9 sierpnia mija 160. rocznica śmierci Józefa Hoene-Wrońskiego - myśliciela, matematyka, twórcy filozofii mesjanistycznej.
Jego postaci Wojciech Dmochowski i Andrzej Sowa poświęcili jedną z audycji z cyklu ”Kronika niezwykłych Polaków”. Gościem programu, który został nadany w lipcu 2002 r. był historyk, prof. Andrzej Notkowski.
Absolut
- Twierdził, że on, Hoene-Wroński, jest powołany do objawienia ludzkości prawdy absolutnej i przeprowadzenia reformy powszechnej filozofii, matematyki, astronomii i techniki w oparciu o własny system filozoficzny - powiedział prof. Notkowski. - Jego mesjanizm był doktryną, jednoczącą absolutną religię, absolutną filozofię i służyć miał sprawie reformy powszechnej.
- Wierzył, że człowiek jako współpracownik boży może i powinien być twórcą nowej rzeczywistości. Wierzył, że obowiązkiem człowieka jest odrodzenie się do nowego, wyższego życia – dodał historyk.
Kariera wojskowa
Był najstarszym synem czeskiego architekta Antoniego Hoëné. Urodzony 24 sierpnia 1776 r. , po śmierci matki, w wieku 16 lat uciekł z rodzinnego domu i wstąpił do Szkoły Korpusu Artylerii. Chcąc zatrzeć za sobą ślady, zmienił nazwisko na Wroński.
Biorąc udział w powstaniu kościuszkowskim, był w randze podporucznika. Za zasługi na polu bitwy Kościuszko wręczył mu złoty zegarek. Jednak Hoene-Wroński w bitwie pod Maciejowicami dostał się do niewoli. To, co stało się później, stawia pod znakiem zapytania jego patriotyzm. Hoene-Wroński wstąpił bowiem do armii rosyjskiej i pełnił służbę w sztabie gen. Aleksandra Suworowa, człowieka, który zadał ostateczny cios powstańcom kościuszkowskim.
W służbie carskiej
Odszedł z wojska w randze majora. Pozwolenia na opuszczenie oddziału udzielił mu sam car Paweł I Romanow obdarzając go dożywotnim przywilejem noszenia munduru wojskowego. Co sprawiło, że podjął taką decyzję? Z zapisków samego Hoene-Wrońskiego wynika, że chciał się zająć nauką, trawiły go też wyrzuty sumienia:
”Rumieniłem się ze wstydu, nie śmiałem nikomu spojrzeć w oczy - pisał. - Dwa lata pozostawałem w sytuacji, której nawet nie próbuję wyrażać słowami. Nie jeden raz miałem ochotę uwolnić się od tak uciążliwego życia, ale świadomość możliwości naprawienia błędów młodości i nadzieja, że stanę się być może użytecznym ojczyźnie, powstrzymywała me ręce”.
Wyjazd do Paryża
Józef Hoene-Wroński po odejściu z carskiej armii zamieszkał na krótko w Poznaniu. Sprzedał jednak majątek po rodzicach i w roku 1797 na zawsze opuścił kraj.
Po wyjeździe do Francji, zgłosił się do Tadeusza Kościuszki i Jana Henryka Dąbrowskiego, zamierzając wstąpić do legionów. Szybko jednak zmienił zdanie, w roku 1800 osiedlił się w Marsylii i przyjął obywatelstwo francuskie. Od tego momentu porzucił myśl o karierze wojskowej, czy dyplomatycznej. Zajął się natomiast działalnością naukową.
Nauki ścisłe
Poza matematyka i fizyką, zajmował się dziedzinami tak oryginalnymi, jak np. reforma komunikacji. Przez wiele lat lansował swą ”nową teorię cieczy”, projektując ulepszenia do stosowanych wówczas maszyn parowych. Ogłosił też pomysł na ”uniwersalny przyrząd rachunkowy”, który był zapowiedzią współczesnego kalkulatora.
Jednak brak akceptacji dla jego pomysłów przez świat nauki, spowodował, że Józef Hoene-Wroński coraz częściej zwracał się ku filozofii i metafizyce.

