11 sierpnia 1807 zmarł warszawski architekt i ogrodnik Szymon Bogumił Zug.

Choć urodził się w Saksonii, można powiedzieć, że był naturalizowanym Polakiem. Swój pierwszy projekt architektoniczny przygotował w wieku 14 lat. Był to Pałacyk dr Saula w Dreźnie. Do Warszawy przeprowadził się w 1756 roku, na początku wojny 7-letniej. Miał wtedy 23 lata. Resztę życia spędził w Warszawie i to tu powstały jego największe dzieła. Co skłoniło go do zamieszkania w Polsce?

– Wybuch wojny między Saksonią a Prusami spowodował, że cały dwór drezdeński uciekł i przeniósł się do Warszawy – tłumaczył historyk sztuki i varsavianista, prof. Marek Kwiatkowski. – Potem Zug tutaj został, bo zrozumiał, że tu otwiera się dla niego szerokie pole działania.

Młody architekt liczył też na współpracę z królem Stanisławem Augustem Poniatowskim, który już wtedy uchodził za mecenasa sztuki. Król jednak nie zaakceptował Zuga i jego stylu. Rzadko sięgał po jego projekty.

Budynek zboru ewangelickiego, który stał się jego wizytówką, Zug zaprojektował za darmo oraz w dużej mierze sfinansował jego budowę. Dzisiejszy kościół św. Trójcy jest najciekawszym reprezentantem architektury Zuga.

- Ten gmach fascynuje nas dlatego, że reprezentuje różne wewnętrzne siły – mówił prof. Marek Kwiatkowski. - Składa się z potężnego bębna, w który zostały wtrącone, przepruwające ten walec cztery przybudówki. Całość jest przykryta kopułą i zwieńczona wysmukłą latarnią.

Z setek budowli zaprojektowanych przez Zuga do dziś przetrwało około 40. Zostały po nim nie tylko budynki, ale również rysunki. Szymon Zug projektował też parki i ogrody, można je dziś znaleźć w różnych częściach Warszawy: na Solcu, Powązkach, Mokotowie, na Ksiażęcem i na Górze. W tych ogrodach wznosił także wiele różnorodnych pawilonów w stylach historycznych i egzotycznych.

- Raz potrafił być tradycyjny, raz nowoczesny, raz reprezentował porządek klasyczny, opierał się niemal o tradycję antyku, a z drugiej strony przeciwstawiał się jej – podkreślał prof. Kwiatkowski. – Te wszystkie przełamywania są widoczne w jego sztuce. Jest artystą.

Posłuchaj rozmowy Marii Sawickiej z historykiem sztuki i varsavianistą prof. Markiem Kwiatkowskim o dziełach Szymona Zuga

mb

6 listopada 1880 roku urodził się Oskar Sosnowski, architekt i konserwator zabytków, profesor Politechniki Warszawskiej tworzący w nurcie modernizmu.

Był autorem projektów wielu kościołów, między innymi kościoła św. Rocha w Białymstoku i Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Warszawie. Zajmował się też urbanistyką, czego wyrazem jest projekt miasta ogrodu Czerniaków.

Po odzyskaniu niepodległości zainicjował powstanie Towarzystwa Urbanistów Polskich, a w 1923 roku założył Zakład Architektury Polskiej na Politechnice Warszawskiej. Tam zajmował się inwentaryzacją i pomiarami architektury monumentalnej i ludowej. Systematycznie badał zabytki Warszawy, Zamościa i Podhala.

- Stworzył zakład, który w historii polskiej architektury odegrał znakomitą rolę. Zgromadził w nim wielu uczonych z różnych dziedzin, poczynając od historii sztuki, a kończąc na specjalistach od mebli czy konstrukcji budowalnych - wspominał na antenie Polskiego Radia Kazimierz Piechotka, student profesora Sosnowskiego.

We wrześniu 1939 roku, po decyzji o obronie Warszawy, Oskar Sosnowski opuścił własne mieszkanie i przeniósł się na Politechnikę Warszawską. Chciał być bliżej zbiorów, by je chronić w razie zagrożenia. Zginął na posterunku 24 września 1939 roku.

- O śmierci profesora dowiedzieliśmy się po upadku Warszawy. Coś w rodzaju niepisanego testamentu trwało przez cały czas okupacji. Tak jak on dążyliśmy do zachowania zbiorów i kontynuowania jego pracy – mówił gość audycji.

Posłuchaj o prof. Oskarze Sosnowskim w audycji z cyklu "Biografia dźwiękowa".

290 lat temu przyszedł na świat Efraim Szreger, jeden z nadwodrnych architektów Stanisława Augusta Poniatowskiego, przedstawiciel rokoko i klasycyzmu. 

- Pochodził z rodziny, która na początku XVIII wieku przyjechała z Saksonii do Torunia i spolonizowała się - mówił gość audycji Elżbiety Kollat z cyklu "Sztuka bez granic".

W 1743 roku, po ukończeniu toruńskiego Gimnazjum Akademickiego, przeniósł się do Warszawy. Po dekadzie pracy dla warszawskich architektów, sam został zaprzysiężony jako królewski konstruktor budowlany. Rozpoczął wówczas własną praktykę. Jego pierwszym samodzielnym projektem było wybudowanie zboru ewangelicko-augsburskiego w Toruniu (obecnie kościół  św. Ducha). Tworzył również projekty w Gdańsku, jednak jego głównym polem działalności pozostawała Warszawa.

W 1761 roku otrzymał od prymasa Władysława Łubieńskiego zadanie rozbudowy jego pałacu w Skierniewicach. Na zlecenie metropolity i jego następcy – Antoniego Ostrowskiego – prowadził prace nad rozbudową katedry gnieźnieńskiej.

- Ewangelik był naczelnym architektem dwóch prymasów – zauważono w audycji.

Szybko został zauważony przez nowego króla, Stanisława Augusta Poniatowskiego i znalazł się w grupie pracujących dla niego artystów. Efraim Szreger był pierwszym architektem, który został wysłany na koszt monarchy za granicę. Podczas trwającej rok podróży odwiedził Rzym, Neapol, Pompeje i Herkulanum.

Powrócił po roku. Został zaangażowany przez władcę w pracach nad projektowaniem Zamku Królewskiego. Przedstawił dwa plany: jeden w 1767, kolejny dekadę później.

- W 1777 roku przedstawił rewelacyjny projekt uregulowania całego otoczenia Zamku Królewskiego w Warszawie od strony Krakowskiego Przedmieścia – wyjaśniał gość programu.

Jak mogłaby wyglądać warszawska Starówka, gdyby Szreger zrealizował swoje  plany? Posłuchaj audycji Elżbiety Kollat.

Na polecenie Ostrowskiego Szreger rozpoczął w 1777 gruntowną przebudowę i rozbudowę Pałacu Prymasowskiego. Zaprojektował rezydencję w nowoczesnym wówczas stylu, z dużym ogrodem.

Szreger pracował nie tylko na zlecenie króla i prymasów. Jego klientami byli też magnaci, którzy zamawiali u architekta projekty swoich pałaców i warszawskich rezydencji. Część, jak pałac Teppera przy ulicy Miodowej, już nie istnieje, inne uległy gruntownej przebudowie. Jednym z ciekawych i ambitnych przedsięwzięć Szregera było wybudowanie drewnianego mostu łyżwowego na Wiśle u wylotu ulicy Bednarskiej. Ta rozbierana na zimę przeprawa nosiła nazwę Most Ponińskiego (od nazwiska głównego inwestora). Most został zniszczony dopiero w dobie wojen napoleońskich.