15 marca 1936 roku oddana została do użytku kolei linowej na Kasprowy Wierch w Zakopanem. Zbudowano ją w zaledwie 7 miesięcy, nie zważając na mrozy, śnieżne zadymki, które są chlebem powszednim w Tatrach. 29 lutego 1936 roku zakończono jej budowę.

Początek inwestycji

Prace przy budowie kolejki rozpoczęły się 1 sierpnia 1935. Na budowie było wówczas 100 osób, w październiku uwijało się już 600 ludzi, a w ostatnich tygodniach, tuż przed oddaniem inwestycji pracowało ponad 1000 robotników. Fachowców ściągano już spoza Zakopanego, bo w stolicy Tatr zabrakło rąk do pracy.

Odważny projekt, szalone tempo

Historię kolei linowej na Kasprowy Wierch przypomniała w "Naukowym Wieczorze z Jedynką" Dorota Truszczak. W audycji nadanej 16 marca 2006 wzięli udział: prof. Teresa Kodelska, córka architektów Anny i Aleksandra Kodelskich oraz Janusz Sankowski – dyr. Muzeum Kolejnictwa.

- Tatę nazywali szalonym człowiekiem – opowiadała Teresa Kodelska. – Zawsze porywał się na jakieś wielkie, trudne rzeczy. Budował Dworzec Główny w Warszawie, stadion Legii. Podejmował się zadań, które wydawały się niemożliwe do wykonania. On wtedy się zacinał i pokazywał wszystkim, że to wykona.

Tak było również w wypadku kolejki na Kasprowy. Termin oddania inwestycji był bardzo wyśrubowany. A jednak się udało. - Ja myślę, że każda kolejka jest inżynierskim wyczynem - stwierdził Janusz Sankowski. - Kolejka na Kasprowy Wierch była co prawda sześćdziesiątą z rzędu na świecie, ale trzecią co do długości trasy i piątą co do różnicy wzniesień.

Ręczna robota

W sumie ma długość prawie 4182 m. Różnica wzniesień wynosi 932 m, a więc jedziemy w górę ok. 1 km. - Byłam wychowana na tej budowie. Niczego się nie bałam. Nawet musieli mnie przepędzać z maszynowni, bo bardzo mi się podobały koła zamachowe, na których zamocowano liny – wspominała córka projektantów kolei linowej na Kasprowy Wierch.

- Nie mieliśmy w tym czasie maszyn i właściwie ok. 80 procent prac to była robota ręczna – dodał Janusz Sankowski. – O ile jeszcze do Myślenickich Turni można było dojechać, to do szczytu Kasprowego nie było już to możliwe.

Wiele materiałów po prostu trzeba było wnieść na plecach. W pewnym momencie rozwiązano problem, sprowadzając koniki huculskie, które dźwigały worki z piaskiem i cementem.

Uroczyste otwarcie

- Wjeżdżaliśmy z pompą. Konduktorzy byli w pięknych strojach projektowanych przez moją matkę – wspominała Teresa Kodelska. To były takie kurtki granatowe, białe pumpy z sukna, białe podkolanówki, półbuty na grubej bardzo zelówce i czapki kolejarskie. Na uroczyste otwarcie kolei linowej na Kasprowy Wierch przyjechała delegacja rządowa. Na jej czele stał minister komunikacji – Aleksander Bobkowski.

- Kiedy delegacja rządowa przyszła na pomost, konduktor otworzył drzwi, ale każdy się bał wsiąść do wagonika – opowiadał Janusz Sankowski. - Nie było śmiałka, który by wszedł do środka i wtedy na pomoc przyszedł pies żony ministra Bobkowskiego. Nazywał się Rebus, wskoczył do wagonu i rozwiązał ten rebus. To on był pierwszym pasażerem kolejki linowej na Kasprowy Wierch.

