Do bitwy doszło 15 lipca 1410 roku. Krzyżacy zgromadzili około 15-20 tys. wojska, Jagiełło i Witold dysponowali około 30 tys. rycerzy i wojowników. Przewaga była po stronie polsko-litewskiej. Armia zakonna stała w upale na otwartym polu, co wykorzystał Jagiełło, opóźniając starcie. Jego siły odpoczywały w lesie.

Tajna broń Jagiełły. Bez mostu pontonowego nie byłoby bitwy pod Grunwaldem

Dwa nagie miecze

Wielki Mistrz, a dokładnie heroldowie księcia szczecińskiego Kazimierza oraz króla węgierskiego Zygmunta Luksemburczyka, który dwa dni wcześniej wypowiedział oficjalnie wojnę Polsce, podarowali Jagielle i Witoldowi dwa nagie miecze. Gest ten Polacy odebrali jako arogancki, nie znali bowiem tego rycerskiego zwyczaju, który był od dawna praktykowany na zachodzie.

Jagiełło nie wziął udziału w walce, kierował bitwą z niewielkiego wzgórza. W południe ruszyły z prawego skrzydła chorągwie litewskie, wkrótce za nimi podążyło z centrum i lewego skrzydła rycerstwo polskie. "Na prawym skrzydle wystąpił do boju książę Witold ze swym ludem, z choragwią świętego Jerzego i z choragwią przedniej straży. Na krótką zasię chwilę przed samym rozpoczęciem bitwy spadł lekki i ciepły deszcz, (który) zmył kurz z końskich kopyt. A na samym początku tego deszczu, działa wrogów, bo wróg miał liczne działa, dwukrotnie dały salwę kamiennymi pociskami, ale nie mogły naszym sprawić tym ostrzałem żadnej szkody" - zanotował autor "Kroniki Konfliktu Władysława Króla Polskiego z Krzyżakami w Roku Pańskim 1410".

Walka

Po godzinie walki skrzydło litewskie rzuciło się do ucieczki i mimo potężnego krzyku Witolda nie udało się go zatrzymać. Część wojsk krzyżackich rzuciła się w pogoń, ale pozostali zagrozili walczącym oddziałom polskim. Sytuację uratowały trzy pułki smoleńskie, które pozostały na placu boju i za cenę ogromnych strat dały czas polskim chorągwiom na przegrupowanie. Wraz z Litwinami do ucieczki rzuciły się zaciężne wojska z Czech i Moraw, ale pod polskim obozem udało się opanować panikę i powróciły do walki.

Wielki Mistrz trzykrotnie ponawiał szarże swoich oddziałów. Podczas jednej z nich Krzyżacy powalili Marcina z Wrocimowic, który dzierżył sztandar chorągwi krakowskiej, uznawany za chorągiew wojska polskiego. Mimo to Polacy nie rzucili się do ucieczki, a najsławniejsi rycerze zmobilizowali się i gonfanon odbili. Śpiewane po zdobyciu sztandaru przez Krzyżaków "Chrystus zmartwychwstał" okazało się przedwczesne.

Król w niebezpieczeństwie

Po trzech godzinach walki siły Zakonu uległy wyczerpaniu. Ulrich von Jungingen przegrupował swoje wojska i stanął na czele 16 chorągwi, które przeprowadzić miały decydujące natarcie. Poprowadził je szerokim łukiem i zamierzał uderzyć na polskie prawe skrzydło. Natarcie przechodziło obok miejsca, w którym z niewielką ochroną stał Władysław Jagiełło, jednak Wielki Mistrz nie pozwolił na zmianę kierunku natarcia (być może nie wiedział, kogo pilnuje oddział), licząc na zaskoczenie. Z nacierającego hufca wyskoczył tylko jeden rycerz Dypold von Kockeritz i natarł na monarchę. Jagiełło zręcznie się obronił i ranił napastnika, na którego rzucił się i pokonał w walce Zbigniew Oleśnicki.

