14 września 1953 roku przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie rozpoczął się proces biskupa Czesława Kaczmarka oraz kilku innych księży i świeckich pracowników kurii. Oskarżonym władze komunistyczne zarzucały działalność w zbrojnym podziemiu. Biskup Kaczmarek skazany został na 12 lat więzienia.

Na ławie oskarżonych

Bezpieka aresztowała biskupa Czesława Kaczmarka 20 stycznia 1951 roku. Oprócz biskupa diecezji kieleckiej Czesława Kaczmarka, na ławie oskarżonych znaleźli się też księża: Jan Danilewicz - były skarbnik kurii kieleckiej, Józef Dąbrowski, były kapelan biskupa Kaczmarka, Władysław Widłak, były prokurator seminarium duchownego w Kielcach i siostra zakonna - Waleria Niklewska. Władzom komunistycznym zależało na jak największym nagłośnieniu tego wydarzenia.

W "Trybunie Ludu" z 14 września 1953 roku ukazał się artykuł pt. "Na zlecenie Watykanu - na usługach USA i neohitlerowców dywersanci i szpiedzy w szatach kapłańskich działali na szkodę narodu i państwa polskiego". Specjalna redakcja w Polskim Radiu - Polityczne Nagrania Archiwalne rejestrowała cały proces. Relacje opatrzone były propagandowym komentarzem:

- Dziś przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie rozpoczął się proces członków antypaństwowego i antyludowego ośrodka - słyszymy w radiowym sprawozdaniu.

Walka z Kościołem

Proces był farsą, a przydzielony z urzędu obrońca działał na rzecz prokuratury, a nie oskarżonego.  Oskarżycielem był ppłk. Mieczysław Widaj. Poza nim w składzie Wojskowego Sądu Rejonowego znaleźli się: ppłk. Kazimierz Stojanowski, ppłk. Jan Radwański. Pretekstem do aresztowania biskupa Kaczmarka było oskarżenie o znajomość i kontakty z ambasadorem USA w Polsce, Arthurem Bliss Lane'em.

Śledztwo prowadził osobiście płk Józef Różański, dyrektor Departamentu Śledczego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. W piśmie z 10 września 1953 roku minister Stanisław Radkiewicz stwierdził, że będzie to jeden z najważniejszych procesów politycznych, jakie dotąd odbyły się w Polsce i będzie zarazem "silnym uderzeniem w reakcyjną część hierarchii kościelnej, w jej watykańskich inspiratorów i ich mocodawców anglo-amerykańskich".

Zbiegły na Zachód ppłk. bezpieki Józef Światło twierdził na antenie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, że decyzja o aresztowaniu biskupa Kaczmarka zapadła w Moskwie jeszcze za życia Stalina. Poprzez ten pokazowy proces komuniści chcieli rozpętać propagandową wojnę z Kościołem i wpłynąć na prymasa Polski kard. Stefana Wyszyńskiego, którego ostatecznie aresztowano 25 września 1953 roku, w kilka dni po wyroku na ordynariusza kieleckiego.

Przyznanie się do winy

Biskup Czesław Kaczmarek w czasie pobytu w areszcie był poddawany licznym torturom, co miało wpływ na jego postawę podczas procesu i przyznanie się do winy.

- Próby siania zamętu w społeczeństwie i osłabienie jego spójni z rządem realizowałem głównie przez krytykę naczelnych postulatów politycznych i gospodarczych państwa – mówił na sali sądowej.

W końcowej części swego wystąpienia stwierdził m.in.:

- Akt oskarżenia skierowany jest nie tylko przeciwko mnie. Na ławie współoskarżonych widzę tu bardzo bliskie mi osoby, których kolizje z ustawodawstwem spowodowane zostały w znacznej mierze przez moje na nich oddziaływanie. Sprowadziłem ich na manowce i to sprawia mi głęboką przykrość. (…) Dla zrealizowania zamierzeń i interesów zagranicznych autorów mej myśli politycznej, starałem się wciągnąć kościół polski w przykry i brzemienny dla niego konflikt z władzą ludową, wbrew dobru wierzących łączyłem się z propagandą Zachodu - zeznawał biskup Kaczmarek.

W archiwach Polskiego Radia zachowało się wystąpienie ks. biskupa Czesława Kaczmarka, jakie odczytał na sali sądowej.

Wyrok

Proces, który rozpoczął się 14 września 1953 r., trwał zaledwie 8 dni. 22 września wydano wyrok. Hierarcha został skazany na 12 lat więzienia za działalność na niekorzyść Związku Radzieckiego, szpiegostwo na rzecz Stanów Zjednoczonych i Watykanu, dywersję oraz kontakty z podziemiem. Pozostali oskarżeni otrzymali kary od 5 do 10 lat pozbawienia wolności.

Biskup Czesław Kaczmarek został zwolniony z więzienia w 1956 r. na mocy amnestii, a rok później postępowanie w jego sprawie umorzono z powodu braku dowodów. Schorowany kapłan zmarł w 1963 r. Do końca był prześladowany i szykanowany przez władze komunistyczne. Uniewinnienie i rehabilitacja nastąpiły dopiero w 1990 r.

Posłuchaj unikatowych dźwięków z pokazowego procesu ordynariusza kieleckiego zarejestrowanych przez Polityczne Nagrania Archiwalne Polskiego Radia w 1953 roku.

Zapoznaj się z komentarzem historyka prof. Wojciecha Roszkowskiego.