Jakie inne anegdoty wiążą się z kolejką na Kasprowy Wierch? – Posłuchaj archiwalnej audycji Doroty Truszczak.

bs

Jednym z jego kapitalnych patentów był ten, otrzymany 19 lutego 1878 roku – 142 lata temu. Edison opatentował wtedy fonograf. Bez tego wynalazku nie byłoby całego późniejszego świata gramofonów, patefonów, płyt, odtwarzaczy, a przemysł muzyczny opierałby się na ustnych przekazach o tym, jak ktoś coś zaśpiewał. Oczywiście można zgodzić się z twierdzeniem, że jeśli nie on, Edison, to te wynalazki byłyby dziełem innych wielkich odkrywców, naukowców, poszukiwaczy rozwiązań. Wypada zgodzić się z tym twierdzeniem – jedyną kwestią jest to, kiedy by do tego doszło – 10, 20 lat później? Wyobraźmy sobie, że obecna rzeczywistość, ten rozwój cywilizacyjny, to zaawansowanie technologii jest o 20 lat wcześniejsze... że dopiero teraz pojawiają się discmany, telefonia komórkowa, a Internet jest tak wolny i kosztuje tyle, co na początku XXI wieku. Tragedia!

Dzięki Thomasowi Edisonowi nie musimy męczyć się z czymś, co już dawno mamy za sobą. Wystarczy wymienić kilkanaście z jego wynalazków, pomysłów, rozwiązań, by wiedzieć z jak wielkim człowiekiem mamy do czynienia. Tak, to Edison opatentował żarówkę elektryczną, fonograf, „poprawił” telefon Bella o znacznie lepsze parametry dźwiękowe (m.in. cewka indukcyjna i mikrofon węglowy), zbudował akumulator zasadowy, a w Nowym Jorku wybudował pierwszą na świcie elektrownię miejską. Do tych osiągnięć należy dopisać jeszcze silnik prądu stałego, płytę gramofonową, oscyloskop, kamerę filmową z jednoczesną rejestracją dźwięku na taśmie filmowej, którą też udoskonalił o tak istotną perforację i oczywiście wymyślił także projektor filmowy do odtwarzania tych dźwiękowych filmów – wcześniej kino było nieme.

To nie wszystko – opatentował kombajn zbożowy, chłodziarkę, wyrzynarkę do wewnętrznego wyrzynania, a dla tych, którzy byli "niegrzeczni" wymyślił krzesło elektryczne. A jakby prądu zabrakło, to dał nam suche baterie elektryczne. Wymyślił także elektryczne pióro kopiujące – dość jednorazowe, bo nie można było wymienić w nim baterii, szybką maszynę do głosowania w amerykańskim Kongresie – ale tam jej nie chcieli, bo przy normalnym, "powolnym" oddawaniu głosów był jeszcze czas na lobbing i przekonywanie do zmiany zdania. Pierwszy elektrometr to też jego dzieło – przy jego użyciu elektrownia wiedziała ile prądu zużył klient – tak, to początek dzisiejszych liczników zużycia energii. Opatentował też betoniarkę i stworzył podwaliny dla betonowych domów – w swoim pomyśle poszedł znacznie dalej – chciał, by wszystko w domach było z betonu, nawet krzesła czy wanny. Niektóre takie betonowe elementy wystroju są dzisiaj bardzo popularne – choćby blaty w kuchni. Wymyślił też próżniowe przechowywanie żywności, mówiącą lalkę, dyktafon. To Edison był prekursorem helikopterów – opatentował swoje urządzenie, jednak nigdy nie weszło ono do masowej produkcji. Pomysł pozostał i rozwinęli go inni wynalazcy.

Thomas Edison założył w swoim życiu kilka laboratoriów  i przedsiębiorstw – wszystko na potrzeby rozwijania swoich pomysłów. Był także założycielem bardzo znanego i cenionego naukowego czasopisma "Science" (1880). Niezależnie od różnych negatywnych opinii co do jego uczciwości w określaniu tego, co rzeczywiście samodzielnie wymyślił, wynalazki, do których się przyznawał powstały z jego inicjatywy, w jego laboratoriach i zakładach i za jego pieniądze. W patentowaniu też był bardzo przedsiębiorczy.

