesele

Na początku wiązał swoją przyszłość z medycyną. Pracując jako pediatra w Szpitalu św. Ludwika, zamierzał nawet pisać pracę habilitacyjną. W tym celu wyjechał na stypendium do Paryża. Tam jednak zainteresował się literaturą francuską, która była jego miłością przez resztę życia.

W 1906 roku wrócił do Krakowa i zaangażował się w działalność kabaretu Zielony Balonik, który dawał występy w kawiarni zwanej Jamą Michalika. Medykiem był jeszcze do 1919 roku. Podczas I wojny światowej służył jako lekarz kolejowy w armii austriackiej. Później poświęcił się wyłącznie działalności kulturalnej i społecznej.

Między wojną a pokojem

Tadeusz Boy-Żeleński jako tłumacz przełożył na język polski niemal wszystkie najważniejsze dzieła literatury francuskiej. Uważany był za jednego z najwybitniejszych krytyków literackich. Zarazem jego lewicowy światopogląd przysporzył mu wielu wrogów w środowiskach konserwatywnych. Nic dziwnego - Żeleński propagował bardzo liberalne podejście do pomników polskiej kultury, do Kościoła, do antykoncepcji i edukacji seksualnej. Był zwolennikiem aborcji. Wspólnie z Ireną Krzywicką zakładał w latach 30. XX w. Poradnie Świadomego Macierzyństwa, najpierw w Warszawie, potem w Łodzi, Krakowie, Przemyślu i Gorlicach.

Kontrowersyjny był także epizod jego kolaboracji z komunistami we Lwowie, gdzie mieszkał po wybuchu II wojny światowej. 19 listopada 1939 roku Boy - obok trzynastu innymi pisarzy - podpisał lwowską deklarację wyrażającą radość z zajęcia Kresów Wschodnich przez ZSRR. Przez niespełna dwa lata służył swoim piórem sowieckiej propagandzie, wychwalając Związek Radziecki i przeciwstawiając go upadłej Polsce szlacheckiej.

Mord profesorów lwowskich

Nad ranem 4 lipca 1941 roku specjalna jednostka policyjna III Rzeszy dokonała mordu profesorów wyższych uczelni Lwowa wraz z częścią ich rodzin i gośćmi. W gronie aresztowanych zupełnie przypadkowo znalazł się Tadeusz Boy-Żeleński, szwagier znajdującego się na liście proskrypcyjnej prof. Jana Greka.

Miejsce pochówku pisarza jest nieznane.

mc

Jego całe nazwisko brzmiało Jerzy Dzierżysław Duda vel Gracz. Już w młodości zdecydował używać krótszej formy nazwiska, mniej nabrzmiałej, łatwiejszej do przytaczania. Ukończył Liceum Technik Plastycznych w Częstochowie, a następnie studia plastyczne na Wydziale Grafiki katowickiej filii Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Po otrzymaniu dyplomu w 1968 roku poświęcił się malarstwu i rysunkowi. Jego prace, obrazy z miejsca zyskały uznanie.

Nowe spojrzenie na Polskę

W 1969 roku został przyjęty do Związku Polskich Artystów Plastyków. Niecały rok później miał swoją pierwszą indywidualną wystawę, zdobywa też laury na dwu konkursach rysunku i na obraz (1970). W kolejnym roku – 1971 – kolejne indywidualne wystawy obrazów i rysunków. Także współpraca scenograficzna z ośrodkami Telewizji Polskiej, w Szczecinie i w Warszawie, a także z Filmem Polskim.

W 1972, oprócz tych polskich, dochodzą również wystawy zagraniczne – Szwajcaria, Szwecja, Austria, Japonia. W roku 1973 znowu wiele polskich prezentacji i wystaw, a obok nich prezentacje na Węgrzech, w Szwecji i RFN.

Następne lata znacząco powiększają dorobek wybitnego, jak już wtedy uważano, artysty, malarza, grafika. W 1976 roku dochodzi tytuł profesora, wykładowcy malarstwa i rysunku  w katowickiej filii Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Pracę na niwie pedagogicznej wykonuje przez kolejnych sześć lat, do roku 1982.

W żadnym okresie nie zaprzestaje prac twórczych, a jego wystawy są wręcz rozchwytywane i przychodzą na nie tłumy ciekawych nowego spojrzenia na Polskę – karykatura w randze obrazu, jako dzieło sztuki była czymś nowym, niespotykanym. Wszystko zaczęło się od "krzywego" spojrzenia na otaczającą go PRL-owską rzeczywistość.

