23 grudnia mija 233. rocznica urodzin Jeana-François Champolliona, francuskiego lingwisty, archeologa i egiptologa, człowieka, który dokonał rzeczy przez lata niemożliwej. Głowiły się nad nią setki badaczy, ale to on odczytał starożytne hieroglify. Postanowił, że to zrobi, gdy miał zaledwie 19 lat.

Sensacja na skalę światową

27 września 1822 roku Jean-Francois Champollion poinformował świat o odczytaniu egipskich hieroglifów wyrytych na kamieniu z Rosetty. Miał wtedy 32 lata. Od momentu narodzin towarzyszyła mu legenda człowieka genialnego.

Jego matka była sparaliżowana. - Znachor kazał ułożyć ją na kompresach z ziółek, dawać gorące wino i zapowiedział szybkie wyleczenie. Ponadto, ku zdumieniu całej rodziny, przepowiedział, iż wkrótce urodzi chłopca - słyszymy w archiwalnej audycji Małgorzaty Kandefer "Uczeni w anegdocie", nadanej w Polskim Radiu w 1975 r. - Znachor dodał, że dziecko dostąpi wielkiej sławy, która przetrwa wieki.

Legenda towarzyszyła mu od dziecka

Ponoć chora wstała z łóżka, a 23 grudnia 1790 roku urodził się Champollion. Niezależnie od legendy, rozpowiadanej przez starszego brata Jacques’a-Josepha, Jean-Francois był rzeczywiście wybitnie zdolny. Znał 16 języków. Nauczył się m.in.: greki, łaciny, hebrajskiego, arabskiego, syryjskiego, koptyjskiego. Rozpoczął też naukę starochińskiego. Być może ta rozległa wiedza z dziedziny lingwistyki pomogła mu później w odszyfrowaniu znaków starożytnych Egipcjan.

Egiptem był zafascynowany od dzieciństwa, głównie dzięki bratu, który interesował się odkryciami w tym rejonie świata.

- Wyprawa gen. Napoleona Bonaparte do Egiptu w 1798 roku była dosłownie na ustach wszystkich - mówił prof. Adam Łukaszewicz z Zakładu Papirologii Instytutu Archeologii UW, gość audycji Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Wieczór z Jedynką" wyemitowanej 1 marca 2012 roku.

- Gdy Jean-Francois Champollion miał 17 lat, opracował pierwszą w dziejach mapę Egiptu, mapę państwa faraonów – dodał profesor.

Szyfr zapisany w hieroglifach

Gość Katarzyny Kobyleckiej charakteryzował język egipski, opowiadał o problemach, jakie przez wieki mieli badacze z odczytaniem egipskich hieroglifów, przedstawił okoliczności, w jakich Champollionowi udało się złamać ten nieodgadniony wcześniej szyfr. 

- To olśnienie, które na niego zstąpiło było dla niego tak silnym wstrząsem emocjonalnym, że przez pięć dni był nieprzytomny, w letargu. A gdy się z niego obudził, napisał memoriał nosił tytuł "List do Pana Dacier dotyczący alfabetu hieroglifów fonetycznych, używanych przez Egipcjan do zapisywania na monumentach imion i przydomków władców greckich i rzymskich" - przytaczał prof. Adam Łukaszewicz.

Podróż do Egiptu

Dopiero w sześć lat po złamaniu kodu Jean-Francois Champollion wybrał się do kraju, o którym tyle czytał i pisał. Mógł wreszcie na własne oczy zobaczyć zabytki starożytnego Egiptu i czytać to, co wcześniej dostawał do ręki jedynie w odpisach. Dużo podróżował, robił rysunki, kopie płaskorzeźb i malowideł. W Luksorze wydrapał swój podpis na jednej z belek sufitowych. Pokazują je dziś przewodnicy oprowadzający tłumy turystów, odwiedzających to miejsce.

W Egipcie spędził 16 miesięcy, niedługo po powrocie zaczął chorować. Zmarł 4 marca 1832 roku w wieku 41 lat. Sprawdziła się wróżba znachora - na wieki przeszedł do historii.

Posłuchaj opowieści o człowieku, dzięki któremu przemówiły hieroglify.

224 lata temu, 9 listopada 1799 roku, Napoleon Bonaparte dokonał zamachu stanu - obalił Dyrektoriat oraz zlikwidował Radę Starszych i Radę Pięciuset. Objął władzę we Francji jako pierwszy konsul.

