Wcześniej, podczas konferencji zjednoczeniowej "2 plus 4", której ostatnie spotkanie odbyło się 12 września 1990 w Moskwie, uczestnicy - Stany Zjednoczone, Związek Radziecki, Francja i Wielka Brytania - zrzekli się praw i odpowiedzialności w stosunku do Berlina i Niemiec. W konferencji brali też udział przedstawiciele obu państw niemieckich.

Granica pomiędzy NRD i RFN, której część tworzył mur berliński, została otwarta 9 listopada 1989 roku. Wcześniej, po masowych protestach i ucieczce ponad stu tysięcy obywateli NRD na Zachód, ustąpiły władze NRD z Erichem Honeckerem na czele.

Po zjednoczeniu Niemcy stały się najliczniejszym państwem europejskim, nie licząc Rosji. Kraj o powierzchni 357 tysięcy kilometrów kwadratowych zamieszkiwało blisko 78 milionów obywateli.

Liczba krajów związkowych - landów wchodzących w skład Niemiec - wzrosła po zjednoczeniu z 10 do 16. Są to: Nadrenia Północna-Westfalia, Nadrenia-Palatynat, Bawaria, Badenia-Wirtenbergia, Dolna Saksonia, Hesja, Saksonia, Palatynat Reński, Berlin, Saksonia-Anhalt, Turyngia, Brandenburgia, Szlezwik-Holsztyn, Meklemburgia, Hamburg, Saara oraz Brema.

Historia podziału Niemiec sięga 1949 roku. Z trzech powojennych stref okupacyjnych Niemiec Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Francja - utworzyły Republikę Federalną Niemiec. W odpowiedzi Stalin doprowadził do powstania Niemieckiej Republiki Demokratycznej.

W 1961 roku szef państwa i partii NRD Walter Ulbricht kazał zbudować mur wokół zachodniej części Berlina. Niemiecko-niemiecka granica stała się jedną z najlepiej strzeżonych na świecie.

Masowe demonstracje w NRD przeciwko rządom Ericha Honeckera zwane "demonstracjami poniedziałkowymi", doprowadziły do jego rezygnacji w październiku 1989 roku. 9 listopada 1989 roku nowy rząd zniósł ograniczenia w podróżowaniu do RFN. Na wieść o nowych przepisach obywatele NRD masowo ruszyli za granicę. Jeszcze tej samej nocy Niemcy z obu państw spontanicznie przystąpili do burzenia muru berlińskiego, który upadł po 28. latach istnienia.

W listopadzie 1989 roku kanclerz RFN Helmut Kohl ogłosił dziesięciopunktowy plan zjednoczenia. W lutym 1990 roku odbyło się wspólne posiedzenie rządów obu państw niemieckich. W lipcu tego samego roku wszedł w życie układ o unii walutowej, zaś we wrześniu na konferencji "2 plus 4" uregulowano sprawy zagraniczne i kształt granic nowego państwa.

mf

Po ataku Niemiec na Polskę 1 września 1939 wojsko polskie prowadziło wojnę obronną. Zwycięstwo nad siłami agresora nie było możliwe. Naszym zadaniem, zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami, było przetrwanie i utrzymanie frontu do czasu, aż alianci zadadzą Niemcom decydujące ciosy na froncie zachodnim.

3 września 1939 roku rząd niemiecki odrzucił przedstawione mu przez Francję i Wielką Brytanię ultimatum z żądaniem natychmiastowego wycofania Wehrmachtu z terytorium Polski i Wolnego Miasta Gdańska. W konsekwencji wykonania zobowiązań sojuszniczych wobec Polski oba zachodnie mocarstwa wypowiedziały Niemcom wojnę. Belgia, Holandia i Luksemburg pozostawały neutralne.

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

Mimo dotkliwych skutków pierwszych bombardowań, 3 września był dla Polaków dniem radości i triumfu. Po wystąpieniu radiowym Józefa Becka, w którym informował Polaków o zbliżającej się pomocy aliantów, tego samego dnia na ulice wyszła ludność Warszawy. Rozpoczęły się radosne manifestacje przed ambasadami Francji i Anglii, tłum skandował: "Niech żyje nasz sojusznik!".

Dziwna wojna

Hitler nie musiał się obawiać. Francuzi i Anglicy tylko wypowiedzieli wojnę, działań zbrojnych praktycznie nie podjęli. Okres ten historycy nazywają "dziwną wojną".

