Historia

"Korona królów". Zyndram z Maszkowic - bohater bitwy pod Grunwaldem

Ostatnia aktualizacja: 23.01.2023 05:50
W dziesiątym odcinku serialu "Korona królów. Jagiellonowie" trwa polsko-litewski pościg za zbuntowanym księciem Świdrygiełłą, który usiłuje przedostać się do Malborka. Akcji przewodzi Zyndram z Myszkowic. Postać grana w serialu przez Macieja Raniszewskiego to "człowiek do zadań specjalnych" i przyjaciel króla. A kim był historyczny Zyndram z Maszkowic?
Zyndram z Maszkowic na obrazie Jana Matejki Bitwa pod Grunwaldem i w emitowanym na antenie TVP serialu Korona królów. Jagiellonowie (w tej roli Maciej Raniszewski)
Zyndram z Maszkowic na obrazie Jana Matejki "Bitwa pod Grunwaldem" i w emitowanym na antenie TVP serialu "Korona królów. Jagiellonowie" (w tej roli Maciej Raniszewski)Foto: Zbiory Muzeum Narodowego w Warszawie/ Fot: TVP

O prawdziwym Zyndramie z Maszkowic nie wiemy wiele. Nieznana jest ani data jego urodzin, ani data śmierci. Wiadomo, że ostatni raz pojawia się w dokumentach w 1413 roku. Od 1414 roku pojawia się w nich już tylko Anna, wdowa po Zyndramie. 

Imię "Zyndram" jest pochodzenia germańskiego. Pieczętował się herbem Słońce, występującym licznie wśród śląskiego, mocno zniemczonego, rycerstwa (imię Zyndram nosili zarządcy wsi Bielawa) i w samych Niemczech (ród pochodzący ze wsi Sonnenberg w Hesji). Na tej podstawie historycy przypuszczają, że rycerz pochodził prawdopodobnie z rodu przybyłego na ziemie polskie z zachodu - ze Śląska lub z głębi Rzeszy. 

Nie wiemy też, jakim majątkiem dysponował Zyndram u progu swojej kariery. Na pewno w jego rękach (prawdopodobnie jako zarządcy) znajdowały się Maszkowice, wieś w powiecie sądeckim województwa krakowskiego (ob. województwo małopolskie). Imię po Zyndramie nosi prawdopodobnie inna wioska, Zyndranowa, oddalona od Maszkowic o 140 km. Zdaniem historyka prof. Władysława Semkowicza "Zyndram z Maszkowic, dziedzic sołtysiego zameczku w dobrach Klarysek sądeckich, zdołał z czasem stworzyć sobie na południowo-wschodnich kresach Małopolski dość znaczną fortunę, której podstawą i ośrodkiem był klucz jaśliski". 

Takiego majątku człowiek z mało znaczącego rodu nie mógł zrobić bez protekcji króla. 

Czytaj także: 

Po szczeblach kariery 

Nie wiemy, w jaki sposób doszło do pierwszego spotkania Zyndrama z Władysławem Jagiełłą (w serialu gra go Sebastian Skoczeń). Być może miało to miejsce w 1390 roku, wiemy bowiem, że Zyndram brał udział wówczas w królewskiej wyprawie przeciwko księciu Witoldowi, sprzymierzonemu wówczas z Krzyżakami. 

Najpóźniej w 1401 roku rycerz został oprawcą krakowskim. Był to urząd policyjno-prokuratorski - Zyndram pełnił więc funkcję komendanta stołecznej policji bezpieczeństwa i zarazem oskarżyciela publicznego. Możemy się tylko domyślać, że był to urząd niebezpieczny i wymagający operowania w tkance miejskiej, wśród mieszczan, w karczmach i na targach. To już bardzo przypomina rolę, jaką postać Zyndrama odgrywa w "Koronie królów". 

W 1404 roku Zyndram piastował już prestiżowy urząd dworski miecznika krakowskiego. Dostojnik ten miał prawo nosić za władcą miecz, symbol sądowej władzy monarchy. Zyndram powoli zyskiwał zatem zaufanie monarchy. Urząd ten piastował prawdopodobnie do końca życia.

Czytaj także: 

Dowódca spod Grunwaldu 

Kulminacyjnym punktem kariery Zyndrama wydaje się pierwsza faza polsko-litewskiej kampanii w wielkiej wojnie z zakonem krzyżackim. Jagiełło był naczelnym wodzem wyprawy, ale po przekroczeniu granicy państwa krzyżackiego - a więc po wejściu na ścieżkę wojenną - król chciał powierzyć dowodzenie operacyjne (organizację logistyki i kontrolę ruchów armii) nad wojskami polskimi rycerzom z Czech i Moraw, jako najbieglejszym w sztuce wojennej. Ci jednak odmówili, przerażeni skalą przedsięwzięcia. W tej sytuacji to odpowiedzialne zadanie to przypadło "człowiekowi wprawdzie małego wzrostu, ale sprawnemu w działaniu i odważnemu" (jak pisał Jan Długosz) Zyndramowi z Maszkowic.