Potęga Francji

W wyniku podbojów i aneksji, Francja w roku 1812 powiększyła swe terytorium do 750 tys. km kw., mając 44 mln mieszkańców. Przyłączone do niej zostały Belgia oraz Holandia, prowincje niemieckie nad Morzem Północnym, prowincja Ilirijska na Bałkanach, a także znaczna część terenów włoskich wzdłuż zachodnich wybrzeży Morza Śródziemnego, z Rzymem włącznie. W bezpośredniej zależności od Francji znajdowały się królestwa Hiszpanii i Włoch, niemiecki Związek Reński, szwajcarska Republika Helwecka i Księstwo Warszawskie.

Chłopiec z Korsyki

Tę potęgę Francja zbudowała pod rządami jednego człowieka, którego żołnierze nazywali "małym kapralem".

Chłopiec z Korsyki, zapalony matematyk, oficer artylerii, najmłodszy generał francuskiej armii, twórca znakomitego kodeksu, niezłomny wódz, architekt Europy, niespełniony mąż stanu, a wreszcie cesarz. Jaka była prawdziwa natura tego skrytego człowieka i co pozwoliło mu osiągnąć tak wiele w tak młodym wieku? – pytała Hanna Maria Giza.

Geniusz militarny

- Dla wielu był geniuszem, ojcem narodu, dla innych synonimem despoty i agresora – mówił gość programu, prof. Jarosław Czubaty z Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. - Dysponował ogromną potęgą, zapleczem w postaci Francji i armii. W dużym stopniu kreował własną legendę.

Począwszy od 1798 roku, błyskotliwie wygrywał kolejne kampanie militarne. – Trzeba pamiętać o tym, jak to robił – komentował gość audycji. – On miał zupełnie inną filozofię toczenia wojny. Uważał, że przeciwnika należy zniszczyć i nałożyć mu swoje warunki. Wyznawał zasadę, że pokonany nic nie zbiera ze stołu i to robiło wrażenie.

Wyprawa do Egiptu

W wyprawie egipskiej, która doszła do skutku w maju 1798 roku, wzięło udział ok. 38 tys. marynarzy i żołnierzy oraz 175 uczonych i artystów, którzy mieli badać historię i kulturę Egiptu. Czy to było na porządku dziennym? – pytała autorka programu. - Zdecydowanie nie – słyszymy w komentarzu. – Trzeba pamiętać o tym, że Napoleon Bonaparte to nie jest typowy wojskowy, to jest bardziej intelektualista w mundurze. Człowiek, który jest dobrze wykształcony, przejawia pewne zainteresowania kulturalne, słucha opery, czytuje powieści. Oprócz zadania politycznego, militarnego chciał realizować też pewną misję cywilizacyjną.

Kampania 1812 roku

Słuchacze "Klubu Ludzi Ciekawych Wszystkiego" prosili prof. Jarosława Czubatego, by wyjaśnił, co miał na celu Napoleon, decydując się na tak trudną kampanię, jaką była wyprawa na Rosję.

- To rzeczywiście było nieprawdopodobne przedsięwzięcie – odpowiadał gość audycji. – Przedsięwzięcie niesłychanie skomplikowane przede wszystkim ze względów logistycznych i to była jedna z przyczyn klęski Napoleona.

Nadzieja dla Polski

Historyk sporo miejsca poświęcił też kwestii stosunku francuskiego wodza do Polski i Polaków. Czy oszukał Polaków? - Nigdy oficjalnie nie przyrzekał i nie zobowiązywał się na piśmie, że odbuduje Polskę – komentował prof. Jarosław Czubaty. – On oczywiście w poufnych rozmowach obiecywał, że zrobi, co się da, zachęcał Polaków do wysiłku, natomiast nigdy nie podpisał dokumentu w tej sprawie. To byłby fatalny błąd polityczny z jego strony.

Za co zatem tak kochamy Napoleona? – Każdy go kocha za coś innego – komentował gość. – To Napoleon w XIX w. był tym politykiem, który dla Polaków zrobił najwięcej, mimo że ostatecznie Księstwo Warszawskie nie przekształciło się w Królestwo Polskie.

