Historia

Niepodległa Polska. Wolność po 123 latach

Ostatnia aktualizacja: 11.11.2023 06:00
– 10 i 11 listopada powiały nad Warszawą sztandary polskie. Kto owych dni nie przeżył w stolicy, ten nie wie, co oznacza radosny szał zwycięstwa i wolności upojonego narodu – wspominał Kajetan Morawski, uczestnik wydarzeń z 1918 roku.
Józef Piłsudski dokonujący przeglądu oddziałów.
Józef Piłsudski dokonujący przeglądu oddziałów.Foto: Adam Dulęba/Wikipedia

Wielka godzina, na którą tyle lat czekał naród Polski wybiła. W tamtych dniach ziścił się sen o odzyskaniu niepodległości. W końcu października i początku listopada 1918 roku załamała się władza austriacka w Galicji, trzeszczały w posadach rządy niemieckie w Warszawie, powoli przejmowano władzę w różnych ośrodkach kraju.


Posłuchaj
38:04 Audycja dok. Witolda Zadrowskiego.mp3 "11 listopada 1918" - audycja dokumentalna Witolda Zadrowskiego. (RWE, 1983)

 

Wspomnienia świadków

– Po wszystkich ulicach rozbiegli się chłopcy z Polskiej Organizacji Wojskowej i odbierali umundurowanym Niemcom broń. Żołnierzy, którzy ją składali, bez oporu puszczano wolno. Należałem wówczas do trzyosobowej komisji, która odbierała od okupantów gmachy rządowe – mówił późniejszy polityk i dyplomata, Kajetan Morawski.


Posłuchaj
02:25 Wspomnienia Kajetana Morawskiego.mp3 Wspomnienia dyplomaty, polityka, publicysty - Kajetana Morawskiego. (RWE, brak daty)

 

– Niemcy zdurnieli w Warszawie zupełnie, broń oddawali i tylko patrzyli jakby wyjechać do siebie – wspominał płk Tadeusz Walich w dokumentalnej audycji Witolda Zadrowskiego nadanej na antenie Rozgłośni Polskiej RWE w 1983 roku. Pułkownik w 1918 roku pełnił służbę wojskową w Warszawie. – Myśmy zresztą im to ułatwiali, ponieważ chcieliśmy ich się jak najszybciej pozbyć. Warszawa szalała, niektórzy ze wzruszenia płakali, część modliła się w kościołach.


niepodległa.jpg
Polska Niepodległa. Serwis specjalny

Cel - zjednoczona Polska

Witold Zadrowski zaprosił do udziału w programie wielu świadków wydarzeń z listopada 1918 roku. Przedstawił, jak odradzała się wolna Polska, podzielona i okupowana przez trzech zaborców. O przejęciu władzy z rąk Austriaków w Krakowie opowiadał prof. Adam Pragier, działacz PPS. Redaktor Antoni Maluty wspominał wydarzenia na Śląsku Cieszyńskim.

W audycji Witolda Zadrowskiego znalazły się opowieści generałów: Kazimierza Sosnkowskiego i Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego. Jest również opowieść ówczesnego komendanta POW w Warszawie, ppor. Adama Koca, który tak zapamiętał przyjazd Józefa Piłsudskiego na Dworzec Wschodni:

– Wczesny ranek jesienny był pochmurny i mglisty. Pociąg wjechał na dworzec. Komendant Józef Piłsudski szykował się do zejścia na peron. Stanąłem przy stopniach wagonu. Zdjąłem kapelusz i wypowiedziałem słowa powitania: "Obywatelu komendancie! W imieniu Polskiej Organizacji Wojskowej witam Komendanta w stolicy!"