Przed samą rozprawą grunwaldzką rada wojenna, czyli sztab sprzymierzonych sił polsko-litewskich, zadecydował, że w czasie bitwy król pozostanie w obozie i będzie dowodził oddziałami z pobliskiego pagórka. Powody takiej decyzji były najprawdopodobniej dwojakie. Po pierwsze obawiano się, że władca polegnie, co mogło wywołać kolejny (jak nie tak dawno po śmierci Jadwigi) kryzys dynastyczny. Jagiełło miał wówczas tylko dwuletnią córkę Jadwigę, a śmiertelność dzieci w średniowieczu była wysoka. W przypadku śmierci Władysława bardzo poważnym zagrożeniem stawało się wygaśnięcie dynastii. Ponadto Jagiełło, mając pod sobą 51 chorągwi polskich i 40 litewsko-rusko-tararskich, z oddali lepiej niż z pierwszej linii mógł - za pośrednictwem posłańców - dowodzić sprzymierzonymi. 

Kto dowodził w polu? Odpowiedź daje Jan Długosz opisując sytuację przed krwawym bojem: "Podczas gdy król polski Władysław trwał na słuchaniu mszy św. I modłach, całe wojsko królewskie na rozkaz miecznika krakowskiego Zyndrama z Maszkowic, a wojsko litewskie na rozkaz wielkiego księcia litewskiego Aleksandra z godną podziwu szybkością ustawiło swoje oddziały i chorągwie i stanęło w szeregach naprzeciw wroga. A ponieważ wojsko polskie skierowało się na lewe skrzydło, wojsko litewskie zajęło prawe". Zyndram objął też osobiste dowództwo nad chorągwią wielką ziemi krakowskiej, w której - jak podaje Długosz - "znajdowali się wszyscy weterani wyćwiczeni w bojach" i która "siłą i liczebnością przewyższała wszystkie inne chorągwie".

Grunwald jak Nikopolis?

Był zatem Zyndram odpowiedzialny za ustawienie wojsk i dowodzenie najważniejszą siłą uderzeniową wojsk polskich. Prof. Władysław Semkowicz stawiał hipotezę, że zadanie to przypadło Zyndramowi nie tylko z powodu doświadczeń w walkach z Krzyżakami (mowa o wspomnianej kampanii roku 1390), ale też ze względu na jego doświadczenie wojskowe zdobyte poza granicami kraju, w bitwie pod Nikopolis w 1396 roku. Była to batalia, która przyniosła kres wyprawom krzyżowym. Zmontowana przez Zygmunta Luksemburskiego koalicja wojsk węgierskich wspieranych przez posiłki z całej Europy, w Polaków, Niemców, Anglików, Włochów, a zwłaszcza Francuzów.

Historyk powoływał się tu na opinię kolegi po fachu, Hansa Delbrücka, który pisał, że "pod Grunwaldem plan bitwy po stronie Zakonu był ten sam, co Bajazeta (sułtana osmańskiego - przyp. red.) pod Nikopolis. Tylko że Polacy nie popełnili błędu Francuzów i nie poszli poszczególnymi hufcami, lecz ruszyli od razu całym frontem, a takiej nawały nie mogły powstrzymać kusze i działa krzyżackie, a nawet dzielność rycerstwa krzyżackiego nic tu nie pomogła". 

Czy o zwycięstwie pod Grunwaldem zaważyło zatem doświadczenie Zyndrama? Pozostanie to najpewniej już zawsze jedna z zagadek historii.

Bartłomiej Makowski

Korzystałem z:

Jan Długosz, "Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego", PWN 1982;

Władysław Semkowicz, "Zyndram z Maszkowic", Przegląd Historyczny 11/3l 1910.

Czytaj także

"Korona królów". Anna Cylejska - kim była druga żona Władysława Jagiełły?

Ostatnia aktualizacja: 09.01.2023 05:50
Była ponoć nieurodziwa, co podobno nie stało na przeszkodzie jej licznym romansom. Następczyni Jadwigi Andegaweńskiej u boku Władysława Jagiełły miała jednak niepodważalny atut - pochodzenie, które umacniało pozycję króla na polskim tronie.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Korona królów. Czy żona księcia Witolda spiskowała z Krzyżakami?

Ostatnia aktualizacja: 10.01.2023 05:50
W piątym odcinku serialu "Korona królów. Jagiellonowie" widzowie są świadkami zawiązania się intrygi między księżną Anną, żoną wielkiego księcia Witolda, a Ulrychem von Jungingenem. Celem monarchini jest zdobycie korony dla męża. Historyczna odpowiedniczka serialowej postaci faktycznie utrzymywała dobre stosunki z Krzyżakami.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Korona królów. Kim był Świdrygiełło, buntowniczy brat Jagiełły?