Początek końca

Po klęsce Francuzów w kampanii moskiewskiej wojna rozgorzała ponownie w 1813 roku na terytoriach niemieckich. Napoleonowi udało się sprowadzić z Francji nową 150-tysięczną armię i początkowo odniósł zwycięstwa w bitwach pod Lützen, Dreznem i Budziszynem. Poniósł jednak klęskę w wielkiej Bitwie Narodów pod Lipskiem, rozegranej w dniach 16-19 października 1813. Bitwa pod Lipskiem była największą bitwą w historii wojen napoleońskich. Poległ w niej m.in. Józef Poniatowski, który był jedynym marszałkiem polskiej narodowości.

Abdykacja Napoleona

31 marca 1814 rozpoczęła się rosyjska okupacja Paryża. Pod wpływem nalegań marszałków Napoleon abdykował 6 kwietnia, zrzekając się władzy na rzecz syna. Przeciwnicy cesarza zażądali  jednak bezwarunkowej kapitulacji. Napoleon abdykował 11 kwietnia 1814. Zesłano go na wyspę Elbę, położoną na Morzu Śródziemnym, 20 km od wybrzeża Włoch.

Ucieczka z Elby

Napoleon uciekł z Elby w niecały rok później, 26 lutego 1815 roku. Powrócił do Francji 1 marca 1815. Tak rozpoczęło się słynne 100 dni Napoleona. Poprowadził armię do ostatniej bitwy – bitwy pod Waterloo. Walka zakończyła się sromotną przegraną 18 czerwca 1815.  Zawiódł geniusz militarny cesarza. Francja podpisała kapitulację, a Napoleon został zesłany na wyspę św. Heleny. Przebywał tu 6 lat. Zmarł 5 maja 1821 roku, miał 51 lat. W 1840 roku jego zwłoki przewieziono do Paryża i złożono w sarkofagu, w kościele Inwalidów.

Posłuchaj historii człowieka, który zwykł mawiać: "Tam, gdzie nie ma wolności, nie ma ani praw, ani obowiązków".

bs

Rouget de Lisle, podówczas 32-letni kapitan wojsk francuskich, nie przypuszczał, że pieśń cieszyć się będzie tak wielką popularnością w całym cywilizowanym świecie, że stanie się, obok trójkolorowego sztandaru i czapki frygijskiej, jednym z głównych symboli jego czasów – Wielkiej Rewolucji Francuskiej. A już na pewno nie spodziewał się, że stworzona przez niego pieśń stanie się 14 lipca 1795 hymnem narodowym Francji.

Kim był człowiek, który napisał słowa i skomponował melodię do Marsylianki. – Choć artystą był może nie najwyższych lotów – słyszymy w audycji Krzysztofa Lipki "Marsylianka - muzyka i symbol", nadanej w marcu 1976 r. – Miał jednak dość wszechstronne uzdolnienia i zainteresowania. Był poetą, librecistą, kompozytorem, grywał na skrzypcach.

Historia powstania pieśni

Podczas działań wojennych pomiędzy armią rewolucji a wojskami austriacko-pruskimi, Rouget de Lisle, na prośbę swego przyjaciela, mera Starsburga - Friedricha Dietricha, w ciągu jednej nocy, z 24 na 25 kwietnia 1792 napisał 6 strof i muzykę marsza bojowego Armii Renu. Dlatego oryginalny tytuł kompozycji Liesle’a brzmi: Chant de guerre pour l'armée du Rhin (Pieśń wojenna Armii Renu). Opracowanie akompaniamentu fortepianowego stało się udziałem żony Dietricha.

Dlaczego ”Marsylianka”?

Pieśń obiegła błyskawicznie całą Francję, roznoszona przez maszerujące wojska. Do Paryża dotarła 30 lipca 1792, śpiewana przez ochotniczy batalion marsylski. Odtąd przylgnęła do pieśni nazwa "Marsza Marsylskiego".

Żadna inna spośród 50 rewolucyjnych pieśni stworzonych przez  Rouget de Lisle’a nie doczekała się tak bogatej historii.

Hymn narodowy

14 lipca 1795 "Marsyliankę" podniesiono do rangi francuskiego śpiewu narodowego, później – wczasach cesarstwa i restauracji – pozbawiona została oficjalnego znaczenia. Pieśń doczekała się rehabilitacji po rewolucji lipcowej 1830 r. Hymnem Francji jest od 1879 r.

Posłuchaj, jak zrodził się jeden z najbardziej rozpoznawalnych hymnów świata i jak wykorzystywali motywy pieśni Rouget de Lisle’a wielcy kompozytorzy różnych epok.