We wrześniu 1953 roku Tadeusz Mazowiecki we "Wrocławskim Tygodniku Katolickim" przekonywał: "ludowa ojczyzna przywróciła godność milionom prostych ludzi, w olbrzymiej większości wierzących, przekraczając raz na zawsze stosunki społeczne […] i buduje w niezwykle trudnych warunkach powojennego życia podstawy lepszego bytu".

Odnosząc się do procesu, Mazowiecki tłumaczył: "ku tej szkodliwej działalności kierowały ks. bp. Kaczmarka i współoskarżonych poglądy prowadzące do utożsamiania wiary ze wsteczną postawą społeczną, a dobra Kościoła z trwałością i interesem ustroju kapitalistycznego". Po czym dodawał: "proces ks. bp. Kaczmarka udowodnił również naocznie, i to nie po raz pierwszy, jak dalece imperializm amerykański, pragnący przy pomocy nowej wojny, a więc śmierci milionów ludzi, narzucić panowanie swojego ustroju wyzysku i krzywdy społecznej krajom, które obrały nową drogę dziejową, usiłuje różnymi drogami oddziaływać na duchowieństwo oraz ludzi wierzących i kierować ich na drogę walki z własną ojczyzną, stanowiącą wspólne dobro wszystkich obywateli".

bs/PAP

Łazienka była niewielka, ale schludna. Łączyła się bezpośrednio z sypialnią, w której stało tylko łóżko, stolik nocny i krzesło - taką celę przygotowali ubecy dla aresztowanego kardynała Stefana Wyszyńskiego.

Komuniści, z obawy przed masowymi pielgrzymkami, postanowili przenosić duchownego co kilka miesięcy w nowe miejsce, kardynał już 12 października znalazł się w Stoczku Warmińskim.

Prymas Stefan Wyszyński- zobacz serwis specjalny

"Gdy będę w więzieniu, a powiedzą Wam, że Prymas zdradził sprawy Boże - nie wierzcie. Gdyby mówili, że Prymas ma nieczyste ręce - nie wierzcie. Gdyby mówili, że Prymas stchórzył - nie wierzcie. Gdy będą mówili, że Prymas działa przeciwko Narodowi i własnej Ojczyźnie - nie wierzcie. Kocham Ojczyznę więcej niż własne serce i wszystko, co czynię dla Kościoła, czynię dla niej" - to słowa kardynała z 25 listopada 1953 r.

Kulisy aresztowania Prymasa Tysiąclecia ujawnił na antenie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, zbiegły na Zachód wysoki funkcjonariusz Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, ppłk Józef Światło:

- Jak wszystkie decyzje w sprawie polityki kościelnej w Polsce, tak i ta decyzja zapadła w Moskwie. Bolesław Bierut i Franciszek Mazur odpowiedzialny w Biurze Politycznym za walkę z kościołem pojechali jeszcze za życia Stalina po instrukcje. W rozmowie Bierut nalegał na natychmiastowe aresztowanie kardynała, ale Stalin stwierdził, że czas jeszcze na to nie nadszedł - relacjonował Światło.

Prymas Polski został aresztowany po śmierci radzieckiego przywódcy. Operację przeprowadził XI Departament w MBP. Czuwał nad nią sam szef resortu Stanisław Radkiewicz. O miejscu pobytu kardynała wiedzieli tylko nieliczni dygnitarze partyjni. - Jest to taki pacjent, którego nie można trzymać dłużej w jednym miejscu, bo zaczęłyby się procesje i pielgrzymki - mówił wiceminister bezpieki, gen. Konrad Świetlik.

Cela Prymasa Stefana Wyszyńskiego

Klasztor w Rywałdzie został tak przygotowany, by pilnujący duchownego strażnicy mogli śledzić każdy jego ruch, wszędzie pozakładano podsłuchy. - Na lewym skrzydle korytarza dwie cele oraz łazienka przeznaczone były dla kardynała. Sąsiednią celę miał zająć ksiądz, a następną zakonnica. Oboje byli oczywiście agentami bezpieki – dzielił się swymi rewelacjami na antenie Rozgłośni Polskiej RWE Józef Światło. Nieliczni mieszkańcy Rywałdu zostali przesiedleni. Oprócz muru klasztor został otoczony ogrodzeniem z drutu kolczastego.

O polityce władz komunistycznych wobec Kościoła na początku lat 50. mówił prof. Wojciech Roszkowski w audycji z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej" nadanej w Polskim Radiu w 1997 roku. W programie została przytoczona wypowiedź Józefa Cyrankiewicza.

- Rząd będzie z całą skrupulatnością strzegł wolności religii, praktyk religijnych, działalności charytatywnej, ale rząd nie dopuści, ażeby pod tą przykrywką odbywała się krecia robota mobilizowania i popierania elementów nieprzejednanie wrogich wobec państwa ludowego - stwierdził ówczesny premier.

Dlaczego doszło do aresztowania prymasa? - Kardynał Wyszyński stał się duchowym i moralnym przywódcą całego narodu polskiego - relacjonował ppłk Józef Światło. - Nieugięta postawa kardynała w obronie wiary katolickiej i społeczeństwa stanowiła nieprzezwyciężoną przeszkodę dla zamierzeń komunistów.

Władze PRL celu jednak nie osiągnęły. 28 października 1956 roku władze komunistyczne uwolniły prymasa Stefan Wyszyński. Prymas wrócił do Warszawy. Autorytet kardynała Stefana Wyszyńskiego wzrósł, w opinii społeczeństwa stał się męczennikiem za wiarę i kościół.