Ostatnia aktualizacja: 11.01.2023 05:35
Najmłodszy i ambitny brat Władysława Jagiełły niemal przez całe życie buntował się przeciwko Witoldowi Kiejstutowiczowi, który rządził na Litwie. Świdrygiełło, aby zdobyć tytuł wielkiego księcia litewskiego, nie wahał się przed wielokrotną współpracą z zakonem krzyżackim.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Korona królów. Czy Jagiełło i Krzyżacy grali w szachy?

Ostatnia aktualizacja: 16.01.2023 05:50
W siódmym odcinku serialu "Korona królów. Jagiellonowie" widzimy nad szachownicą zarówno króla Polski, jak i rycerzy zakonnych. Czy na dworze Władysława Jagiełły i na malborskim zamku toczono szachowe pojedynki?
rozwiń zwiń
Czytaj także

Korona królów. Czym było wronie oko?

Ostatnia aktualizacja: 17.01.2023 05:45
W ósmym odcinku serialu "Korona królów. Jagiellonowie" Anna Cylejska zostaje otruta przez Saule szpiegującą dla Anny Witoldowej i Krzyżaków. Krakowscy lekarze są bezradni, ale rozwiązanie odnajduje hiszpański medyk, który aplikuje wybrance Jagiełły tajemnicze wronie oko. Czym był ten specyfik?
rozwiń zwiń
Czytaj także

Korona królów. Jagiełło, Krzyżacy i konflikt o ziemię dobrzyńską

Ostatnia aktualizacja: 18.01.2023 05:40
Przez ponad sto lat ziemia dobrzyńska przechodziła z rąk do rąk, stanowiąc nierzadko kość niezgody między Polską i państwem zakonu krzyżackiego. Spór o to terytorium był bezpośrednią przyczyną wybuchu wielkiej wojny, której punktem kulminacyjnym była bitwa pod Grunwaldem. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Korona królów. Koronacja Anny Cylejskiej i ważny detal, którego nie zobaczymy w serialu

Ostatnia aktualizacja: 25.01.2023 05:40
Końcowa scena najnowszego odcinka serialu "Korona królów. Jagiellonowie" przedstawia chwilę po koronacji drugiej żony Władysława Jagiełły. Twórcy serialu nie skorzystali z okazji, żeby pokazać widzom osobę, która była wtedy na Wawelu i której rola w tym, że hrabianka z Cylii została królową Polski, była nie do przecenienia. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Korona królów. Dlaczego Jagiełło i Krzyżacy starali się o przychylność papieża?

Ostatnia aktualizacja: 31.01.2023 05:45
Kierowanie sprawy do papieża było w średniowieczu - w dużym uproszczeniu - odpowiednikiem zwracania się do Unii Europejskiej. Biskup Rzymu był instancją spajającą christianitas - cywilizację Starego Kontynentu. Jego zdanie było kluczowe w konflikcie konfliktu polsko-krzyżackiego - w końcu sensem istnienia zakonu nad Bałtykiem była walka z pogaństwem. W interesie Władysława Jagiełły leżało zatem przekonanie Stolicy Apostolskiej o nawróceniu Litwy - do niedawna ostatniego bastionu starych wierzeń w Europie.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Korona królów. Gorączka relikwii w średniowieczu

Ostatnia aktualizacja: 01.02.2023 05:45
W 15. odcinku serialu "Korona królów. Jagiellonowie" Krzyżacy przekupują papieskiego legata przy pomocy kości z palca rzekomego męczennika. Wysłannik Stolicy Apostolskiej nie wie, że przedmiot jest falsyfikatem. Wieki średnie to faktycznie złoty czas obiegu fragmentów szczątków świętych i przedmiotów związanych z ich życiem. Popyt wywoływał podaż i w obiegu wkrótce pojawiło się wiele artefaktów wątpliwej autentyczności. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Korona królów. Elżbieta Granowska - trzecia żona i jedyna miłość Jagiełły

Ostatnia aktualizacja: 06.02.2023 05:58
Jej ślub z królem Polski wywołał skandal i oburzenie. Był to jednocześnie punkt kulminacyjny burzliwego życia Elżbiety, w którym znalazło się miejsce na czterech mężów, z czego dwóch skończyło tragicznie.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Korona królów. Nowa Marchia w konflikcie polsko-krzyżackim

Ostatnia aktualizacja: 15.02.2023 05:50
W kulminacyjnej scenie najnowszego odcinka serialu "Korona królów. Jagiellonowie" na Wawel przybywa posłaniec z Wielkopolski. "Panie, Ulrich von Osten, władca Drezdenka i wasz lennik, zbuntował się i najechał na nasze dobra" wyjawia Jagielle poseł. Sprawa problematycznego poddanego była epizodem polsko-krzyżackiej rywalizacji u progu XV wieku.
rozwiń zwiń