Manewr oskrzydlający nie zaskoczył Polaków, którzy zdołali się przegrupować i zmienili front. Na powstrzymane wojska zakonne uderzyły odwodowe chorągwie polskie. Krzyżacy znaleźli się w okrążeniu. Ich położenie stało sie krytyczne, kiedy na pole bitwy powróciły wojska litewskie. Polacy i Litwini bezlitośnie atakowali wyróżniających się rycerzy zakonnych. Zginął Wielki Mistrz, a z nim ponad dwustu zakonników. Po śmierci elity, reszta rzuciła się do ucieczki. Polacy zdobyli nieprzyjacielski obóz.

Zwycięstwo!

"Znaleziono zaś w wojsku krzyżackim kilka wozów wyładowanych pętami i kajdanami, które Krzyżacy... przywieźli do wiązania jenców polskich. Znaleziono też inne wozy pełne żagwi nasączonych łojem i smołą, a także strzały wysmarowane tłuszczem i smołą, którymi zamierzali razić pokonanych i uciekających... Za słusznym jednak zrządzeniem Bożym, który starł ich pychę, Polacy zakuwali ich (Krzyżaków) w te pęta i kajdany... Kilka tysięcy wozów wrogów w ciągu kwadransa złupiły wojska królewskie tak, iż nie pozostało po nich najmniejszego śladu. Były nadto w obozie i na wozach pruskich liczne beczki wina, do których po pokonaniu wrogów zbiegło się znużone trudami walki i letnim skwarem wojsko królewskie, aby ugasić pragnienie. Jedni rycerze gasili je, czerpiąc wino hełmami, inni rękawicami, jeszcze inni - butami. Ale król polski Władysław w obawie, by jego wojsko upojone winem nie stało się niesprawne i łatwe do pokonania... kazał zniszczyć i porozbijać beczki z winem. Gdy je na rozkaz królewski bardzo szybko rozbito, wino spływało na trupy poległych, których na miejscu obozu było wiele i widziano, jak zmieszane z krwią zabitych ludzi i koni płynęło czerwonym strumieniem aż na łąki wsi Stębarka" - napisał Jan Długosz.

Straty

Król i dostojnicy państwowi nie od razu zdali sobie sprawę z ogromu zwycięstwa. A było ono spektakularne. Zdobyto wszystkie nieprzyjacielskie chorągwie, zginęła niemal cała elita Zakonu i około 8 tys. rycerzy i innych walczących po stronie przeciwnika.

Straty polskie były nieznaczne, jedynie oddziały litewskie ucierpiały relatywnie dużo. Przez cały następny dzień zbierano rannych i grzebano poległych. Ciało Wielkiego Mistrza odesłano do Malborka. W państwie krzyżackim zapanowała panika, poszczególne miasta podnosiły bunt. Sytuację opanował komtur Henryk von Plauen, który nie brał udziału w bitwie. Ze swoim oddziałem pilnował Kujaw. Ruszył co prawda w celu połączenia się z głównymi siłami, ale na wieść o klęsce pomaszerował w kierunku Malborka.

Na Malbork

Kiedy 22 lipca pierwsze oddziały polsko-litewskie dotarły pod stolicę państwa krzyżackiego, była ona już gotowa do obrony. Rycerstwu trudno było zdobyć potężną twierdzę, brakowało pomysłu, jak dalej prowadzić kampanię. We wrześniu popsuła się pogoda, zaczęła się epidemia dyzenterii, a polskie rycerstwo chciało wracać do domu. 19 września Jagiełło zakończył oblężenie, a nowy mistrz Henryk von Plauen rozpoczął kontrofensywę i przywracanie władzy Zakonu nad państwem. W październiku król węgierski dokonał najazdu na Ziemię Sądecką, co groziło wojną na dwa fronty. Po zwycięstwie Polaków pod Koronowem obie strony, wyczerpane walką, przystąpiły do rozmów pokojowych.