"Urzeka i fascynuje"

Lechosław Lameński, w posłowiu do albumu o Dudzie-Graczu, taką kreśli charakterystykę malarza i jego dzieł: "artysta urzeka nas i fascynuje wnikliwością obserwacji, umiejętnością syntezy wszystkiego tego, co ważne i istotne dla obrazu i odbierającego go widza. Duda-Gracz nie tylko odtwarza rzeczywistość, ale ją przede wszystkim przetwarza". Jednak obrazy jego nie są zwyczajne, nie wypływają z popularnych i istniejących kanonów sztuki. Pokazują nas samych jakby z dodanym komentarzem.

Lameński pisze dalej: "Często spojrzenie artysty jest złośliwe i ironiczne, piętnujące z całą siłą nasze wady i przywary, ale nie brak również liryzmu i zadumy oraz swoistego ciepła, które towarzyszy wszystkim, najbardziej nawet krytycznym płótnom".

Prawdziwe są te słowa o sympatii Dudy-Gracza do malowanych przez siebie bohaterów. Największa nawet brzydota w jego oczach staje się nam bliska – bo to my sami właśnie, ale artysta nie śmieje się z nas, tylko się do nas uśmiecha... jakby chciał powiedzieć – śmiejcie się z tego, bo nic innego nam nie pozostało.

Krytyk pisze dalej: "Artystę interesuje człowiek z całym jego jestestwem, jest punktem wyjścia do przedstawienia i omówienia spraw ogólnonarodowych, zmuszających do refleksji nad losem jednostki i losem narodu". Dodaje jeszcze dość znaczące stwierdzenie, że "jego obrazy pełne są rozlicznych drobiazgów, pysznych martwych natur, a także świetnie zaobserwowanych i namalowanych pejzaży, grających istotną rolę w całości kompozycji, gdzie centralne miejsce zarezerwowane jest dla człowieka i jego nabrzmiałych problemów".

Rzeczywistość - "karykatura samej siebie"

To "nabrzmiewanie" rzeczywistości pojawia się w wielu opisach do obrazów, na których jesteśmy karykaturalnie grubi, z wydętymi brzuchami i minami pełnymi zadowolenia z siebie samych – jak choćby na obrazie "11. Dwa pokolenia. 1974". Ta Polska w jego oczach, pełna nabrzmiałych problemów jest zlepkiem groteskowych symboli, wysmarowanych tłuszczem kart historii, spiętych ledwo dopinającym się paskiem na opasłych brzuchach. Wystarczy spojrzeć na niesamowite dzieło "58. Motyw polski – Eksodus. 1983" czy na "5. Tryptyk polski. 1972", by stwierdzić, że tak właśnie gromadzimy się wokół siebie z "napuchniętymi myślami, zaślinieni historią", a otaczająca nas rzeczywistość jest "karykaturą samej siebie". Nazewnictwo obrazów jest dokładnie takie – kolejny numer, nazwa i rok. Miało to służyć dokładnej chronologii i powstrzymaniu dość częstych prób produkowania podróbek.

W świadomości większości Polaków Jerzy Duda-Gracz dopuścił się totalnej krytyki czasu PRL i zrobił to oficjalnie, jakby tą karykaturalnością śmiejąc się prosto w twarz ówczesnej władzy - jak napisał jeden z widzów w książce pamiątkowej wystawy, parafrazując popularne wtedy komunistyczne hasło: "Aby Polska była nabrzmiała, a ludziom żyło się śmieszniej".

Warto poszukać w Internecie obrazów wielkiego malarza – można by o nich pisać godzinami i miejsca byłoby mało. Wiele z nich wymaga osobistego oglądu, choćby po to, by zobaczyć samych siebie i zastanowić się nad tym, jacy jesteśmy i jak bardzo zmieniliśmy się po przemianach w 1989 roku... i choćby po to też, by pośmiać się z własnych przywar, tych osobistych i tych narodowych.