Stulecie praw wyborczych kobiet - zobacz serwis specjalny

Pierwszy dzień wolności

11 listopada 1918 roku został rozbrojony okupacyjny garnizon niemiecki w stolicy. Wolny był Kraków, Lublin, Cieszyn. Z mroków okresu zaborczego, z wojennego i rewolucyjnego chaosu wyłaniała się nowa Polska. Niemal na wszystkich polach, we wszystkich dziedzinach trzeba było zaczynać od zera – mówił Kajetan Morawski. - Głodni, obdarci, zziębnięci przeżywaliśmy tę zimną jesień, radośniejszą od najpiękniejszej wiosny, bo za strawę i odzież, za źródło energii i siłę napędową starczyła nam powszechna świadomość, że wszelkie przeszkody i trudności są nieważkie, tak jak nieważkie są różnice polityczne i klasowe, gdy z letargu powstaje znów ta, która w sercach naszych nigdy nie zginęła.

Odezwa komendanta

12 listopada Józef Piłsudski wydał rozkaz do polskich sił zbrojnych: – Żołnierze! Obejmuję nad wami komendę w chwili, gdy serce w każdym Polaku bije silniej i żywiej, gdy dzieci naszej ziemi ujrzały słońce swobody w całym jej blasku! Z Wami razem przeżywam wzruszenie tej godziny dziejowej, z Wami razem ślubuję życie i krew swoją poświęcić na rzecz dobra Ojczyzny i szczęścia jej obywateli!

Więcej znajdziesz w serwisie Piłsudski.polskieradio.pl>>>

bs/im

Czytaj także

Roman Dmowski. Polityczny pragmatyk i twórca Narodowej Demokracji

Ostatnia aktualizacja: 02.01.2024 05:45
"Można było nie zgadzać z jego ideologią, ale niepodobna nie uznać, że kierował się najszczerszymi intencjami służenia narodowi" – tak o Romanie Dmowskim pisano w przedwojennym "Zielonym Sztandarze".
rozwiń zwiń
Czytaj także

Traktat wersalski. Powrót Polski na mapę Europy

Ostatnia aktualizacja: 18.01.2024 05:55
105 lat temu, 18 stycznia 1919 roku, rozpoczęła się konferencja pokojowa w paryskim Wersalu, kończąca I wojnę światową. Układ na niej zawarty ustalił nowy porządek terytorialny w Europie.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Komendant powrócił!" 11 listopada 1918 roku na łamach gazet z epoki

Ostatnia aktualizacja: 11.11.2022 05:39
11 listopada 1918 roku z pierwszej strony "Kuriera Porannego" wołały do czytelnika… afisze teatralne. Pod licznymi ogłoszeniami ukazał się artykuł pt. "Komendant" donoszący: "Komendant powrócił! Wieść radosna gruchnęła od wczoraj rana po całej Warszawie".
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jak kształtowało się społeczeństwo obywatelskie po odzyskaniu niepodległości?

Ostatnia aktualizacja: 10.11.2019 08:17
Święto Niepodległości, które obchodzimy 11 listopada, to okazja do wspólnego świętowania powrotu Polski na mapy Europy i Świata. Było to jednak wydarzenie o ogromnym znaczeniu nie tylko polityczny, lecz również społecznym.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Kazimierz Sosnkowski. Najwierniejszy żołnierz Rzeczpospolitej

Ostatnia aktualizacja: 19.11.2023 05:55
Nawet na tle niezwykle barwnej galerii wojskowych i polityków pierwszej połowy XX wieku Sosnkowski jawi się jako postać nietuzinkowa. Człowiek, który przeszedł długą drogę od szefa sztabu I Kompanii Kadrowej, poprzez organizatora Wojska Polskiego, do Wodza Naczelnego, kierował się zawsze dobrem Polski, choć krępowały go ułomności własnego charakteru. 19 listopada mija 138. rocznica urodzin generała.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Tadeusz Piskor. Zapomniany adiutant Piłsudskiego

Ostatnia aktualizacja: 01.02.2024 05:35
Był oficerem Legionów Polskich i najbliższym współpracownikiem Józefa Piłsudskiego. Tadeusz Ludwik Piskor urodził się 1 lutego 1889 roku.
rozwiń zwiń