A jak z tym fonografem było?... Jak sama nazwa wskazuje, podpierając się znajomością greki, fonograf to urządzenie do zapisu głosu. Oczywiście jedną z cech Edisonowskiego wynalazku było jednoczesne zapisywanie i późniejsze odtwarzanie. Urządzenie przez niego wymyślone zostało zademonstrowane pod koniec listopada 1877 roku, a opatentowane 19 lutego 1878. Dźwięk zapisywała igła na poruszanym korbką cylindrze. W późniejszym czasie zamienił korbkę na równomiernie działający system sprężynowy. Nagrany cylinder odtwarzało się w ten sam sposób i przy pomocy igły z diamentu. Mikrofonem jak i głośnikiem była duża lejkowata tuba – element, który możemy pamiętać ze starych obrazków i fotografii, podobna do tych patefonowych czy gramofonowych. Wadą tego rozwiązania był brak możliwości powielania zapisu – rowek z zapisanym głosem znajdował się na folii cynowej. Edison i na to znalazł radę – stworzył cylindry woskowe, które umożliwiały dwie minuty nagrania. Na nagrania czterominutowe trzeba było trochę zaczekać, bo te weszły do obiegu dopiero w 1908 roku, kiedy rozpoczęto produkcję wałków z celuloidu. Należy też zwrócić uwagę na fakt, że te wałki pozwalała kilkukrotnie poprawić jakość nagrania. Z matrycy można było wytłoczyć nawet tysiące wałków z nagraniami. Sam pomysł i pierwsze rozwiązania autorstwa Edisona pozwoliły na dalsze rozwijanie tego urządzenia. Poszukiwania materiałów pozwalających na o wiele dłuższy czas nagrań i na doskonała jakość doprowadziły do wynalezienia płyty gramofonowej, a w późniejszych latach na metody jej tłoczenia.

Ostatni fonograf wyprodukowano w 1929 roku, jednak jego "potomstwo" dosłownie zalało świat drugiej połowy XX wieku... i teraz, poszukując prawdziwego brzmienia, czystego, choćby i z "trzaskami" z płyty, pełnego naturalnej dynamiki i nieskończonej głębi, wracamy do płyt gramofonowych, które ponownie stają się "gorącym" towarem.

PP

Ze Lwowa do Gliwic

Zagajewski zaczynał od ciekawych konstrukcji krótkofalowych nadajników radiokomunikacyjnych. Po studiach na Wydziale Mechanicznym Politechniki Lwowskiej, zakończonych w 1935 roku przeniósł się do Warszawy, gdzie podjął się pracy w Państwowych Zakładach Tele-Radiotechnicznych. To właśnie tam pierwszy raz zetknął się z urządzeniami radiokomunikacyjnymi.

Niestety niedługo potem wybuchła II wojna światowa i młody naukowiec powrócił do Lwowa, gdzie okupacyjne radzieckie władze uruchomiły Lwowski Instytut Politechniczny... czyli przedwojenną Politechnikę Lwowską. Tam Zagajewski pracował w Katedrze Radiotechniki. Jednak niemiecka okupacja miasta zmusza go do podjęcia pracy technika w lwowskiej parowozowni.

Kiedy tylko Zagajewski zorientował się, że władze radzieckie z końcem wojny nie pozwolą na powrót Lwowa w granice Polski, spakował cała rodzinę i ruszył w kierunku ojczyzny, a miejscem docelowym był Wrocław. W październiku 1945 roku wraz z żoną, dziećmi, ale też rodzicami i dwiema siostrami zatrzymał się niejako wpół drogi... bo w Gliwicach. Co ciekawe, decyzja ta, nie brana wcześniej pod uwagę, była dziełem przypadku.

Katedra Elektroniki Przemysłowej

Późniejszy wychowanek profesora Zagajewskiego, Stanisław Malzacher w swojej książce opisuje całe zdarzenie tak: "Wiele lat później, syn profesora, filozof, pisarz i poeta – p. Adam Zagajewski, w wywiadzie radiowym zauważył, że Gliwice wcale nie były celem, do którego zmierzał z żoną i dziećmi Tadeusz Zagajewski. Celem był Wrocław, a do opuszczenia pociągu w Gliwicach, zmusiła całą rodzinę nagła choroba kilkumiesięcznego Adasia. Czyż istnienie elektroniki w Politechnice Śląskiej mielibyśmy zawdzięczać przyszłemu poecie?"