PP

Biografia publikowana na oficjalnych stronach „jego” Muzeum tak opisuje Artystę: „Karykaturzysta, satyryk, dziennikarz, grafik, autor plakatów i ilustracji książkowych, tekstów kabaretowych i felietonów, książek o historii karykatury i rysunku satyrycznego, kolekcjoner, twórca Muzeum Karykatury w Warszawie.”... i pierwsze ważne daty w jego życiorysie: „12 VII 1908 – urodził się w Krakowie jako syn artysty malarza Teodora Rawicz Lipińskiego i Jadwigi z Czartoryskich; 1912/1913 – rodzina Lipińskich przeprowadza się do Moskwy; 1916 – otrzymuje w Moskwie III nagrodę za plakat „Polacy w trzech armiach zaborczych”; 1921 – powrót do Polski. Rodzina osiedla się w Warszawie. Eryk Lipiński jest uczniem Gimnazjum im. J. Lelewela i II Gimnazjum Związku Nauczycieli oraz Szkoły Sztuk Pięknych im. Wojciecha Gersona i szkoły Adama Rychtarskiego; 1928 – debiutuje jako karykaturzysta w tygodniku „Pobudka” (…) Później współpracuje z „Gazetą Warszawską”, „Wiadomościami Turystycznymi”, „Sygnałami”, „Tygodniem Robotnika” (dodatek do „Robotnika”), „Sceną polską”.”

Na stronach portalu „Culture.pl” można przeczytać nieco więcej o tych pierwszych latach po powrocie do Polski, a także o tej pierwszej nagrodzie i o inspiracjach młodego Lipińskiego: „Do trzynastego roku życia mieszkał w Moskwie. Gdy wrócił do Polski był zawiedziony: "(...) myślałem, że każdy Polak nosi w klapie białego orzełka" - wspomina swoje rozczarowanie. Ojciec Eryka, również plastyk, przyczynił się do wczesnego debiutu syna: "Zanim nauczyłem się czytać i pisać, umiałem obchodzić się z malarskimi przyborami" - przyznaje Lipiński. Pierwszą nagrodę plakatową zdobył w wieku sześciu lat. Była to praca na konkurs moskiewski dotyczący sytuacji poborowych polskich, walczących przeciwko sobie w armiach zaborczych. To właśnie ojciec dołączył szkic małego Eryka do własnej propozycji. Rysunek przedstawiał trzech poborowych w różnych mundurach. Zajęli pierwsze (ojciec) i trzecie (Eryk) miejsce. Rysunku uczył go Wacław Wąsowicz, potem były studia na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych (malarstwo, grafika użytkowa i scenografia).”

Studia te trwały w latach 1933-39 – malarstwo u prof. Tadeusza Pruszkowskiego, grafikę użytkową u prof. Edmunda Bartłomiejczyka, liternictwo i typografię u prof. Bonawentury Lenarta oraz scenografię u prof. Władysława Daszewskiego. Studia te, jak i umiejętności artystyczne pomogły Lipińskiemu choćby w ciężkich czasach wojny, gdzie na potrzeby współpracy z organizacjami podziemnymi podrabiał oficjalne dokumenty okupacyjne. Muzeum Polin na stronach „Polscy Sprawiedliwi” tak opisuje rodzinę Lipińskich: „Nocniki, czyli wieczory z noclegiem, odbywały się w naszym mieszkaniu – Historia Eryka Lipińskiego i Anny Gosławskiej-Lipińskiej” tyle tytuł artykułu, w którym następuje rozwinięcie tej myśli: „Eryk Lipiński, rysownik, karykaturzysta, współtwórca pisma „Szpilki”, założyciel Muzeum Karykatury i jego żona Ha-Ga, też artystka, w czasie okupacji otworzyli swój dom dla szukających schronienia bliższych i dalszych znajomych Żydów. Lipiński wyspecjalizował się także w podrabianiu fałszywych dokumentów oraz zaświadczeń lekarskich w obozie przejściowym w Pruszkowie, dzięki którym niektórzy z więźniów mogli opuścić obóz.”

To poświęcenie w ratowaniu życia polskich Żydów zaowocowało wpisaniem Eryka Lipińskiego i jego Małżonki w poczet Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Eryk Lipiński także po wojnie nie odwracał się od tej pięknej kultury i wszelkich po niej pamiątek. Dał temu wyraz w 1980 roku współzakładając Społeczny Komitet Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce.