Pokój

1 lutego 1411 roku podpisano I Pokój Toruński. Litwa odzyskała Żmudź i choć oddać ją miała po śmierci Witolda, nigdy tego nie zrobiła. Polska odzyskała Ziemię Dobrzyńską. Zakon musiał zapłacić 100 tys. kop groszy okupu za wziętych do niewoli rycerzy zachodnich. Warunki pokoju wydawały się jednak niekorzystne, zważywszy na ogrom zwycięstwa.

Bilans

Najważniejszym skutkiem wojny było to, że Zakon stopniowo tracił swoje znaczenie na arenie międzynarodowej. Olbrzymi okup, który przekraczał dwuletni dochód króla polskiego, złamał finanse i gospodarkę państwa Krzyżaków. Zakon do końca swojego istnienia tonął w długach.

Bitwa ujawniła wewnętrzny konflikt tlący się w państwie. Bunt mieszczan i rycerstwa pruskiego pokazał, że Krzyżacy nie mają dostatecznej legitymizacji władzy wśród poddanych. Odtąd te dwa stany będą zarzewiem ciągłych problemów i ostatecznie doprowadzą do zwycięstwa Polski w wojnie trzynastoletniej oraz odzyskania przez Rzeczpospolitą Pomorza. Bitwa potwierdziła też sens unii. Polityczny związek Polski i Litwy wyrósł na regionalne mocarstwo, które brane było pod uwagę we wszystkich poważniejszych planach i grach politycznych w Europie.

pd

Ponad trzystu rycerzy, jarmarki, pokazy walk, turnieje, zabawy plebejskie – to tylko niektóre atrakcje towarzyszące rekonstrukcji oblężenia Malborka. Jednego z największych widowisk w Polsce. – To rzeczywiście wielkie widowisko. Ponad trzystu statystów na planie, konie, aktorzy, efekty pirotechniczne, strzelające armaty i hakownice – przyznaje Bogusław Wołoszański, reżyser inscenizacji.

Impreza odbyła się już po raz dwunasty. Oblężenie Malborka obejrzało ponad 10 tys. osób. W rolach głównych wystąpili: Karol Strasburger, który wcielił się w postać króla Władysława Jagiełły, Krzysztof Warunek, który odegrał rolę namiestnika wielkiego mistrza krzyżackiego Henryka von Plauena, Marek Frąckowiak jako wielki książę litewski Witold i Marek Siudym jako Mikołaj Trąba, polski duchowny. – Starałem się jednak dobierać aktorów tak, aby przypominali, również wiekiem, postacie, które odtwarzają. Karol Strasburger myślę, że znakomicie wpisuje się w postać króla Jagiełły – tłumaczy Wołoszański.

Reżyser dodaje, że podczas inscenizacji ważną rolę odgrywały konie. – Nie wyobrażałem sobie, żeby w tym widowisku nasz król sobie tam ganiał na piechotę pod murami Malborka. Wtedy rycerz to był koń – podkreślił. Dodał, że wszyscy aktorzy, których zaprosił do współpracy, świetnie jeżdżą konno. – Jest taka scena, kiedy Krzysztof Warunek wjeżdża w tłum. Usiłuje zapanować nad buntownikami, a robi to, siedząc na koniu. To trudna sztuka dla aktora. On musi myśleć o tekście, o kamerach i jeszce dbać o to, aby nikomu się nic nie stało – wyjaśnia Wołoszański.

Zauważa, że w wypadku tego typu inscenizacji dodatkowym zagrożeniem są elementy pirotechniczne i armaty. – One strzelają przez odpalenie lontu. I gdyby koń znalazł się w pobliżu, mógłby być duży kłopot. Spłoszony koń to duże niebezpieczeństwo – podkreśla.