12 września 1939 odbyła się tajna konferencja w Abbeville. Protokoły z jej obrad do dzisiaj nie zostały w całości ujawnione. Znamy tylko ich wyjątki, z których wynika, że Najwyższa Rada Wojenna Wielkiej Brytanii i Francji zdecydowała, że nie zostaną podjęte obiecane Polakom działania zbrojne na froncie zachodnim. W obecności premierów Chamberlaina i Daladiera podjęto decyzję o rezygnacji z przeprowadzenia działań powietrznych przez siły Wielkiej Brytanii.

"Można było wejść jak w masło w pozycje niemieckie, można było rozstrzygnąć wojnę w 1939 roku. Trochę zdecydowania i charakteru" - pisał w swoich pamiętnikach jeden z najwybitniejszych dowódców alianckich, francuski marszałek Alphonse Juin.

Pod granicą stała potężna zmobilizowana i gotowa do działań armia francuska. Obietnice francuskie mówiły o ofensywie w 14 dniu po wypowiedzeniu wojny, było to zatem 17 września. Polacy zdawali sobie sprawę, że naturalne jest, że zostaną srodze poturbowani do czasu ruszenia ofensywy francuskiej. Zakładano, że trzeba przeczekać.

Polacy byli przygotowani na tę francuską ofensywę. Jak mówi historyk, prof. Janusz Osica:

- Mało kto wie, że przygotowaliśmy znacznym kosztem wyrzeczeń całą sieć lotnisk m.in. na terenie Wielkopolski, gdzie wahadłowo miały lądować bombowce francuskie, bombardujące Niemcy i lądujące w Polsce. Miały one zaopatrywać się u nas w benzynę i zabierać pewien ładunek bomb.  

Polskie dowództwo było przekonane, że lada moment nastąpi francuska ofensywa. 15 i 16 września uważano, że wojna zaczyna zbliżać się do korzystnego przełomu, że istnieje coraz więcej szans na powstrzymanie Niemców.

"Co za hańba, co za wstyd, co za głupota zarazem. To idealna sytuacja, wręcz modelowa, w której można było pobić przeciwnika wychodząc na jego odsłonięte tyły. Przy tym zdrada wiernego przyjaciela" - pisał francuski marszałek Alphonse Juin.

mk

Historycy ocenili, że było to najważniejsze przemówienie Johna F. Kennedy'ego, po mistrzowsku wyreżyserowane posunięcie propagandowe w czasie zimnej wojny.

Zobacz serwis specjalny Kennedy w Berlinie.polskieradio.pl

Prof. Norman Davis napisał o nim: "Kryzys berliński z roku 1961 dojrzewał od wielu lat. Strumień uchodźców ze Wschodu na Zachód płynął coraz większą falą. W samym tylko ostatnim tygodniu lipca 1961 granice przekroczyło 10 tys. osób. Kreml raz za razem groził jednostronnym układem z NRD oraz unieważnieniem praw wynikających z okupacji czterech mocarstw. Sowieci mieli przytłaczającą przewagę wojskową. Ale Zachód nie wykonał żadnego ruchu. Potem, 13 sierpnia 1961, wzniesiono mur berliński. Młody prezydent Kennedy został wystawiony na najcięższą jak dotąd próbę. Osobiście odetchnął z ulgą, ponieważ mur zmniejszał niebezpieczeństwo drugiej blokady Berlina; nie podjął żadnej akcji wojskowej; zamiast tego wyreżyserował mistrzowskie posunięcie propagandowe. Stanąwszy pod murem, zawołał prowokacyjnie ze swoim niepowtarzalnym bostońskim akcentem: Ich bin ein Berliner".

Moment, na który wszyscy czekali

- Tak, widziałem podpisanie kapitulacji. Widziałem, jak niemieccy dowódcy wojskowi oficjalnie wyrazili zgodę na bezwarunkową kapitulację po klęsce, jaką siły zbrojne Rzeszy poniosły na lądzie, morzu i w powietrzu. Generał Jodl podpisał akt kapitulacji spokojnie, na zimno, jakby to był zwykły kontrakt handlowy. Obecni byli liczni przedstawiciele prasy i fotoreporterzy. Co chwila błyskały flesze, co nadawało temu momentowi specjalny charakter. Nie była to zwykła kapitulacja militarna: było to coś znacznie ważniejszego. Alianci uwalniali Europę od cierpień i nieszczęścia okupacji. Przywracali jej wolność – relacjonował korespondent BBC.