W wielu kwestiach naśladował swoje ojca, zarówno tych artystycznych jak i światopoglądowych. Już od najmłodszych lat skłaniał się ku ruchom lewicowym. Na stronach Muzeum Polin czytamy: „Eryk Lipiński mieszkał w Warszawie od trzynastego roku życia. Miał już za sobą doświadczenia krakowskie i moskiewskie. W Rosji rósł, spędzili tam z rodziną niemal dziesięć lat. Jego ojciec, Teodor Rawicz Lipiński, artysta, związany z PPS-em, pod koniec życia mieszkał w I kolonii Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej na Żoliborzu. „Pogrzeb ojca był wielką manifestacją. […] plac Wilsona zapełniały delegacje z mnóstwem czerwonych sztandarów. Z balkonu I kolonii pożegnał ojca jeden z jego przyjaciół – Adam Próchnik”, zapisał w Pamiętnikach Eryk Lipiński.”

Kolejne karty z życiorysu zamieszczonego na stronach Muzeum Karykatury: „1934 – debiutuje jako autor okładek do książek w wydawnictwie M. Arcta. Współpracuje również z wydawnictwem „Renaissance”; 1935 – współtworzy wraz ze Zbigniewem Mitznerem tygodnik satyryczny „Szpilki”. Jest jego redaktorem naczelnym w latach 1935-37, a także autorem winiety. Przyłącza się do grupy plastyków „Czapka Frygijska”. Debiutuje jako autor plakatów - plakatem do „Wystawy fotografii sowieckiej” w Warszawie; 1937 – jest autorem projektów stoisk „Robotnika” oraz firmy „Pluton” na Targach w Poznaniu. Projektuje reklamy dla firmy „Bracia Jabłkowscy”, znaki firm „Tobis” i „Pepeo”; 1938 – laureat II nagrody w konkursie na plakat „Browar Książęcy Tychy” (wspólnie z Janem Kosińskim).”

Kolejne trzy daty dotyczą już czasów wojennych i pierwszych lat po wojnie. W całym okresie okupacji współpracuje z podziemiem, gdzie w głównej mierze wytwarza fałszywe dokumenty. Nie chroni go to jednak przed licznymi aresztowaniami – był więziony w obozie Auschwitz, na Pawiaku, na ul. Daniłowiczowskiej i na Mokotowie w Warszawie. Uwolniony bierze udział w powstaniu warszawskim skąd po aresztowaniu pracuje w obozie przejściowym – Dulag 121 – w Pruszkowie.

Po wojnie, przez Częstochowę i Łódź wraca do Warszawy, gdzie zostaje kierownikiem artystycznym wydawnictwa „Czytelnik”. Następnie rozpoczyna projektowanie plakatów dla wydziału reklamy Filmu Polskiego... były to właśnie początki polskiej szkoły plakatu. Zostaje także laureatem I nagrody w krakowskim konkursie na plakat antyhitlerowski – za „Zniszczymy faszyzm do końca”. W tym czasie przez niecałe trzy lata należał do PPR, by w 1948 wstąpić do PZPR.

Od tych wydarzeń rozpoczyna się jego ustabilizowane życie, które dzielił między wspaniałymi dziełami sztuki plakatowej, rysowniczej i karykaturalnej a działaniami propagandowymi na zlecenie władz zwierzchnich. Można oczywiście przypuszczać, że wiele z namalowanych lub napisanych krytyk kapitalizmu i dotyczących wrogów socjalistycznej ojczyzny były swoistą ironią... bo skoro nie można było inaczej, to przynajmniej tak zwracał uwagę na „idiotyzmy” i „barbarzyństwo” władz. Niestety wielu zapamiętało te krytyki „Zachodu” jako dość szczere wypowiedzi artysty... bo choćby słynny plakat satyryczny na okładce „Materiałów dla ucznia” wyśmiewający słuchających zachodnich rozgłośni polskich, wrogich komunizmowi - gdzie pod narysowanym przy odbiorniku radiowym słuchaczu z ogromnie „wyolbrzymioną” głową napisał: „Słuchał, słuchał bibisyna, aż mu spuchła łepetyna”.

Wielu artystów i twórców tamtego okresu znanych było także z takich właśnie „komunistycznych bon motów”. Nie inaczej miało być ze słynnym hasłem „Coca-cola to jest to!”, które nawet Wikipedia przypisuje Agnieszce Osieckiej... choć 10 lat przed nią właśnie to hasło umieścił na swoim rysunku-plakacie Eryk Lipiński i zrobił to w okresie kiedy ten słynny napój pojawił się w polskich sklepach, w początkach lat 70.