Nz.: Józef Hoene-Wroński (1776-1853), reprod. fot. rysunku Félixa Vallotona (1865-1925). Wikimedia Commons/dp. Źr.: Biblioteka Narodowa Francji
Mesjanizm
Po roku 1831 Hoene-Wroński skupił się na krzewieniu idei mesjanizmu. W tym czasie w Paryżu rezydowała liczna polska emigracja, na czele z księciem Adamem Czartoryskim. - Czartoryski ostro przeciwstawiał się uznaniu idei mesjanizmu Hoene-Wrońskiego – komentował prof. Andrzej Natkowski - albowiem myśl ta miała pewien istotny podtekst polityczny. Wedle Wrońskiego, ideę mesjanizmu miała zrealizować Rosja jako przewodniczka całej Słowiańszczyzny.
”Polska powinna powstrzymywać się od jakichkolwiek gwałtów i zrezygnować ze złudnych nadziei na odzyskanie niepodległości przez osłabienie Rosji za pomocą zaburzeń rewolucyjnych. Rosja unicestwiłaby zbuntowaną Polskę i wcieliłaby do swego cesarstwa inne narody słowiańskie” – pisał tymczasem Hoene-Wroński do księcia Adama Czartoryskiego.
Spór z Mickiewiczem
Na jednym z wykładów poświęconych filozofii mesjanistycznej pojawił się Adam Mickiewicz. Poeta początkowo z uznaniem wyrażał się o myśli filozoficznej Józefa-Hoene Wrońskiego. Z czasem jednak, stwierdził, że rację mają on i Towiański.
Hoene-Wroński oskarżył Mickiewicza o przywłaszczenie sobie autorstwa jego idei. Twierdził, że poeta chce go skompromitować, zniekształca jego myśl filozoficzną, podlegając przy tym  manipulacji ze strony ”tajemniczej zgrai władającej światem”, a za taką uważał Wroński masonerię.
Józef Hoene-Wroński był tytanem pracy. Po latach wiele jego koncepcji okazało się słusznymi. Zmarł 9 sierpnia 1853 r. Przed śmiercią miał powiedzieć do żony: "Boże Wszechmogący, miałem tyle jeszcze do powiedzenia".
bs

238 lat temu, 22 marca 1786 roku, urodził się Joachim Lelewel, historyk i działacz polityczny. 

Uniwersytet Wileński

Lelewel po studiach na Uniwersytecie Wileńskim podjął się pracy naukowej i całkowicie poświęcił się historii. Kiedy w 1815 roku rozpoczął pracę na swojej macierzystej uczelni, jego wykłady cieszyły się ogromną popularnością. Jednym z jego słuchaczy był sam Adam Mickiewicz, który po latach postać Lelewela umieścił w trzeciej części "Dziadów".

W 1818 roku historyk, jako pracownik naukowy Uniwersytetu Wileńskiego, zainaugurował otwarcie nowego roku akademickiego. – Porywał młodych ludzi i zaszczepił w nich patriotyzm, dzięki któremu oni zaczęli konspirować – mówił historyk dr Jan Sałkowski w audycji Andrzeja Sowy "Na historycznej wokandzie". 

Powstanie listopadowe

W 1824 roku Joachim Lelewel musiał opuścić Wilno w związku z wykryciem działalności stowarzyszenia Filomatów i Filaretów.

– Wydaje mi się, że on próbował znaleźć jakiś złoty środek – podkreślił historyk dr Tadeusz Krawczak. – Próbował zjednoczyć wszystkich wokół nadrzędnej idei racji stanu.

– Największą jego "zbrodnią" o charakterze historycznym w czasie powstania listopadowego jest sprawa słynnego hasła, którego był autorem: "Za wolność naszą i waszą" – mówił dr Jan Sałkowski. – Hasło to zrodziło się w kontekście upamiętniającej dekabrystów manifestacji zorganizowanej na Placu Zamkowym.

Historyk dr Jan Sałkowski stwierdził, że hasło to przyczyniło się wielokrotnie do przelewu polskiej krwi w obcej sprawie. – On wierzył w swoją wielkość wykreowaną w latach 20. XIX wieku – podkreślał historyk.

Przeczytaj również:

• Bitwa pod Olszynką Grochowską – odepchnąć Rosjan od stolicy
• Jak powstanie listopadowe uratowało niepodległość Belgii
• Noc listopadowa – romantyczna gorączka pchnęła konspiratorów do walki
• Powstanie listopadowe. Klęska na własne życzenie

Zasługi historyczne

Podczas powstania listopadowego Joachim Lelewel był członkiem Rady Administracyjnej, a potem Rządu Narodowego. Po upadku zrywu emigrował do Paryża. Tam działał na rzecz zjednoczenia polskiej emigracji.

– On unikał radykalnych form, a rozwijał skrzydła, kiedy kontynuował pracę naukową – zaznaczał dr Tadeusz Krawczuk.

Lelewel był zwolennikiem ustroju republikańskiego. Jako historyk miał wielki wkład w rozwój polskiej historiografii - często nazywany jest pierwszym nowoczesnym historykiem. Zmarł 26 maja 1861 roku.

mb