Oblężenie Malborka to rekonstrukcja tego, co działo się VI wieków temu i rozpoczęło dokładnie 25 lipca 1410 roku. Wówczas to wojska króla Władysława Jagiełły i księcia Witolda podeszły pod mury malborskiego zamku i rozpoczęły oblężenie. Próba przejęcia zamku trwała ponad dwa miesiące i zakończyła się porażką. Ponad 30-tysięcznej polsko -litewsko-ruskiej armii nie udało się zdobyć zamku w Malborku. W ręce polskie przeszedł dopiero 40 lat później za panowania króla Kazimierza Jagiellończyka. – Jedni Historycy oskarżają Jagiełłę, że nie bardzo się spieszył pod Malbork, bo gdyby się pospieszył, to mógłby zdobyć Malbork, w czasie kiedy załoga była zdemoralizowana – tłumaczy reż. Wołoszański. – Inni dowodzą, że w ciągu paru dni nie można było pokonać 120 km dzielących Grunwald od Malborka.

– Są i tacy, którzy twierdzą, że nie było szans na zdobycie Malborka, ponieważ nasza armia była przystosowana do bitwy w polu, a nie do oblężenia – dodaje Wołoszański, dla którego oblężenie Malborka to niesłychanie pasjonująca strona historii.

Jak przyznaje gość Jedynki, dla niego największą tajemnicą Malborskiego oblężenia jest postać Henryka von Plauena. – Czyli to, skąd on się tam wziął. Prawdopodobnie był w straży osłonowej, a więc poza Grunwaldem. Chociaż mistrz Matejko namalował von Plauena w czasie bitwy Grunwaldzkiej – zastanawiał się. – Minęło 600 lat i chyba już tego nie wyjaśnimy – stwierdził Bogusław Wołoszański.

Rozmawiał Andrzej Klewiado.

(mb)

Jak twierdzi Tomek Leszkowicz z portalu Histmag.org, który zorganizował głosowanie, walka była bardzo zażarta. Czwarte miejsce zajął Zamek Krzyżtopór w województwie świętokrzyskim. – To bardzo malownicza ruina – podsumowuje Leszkowicz. Na trzecim miejscu uplasował się zamek nieopodal Ogrodzieńca, w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, drugie zajął krakowski Wawel, a pierwsze – Malbork, znany ostatnio z wielkiej inscenizacji oblężenia w reżyserii Bogusława Wołoszańskiego.

Jak przyznaje Leszkowicz, zaskoczenia nie było, bo zwycięskie obiekty to przecież czołówka polskich zamków. – Oczywiście mamy w kraju mnóstwo pięknych zamków i każdy turysta mógłby pewnie wymienić swoje ukochane zabytki, ale kolejność zwycięzców nie była zaskoczeniem.

Internauci stawiali przede wszystkim na malownicze obiekty. – W pierwszej dziesiątce znajdował się m. in. piękny zamek w Chęcinach – opowiada Leszkowicz. – Ten konkurs zmobilizował także na przykład środowiska lokalne. Ludzie głosowali na zamki w swojej okolicy.

Plebiscyt wiąże się z akcją portalu Histmag.org pod hasłem "Wakacje ze szczyptą historii". W poprzednim, czerwcowym głosowaniu wybierano najpiękniejsze starówki w Polsce. W głosowaniu internautów zwyciężył Kraków, przed Zamościem i Toruniem.

Teraz, po głosowaniu na najpiękniejsze zamki, przyszedł czas na wybór najpiękniejszej polskiej świątyni. – Chcemy pokazać internautom fajne miejsca, do których można pojechać w wakacje, zobaczyć coś ciekawego, poznać kawałek historii – tłumaczy Leszkowicz.

Więcej o urokliwych miejscach w Polsce dowiesz się, słuchając całej rozmowy ze "Stacji Kultura".

Fot. sceen www.krzyztopor.org.pl

(kd)