Jak widać, miejsca zbyt mało, by omówić najważniejsze daty i dokonania z życia Artysty – stąd na koniec chcielibyśmy zwrócić jeszcze uwagę na kilka faktów z jego powojennego życia i znajomości z wieloma sławnymi luminarzami kultury. W recenzji „Pamiętników” Eryka Lipińskiego Jerzy Doroszkiewicz pisze: „Znawcy polskiej sztuki i literatury XX wieku mogą grafikowi pozazdrościć znajomości z sławnymi artystami tamtych lat. Od Stanisława Dygata po Marka Hłaskę, czy Jarosława Iwaszkiewicza. Ale to tylko wierzchołek góry wspaniałych nazwisk. Już po wojnie ilustrował propagandowy wiersz Jana Brzechwy „Opowiedział dzięcioł sowie”, ale też ilustrował fantastyczne reportaże Melchiora Wańkowicza. To Eryk Lipiński zaprojektował w 1935 roku winietę „Szpilek” - antysanacyjnego pisma satyrycznego, nieraz trafiającego do sądu za obrazę władz. Po wojnie udało mu się wyjechać i obserwować najważniejszy proces sądowy XX wieku, czyli rozprawę z hitlerowskimi zbrodniarzami w Norymberdze. A że historia lubi płatać figle, do Polski wracał samolotem razem ze skutym kajdankami Rudolfem Hoessem, który był komendantem obozu zagłady Auschwitz, w czasie kiedy Lipińskiemu wytatuowano numer 2022.”

Zdarzyła się też chwila dość humorystyczna, jak na satyryka przystało, a której nie sposób nie wspomnieć: „Jedną z najzabawniejszych anegdot jest spotkanie Lipińskiego z jedną z ikon światowej plastyki – Pablem Picassem – w męskiej ubikacji w Polsce. Później grafik ofiarował mu nawet karykaturę przyjętą przez twórcę gołąbka pokoju, ale jak wspominał po latach, nie miał odwagi poprosić o jakiś rysunek w zamian.”

PP

Piękno na to jest, by zachwycało – do pracy. Praca, by się zmartwychwstało

(C.K. Norwid, "Promethidion")

Podróże młodego artysty

Cyprian Kamil Norwid interesował się sztuką plastyczną przez całe swoje życie, począwszy od lat szkolnych. W latach 30. XIX w. w Warszawie kształcił się najpierw u Aleksandra Kokulara (współzałożyciela warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych), później u popularnego malarza Jana Klemensa Minasowicza.

Powodem, dla którego Norwid wyjechał z Polski na początku lat 40., były studia rzeźbiarskie we Florencji. Po drodze do Włoch, w Dreźnie, podziwiał malarstwo Rafaela i Holbeina, w Norymberdze zaś oglądał dzieła Wita Stwosza i Adama Krafta.

Gdy dotarł do toskańskiej stolicy, wstąpił na Akademię Sztuk Pięknych, choć ostatecznie studiów tych nie ukończył.

Kliknij w obrazek i dowiedz się więcej o życiu i twórczości Cypriana Kamila Norwida:

Od rysunku po rzeźbę

Brak akademickiego wykształcenia plastycznego nie przeszkodził Norwidowi w realizowaniu swojej drugiej – obok literatury – pasji. A robił to przede wszystkim, rysując ("wyrażał się nie tyle w barwie, ile w linii", mówiła w Polskim Radiu historyk sztuki dr Edyta Chlebowska), tworząc grafiki i akwarele.

W mniejszym stopniu był Norwid malarzem, choć zachowało się kilka jego ciekawych obrazów olejnych, m.in. "Przy palenisku", "Zrujnowana kapliczka", "W więzieniu" czy "Scena alegoryczna z Piekła Dantego". Ponoć w latach 40. pracował w Rzymie nad jakimś wielkim płótnem, które miało przedstawiać wizję związaną z męczeństwem pierwszych chrześcijan na tle Koloseum. Dzieło jednak nie zostało zrealizowane.

Prac rzeźbiarskich Norwida ocalało znacząco mniej – z pewnością można tu jednak przywołać medalion portretowy Zygmunta Krasińskiego. Według biografów, w połowie lat 40. XIX w. Norwid chciał zaprojektować posąg Jana Kochanowskiego na Wawelu (realizacja nie doszła do skutku). W latach 50. natomiast, i późnej, projektował płaskorzeźby na nagrobki pochowanych w Paryżu Polaków. Nie zachwalały się niestety żadne ślady tych prac.

