Historia

Raoul Wallenberg - uratował tysiące Żydów, został europejskim Sprawiedliwym

Ostatnia aktualizacja: 06.03.2019 08:01
Jest jednym z największych bohaterów II wojny światowej. Słuch po nim zaginął po aresztowaniu w 1945 roku  przez żołnierzy radzieckich.
Audio
  • Rozmowa Aliny Perth-Grabowskiej z Józefem Kowalskim z Karpacza - polskim Sybirakiem, który poznał szwedzkiego dyplomatę. (RWE, 1992)
  • Nierozwiązana zagadka śmierci Raoula Wallenberga. Rozmowa telefoniczna Aliny Perth-Grabowskiej z Bogusławem Bajem, byłym więźniem sowieckiego Gułagu. (RWE, 1992)
Raoul Wallenberg
Raoul Wallenberg

Dzisiaj, 6 marca obchodzony jest Europejski Dzień Pamięci o Sprawiedliwych.

Raoul Wallenberg, szwedzki dyplomata, który od lipca 1944 roku, kiedy to objął funkcję sekretarza szwedzkiej ambasady w Budapeszcie uratował od śmierci około 100 tysięcy węgierskich Żydów, został uhonorowany tytułem Sprawiedliwego w przypadającym .

Obok niego tytuł przyznano Arsienijowi Borisowiczowi Roginskiemu, przewodniczącemu Stowarzyszenia "Memoriał", które bada zbrodnie stalinowskie oraz Ewelinie Lipko-Lipczyńskiej, nauczycielce polskiego, która w czasie II wojny światowej ratowała Żydów, a w 1968 roku jawnie sprzeciwiała się antysemickiej nagonce władz PRL.

W 1944 roku istniała jeszcze w Budapeszcie licząca ponad 200 tysięcy osób gmina żydowska - jedno z ostatnich większych skupisk Żydów w Europie Środkowej. Niemal w tym samym czasie co Wallenberg do stolicy Węgier przybył SS-Obersturmbannfuerer Adolf Eichmann - nazistowski urzędnik, odpowiadający za przeprowadzenie eksterminacji europejskich Żydów.

Wallenberg, który jeszcze przed wojną prowadził interesy z węgierskimi Żydami, wykorzystał swoje stanowisko w ambasadzie neutralnej, choć sprzyjającej Niemcom – Szwecji, do ratowania budapeszteńskich Żydów. Działając z ramienia Komisji do Spraw Uchodźców Wojennych powołanej przez Roosevelta, nastawionej początkowo na ratowanie osób znanych i znaczących, nie uzgadniając tego z przełożonymi, rozszerzył działanie komisji na wszystkich węgierskich Żydów.

Wydawał ratujące życie szwedzkie paszporty, kupował na rzecz ambasady i Czerwonego Krzyża domy i budynki, w których ukrywały się setki uciekinierów. Przekupywał niemieckich oficerów i przedstawicieli faszystowskiego węgierskiego rządu. Ryzykując własnym życiem, wyciągał ludzi z pociągów śmierci, wydając im na dworcu gwarantujące ochronę dokumenty.

Na jesieni i w zimie 1945 roku, kiedy węgierscy faszyści - Strzałokrzyżowcy - niemal, co noc przeprowadzali egzekucje Żydów nad brzegami Dunaju, wyławiał wraz z wolontariuszami te ofiary, którym udało się przeżyć strzelaninę. Szacuje się, że działalność Wallenberga uratowała od śmierci około 100 tysięcy węgierskich Żydów.

Zobacz serwis specjalny Polskiego Radia o Raoulu Wallenbergu

Wallenberg utrzymywał dyplomatyczne stosunki z każdym, z kim można było targować się o kolejne uratowane życie - z Eichmannem, z węgierskim rządem Horthyego i Strzałokrzyżowcami. Te kontakty stały się jedną z przyczyn tragedii szwedzkiego dyplomaty, który został aresztowany przez patrol sowiecki 13 stycznia 1945 roku w Budapeszcie pod zarzutem współpracy z Niemcami i szpiegostwa na rzecz USA.

Niedługo potem został przewieziony do Moskwy na Łubiankę, a następnie do więzienia Lefortowskiego. Od współwięźniów wiadomo, że jeszcze wiosną 1947 roku przebywał w moskiewskim więzieniu, potem najprawdopodobniej trafił do gułagu w Workucie. Jego dalszy los pozostaje nieznany. O Wallenberga upominała się właściwie tylko jego najbliższa rodzina - szwedzki rząd nie podjął żadnych działań, a ówczesny szwedzki sekretarz generalny ONZ oświadczył, że nie będzie wywoływać trzeciej wojny światowej z powodu jednej zaginionej osoby.

W 1957 roku strona radziecka poinformowała wreszcie, że Wallenberg zmarł w 1947 roku, przypuszczalnie w wyniku ataku serca, w moskiewskim więzieniu na Łubiance. Tę wersję podważają jednak późniejsze relacje świadków, którzy twierdzili, że Wallenberg jeszcze w latach 70. był więziony w obozach Gułagu.

Wszelkie podejmowane przez rodzinę starania o ustalenie losu Raoula Wallenberga okazały się bezskuteczne. Jego rodzice popełnili samobójstwo w 1979 roku, a przed śmiercią zobowiązali rodzeństwo Raoula do walki o prawdę, co najmniej do 2000 roku - zakładali, że do tego czasu Wallenberg może jeszcze żyć. W 2016 roku oficjalnie uznano Raula Wallenberga za zmarłego.

mk/bm

Czytaj także

Warszawa wspomina Raoula Wallenberga

Ostatnia aktualizacja: 21.05.2012 11:12
Ambasadorowie Węgier, Izraela i Szwecji zasadzą drzewa jego pamięci. W Teatrze Żydowskim odbędzie się uroczystość przypominająca dyplomatę, który podczas wojny uratował kilkadziesiąt tysięcy Żydów.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Raoul Wallenberg - bohater bez grobu

Ostatnia aktualizacja: 17.01.2013 06:00
Uratował tysiące węgierskich Żydów. Po tym jak został aresztowany przez NKWD wszelki ślad po nim zaginął. Strona rosyjska nigdy nie przedstawiła świadectwa zgonu ani nie wydała jego zwłok.
rozwiń zwiń