Wtedy też powstaje pierwsza uczelnia wyższa w Gliwicach i jest to Politechnika Śląska. Po obronie doktoratu na Politechnice Warszawskiej, rozwija swoją pracę naukową właśnie w Gliwicach, gdzie cała rodzina zdążyła już nieco zadomowić się. Portal Polskiego Towarzystwa Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej (PTETIS) tak ciekawie opisuje ten czas na Politechnice Śląskiej i miejsce Zagajewskiego tam: "Wydział Elektryczny Politechniki Śląskiej miał charakter "silnoprądowy", ale w jego strukturze były dwie katedry "prądów słabych" (według ówczesnej nomenklatury), a mianowicie Katedra Radiotechniki prof. Tadeusza Malarskiego, a od roku 1947 Tadeusza Zagajewskiego, oraz Katedra Teletechniki prof. kontraktowego Łukasza Dorosza".

Powstała wtedy Katedra Elektroniki Przemysłowej została przydzielona kierownictwo właśnie Tadeusza Zagajewskiego. Profesor Zagajewski rozwijał z pasją prace nad zastosowaniem elektroniki w przemyśle, a szczególnie w pomiarach wielkości nieelektrycznych i rozwijającej się automatyce przemysłowej.

Po stronie prześladowanych

Prowadził działalność dydaktyczną, naukową i doświadczalną. Wtedy też powierzono mu się prowadzenie Wydziału Automatyki, którego został pierwszym dziekanem w 1964 roku. Kierowanie tym wydziałem nie trwało jednak długo, bo jedynie do 1968 roku. Wtedy też dały o sobie znać silne zasady moralne i patriotyczne profesora, który jednoznacznie opowiedział się po stronie opozycyjnej w stosunku do represyjnej działalności komunistycznych władz.

PTETIS tak opisuje te zdarzenia: "W marcu 1968 roku, po przedstawieniu "Dziadów" w Teatrze Narodowym w Warszawie i zawieszeniu przedstawienia przez władze, doszło do protestu środowisk twórczych. Postulaty wolności publikacji i widowisk, zniesienia cenzury, znalazły oddźwięk wśród młodzieży szkół wyższych. Demonstracja młodzieży gliwickiej miała miejsce w dniu 11 marca 1968 roku. Żądano wolności informacji i nieskrępowanego rozwoju kultury. Tak to zapamiętał klucznik gliwickiej radiostacji Andrzej Jarczewski, wówczas student Wydziału Automatyki: Gliwickie dwudniowe zajścia, pacyfikowane psami i pałami na ulicy Zwycięstwa, były cyniczną prowokacją. Na wiecu zwołanym w celu potępienia "winnych" zwołanym przez władze uczelni jedynie Profesor Zagajewski wystąpił w obronie studentów. Nie pamiętam, co mówił. Nie pamiętam, jak mówił. Nie pamięta tego żaden z moich rozmówców, uczestniczących w owym wiecu. Pamiętam tylko: jak myśmy Go słuchali! (…) Wiedzieliśmy, że w pobliżu jest punkt moralnego odniesienia. Constans. Wobec nieprzychylnej atmosfery i nacisków władz uczelni Profesor zrezygnował z funkcji dziekana i kierownika katedry".

Niepospolita wiedza

Profesor Zagajewski zawsze dawał się poznać jako człowiek niezłomnych zasad, a studenci kochali go za serce do pracy z nimi, za oddanie i jasność umysłu, która pozwalała rozwijać się nowym pokoleniom elektroników... dość powiedzieć, że profesor przez wiele lat stale aktualizował wiedzę zawartą w wydawnictwach dydaktycznych, których napisał i wydał w wielu egzemplarzach. Niestety trudno jest laikowi oceniać zawiłości naukowych rozwiązań prof. Zagajewskiego, jednak opiniotwórcze środowiska podkreślają jego niepospolite umiejętności i wiedzę.

Profesor do końca życia, także i na emeryturze, pracował naukowo. Zmarł pod koniec września 2010 roku w Gliwicach. Pamiętajmy o nim z szacunkiem należnym osobom wielkiego formatu.

PP