C.K. Norwid, "Solo" (albo: "Melancholia"), litografia piórkiem na papierze,1861 r. Fot. Polona/domena publiczna. To wieloznaczne interpretacyjnie dzieło zostało zatrzymane przez carską cenzurę (poeta wysłał egzemplarze do Warszawy), która dopatrzyła się tu jakichś idei nieprawomyślnych.

Twarz człowieka, twarz Boga

Choć rozpiętość tematyczna dzieł plastycznych Norwida jest bardzo duża, można wskazać kilka istotnych dla niego spraw. – Interesował go głównie człowiek – podkreślała w radiowej audycji dr Edyta Chlebowska. Jak mówiła, nie spotkamy u Norwida paryskich pejzaży, niewiele jest też scen "czystej przyrody". Owszem, artysta stworzył choćby sceny rodzajowe oparte na polskich realiach czy - w szkicownikach z podróży po Europie - ciekawe świadectwa swych peregrynacji, ale głównym przedmiotem swojego artystycznego zainteresowania uczynił właśnie człowieka.

Stąd tak wiele w plastyczniej spuściźnie Norwida studiów ludzkiej postaci, stąd przedstawianie – czasami karykaturalne, czasami w sposób niedookreślony – typów ludzkich, stąd portrety i autoportrety.

Norwid, dla którego chrześcijaństwo było tradycją najważniejszą, chętnie też sięgał po motywy biblijne, zwłaszcza nowotestamentalne. Szczególną uwagę zwracał na postać Boga-człowieka. W tym kontekście intrygujące są próby odwzorowania przez Norwida – na kartach albumu "Orbis II" - "prawdziwej twarzy" Chrystusa. Artysta przedstawia tam kilka ujęć profilowych Zbawiciela, nawiązujących do ikonografii pierwszych wieków chrześcijaństwa, w tym do źródeł legendarnych i apokryficznych.

Wizerunek Chrystusa z albumu CK. Norwida „Orbis II”, litografia, 1850 r. Fot. Polona/domena publiczna. Łaciński napis głosi: "Prawdziwy wizerunek naszego Zbawiciela na wzór obrazu szmaragdowego wykonanego na zlecenie cezara Tyberiusza. Ten szmaragd został później ofiarowany papieżowi Innocentemu VIII przez władcę tureckiego ze skarbca w Konstantynopolu

"Komiks" o Łapigroszach

Wspominając Norwida-artystę, nie sposób pominąć praktyczniej strony tych jego całożyciowych zajęć. – Będąc często w trudnej sytuacji finansowej, w twórczości plastycznej widział szansę na godziwe życie – opowiadała dr Edyta Chlebowska. – Rozsyłał więc swoim znajomym czy możniejszym mocodawcom oferty na usługi rytownicze i określał tam, że może przedstawić dowolny temat. Podkreślał przy tym jednak, że cudzych wzorów nie chce się podejmować.

W celach zarobkowych Norwid zrealizował pod koniec lat 50. m.in. duży cykl litografii serii rysunków satyrycznych ("rodzaj komiksu ilustrowanego") o tytule "Łapigrosz" autorstwa Artura Bartelsa. Gdy przebywał zaś w Ameryce, był zatrudniony w pracowni graficznej Karola Emila Döplera, która przygotowywała duży album poświęcony odbywające się wówczas w Nowym Jorku wystawie światowej.

Plansza litograficzna "Małżonki Łapigroszów" z albumu "Łapigrosz. Szkice obyczajowe". Fot. Polona/domena publiczna. Jest to jedna z kilku plansz albumu sygnowanych przez Norwida.

***
Cyprian Kamil Norwid, rysując czy malując, pozostawał wciąż poetą. Stąd też w jego wielorodzajowej twórczości plastycznej można dostrzec charakterystyczne dla Norwida-literata idee i motywy. Z drugiej strony: biografię i kolejne etapy twórczości poety można zilustrować jego pracami plastycznymi (powiązanymi tematycznie czy czasowo).

Jak fascynujące może to być połączenie, dowodzi serwis norwid.polskieradio.pl, powstały z okazji 200. rocznicy urodzin autora "Vade-mecum". 

jp

Na podstawie:

Edyta Chlebowska, Szmaragd cesarza Tyberiusza – "prawdziwe" wizerunki Chrystusa w twórczości Norwida, "Studia Norwidiana", 36, 2018 r.