Akt podpisany 7 maja 1945 roku mówił o zaprzestaniu wszystkich działań morskich, lądowych i powietrznych prowadzonych przez siły niemieckie. Pod dokumentem podpisy złożył szef sztabu Naczelnego Dowództwa Wermachtu i przedstawiciel naczelnego Dowództwa Wojsk Lądowych generał-pułkownik Alfred Jodl, major Wilhelm Oxenius – przedstawiciel Naczelnego Dowództwa Lotnictwa – oraz reprezentant Naczelnego Dowództwa Marynarki Wojennej admirał Hans-Georg von Friedeburg. 

Siły alianckie reprezentowali: Amerykanin generał Walter Bedell Smith z Naczelnego Dowództwa Alianckich Sił Ekspedycyjnych oraz generał-major Iwan Susłoparow z sowieckiej Stawki Najwyższego Naczelnego Dowództwa. W spotkaniu wziął również udział generał korpusu armii Francois Sevez reprezentujący Francję. Co ciekawe, mimo iż był gospodarzem wydarzenia, to pełnił jedynie rolę obserwatora, a nie uczestnika zdarzeń.

Kapitulacja z 7 maja jest określana, jako "wstępna", ponieważ Józef Stalin kategorycznie zażądał podpisanie 8 maja drugiej, ostatecznej kapitulacji. 

Początek końca III Rzeszy

- W styczniu 1945 roku nastąpił moment, gdy okazało się, że los państwa niemieckiego w Europie jest policzony. Wielka ofensywa radziecka rozpoczęta 12 stycznia 1945 roku szła jak burza w stronę Berlina. Wojna weszła w decydującą, końcową fazę. Wszystkich nurtowało jedno pytanie: "Kiedy to się skończy?" – tłumaczył historyk wojskowości profesor Tadeusz Panecki.

Celem operacji sowieckiej było wyparcie Niemców z terenów Polski i przeniesienie frontu na ziemie III Rzeszy. Rosyjscy dowódcy planowali błyskawiczne uderzenie oraz zdobycie Berlina w nie więcej niż 60 dni. Projektu nie dało się wcielić w życie z dwóch powodów: po pierwsze wojska niemieckie stawiały zacięty opór, a po drugie ofensywa została – w związku z zabiegami wojsk alianckich zmagających się z armią III Rzeszy w Ardenach – znacząco przyśpieszona.

12 stycznia Armia Czerwona licząca ponad dwa miliony żołnierzy przekroczyła linię frontu usadowioną na Wiśle oraz Narwi i zaczęła przeć naprzód. Sowieci mieli przewagę liczebną i z łatwością oskrzydlali zgrupowania przeciwnika, odcinając go od dostaw jedzenia, broni i amunicji. Długie i wyniszczające oblężenia miast nie były konieczne, ponieważ miejskie ośrodki szybko poddawały się pod rosyjskim naporem. Kielce zostały zdobyte 15 stycznia, Radom i Częstochowa 16, Warszawa 17, a Kraków i Łódź 18 oraz 19. W ostatnim tygodniu miesiąca Armia Czerwona dotarła do Poznania i niedługo później zaczęła forsować linię Odry.

Szczególnie zaciekle Niemcy bronili się na swoich terenach. Zmęczeni i sfrustrowani żołnierze rosyjscy odpowiadali brutalnymi atakami na ludność cywilną, gwałtami i grabieżami. Wojska radzieckie wciąż jednak posuwały się w stronę stolicy III Rzeszy – dotarły tam już w połowie kwietnia.

O samobójstwie austriackiego wąsacza

Tak zwana "Operacja berlińska" rozpoczęła się 16 kwietnia i trwała aż do kapitulacji miasta 2 maja 1945 roku. Sowieci zaatakowali z trzech stron – oddziały 1. Frontu Białoruskiego pod dowództwem marszałka Gieorgija Żukowa uderzyły na centrum Berlina, 1. Front Ukraiński marszałka Iwana Koniewa osłaniał południowe rejony miasta, a północne 2. Front Białoruski pod dowództwem marszałka Konstantego Rokossowskiego. W ten sposób Rosjanie odcięli Niemców od wsparcia, które było masowo ściągane do stolicy ze wszystkich frontów. Armia Czerwona górowała nad nazistami zarówno liczebnie, jak i pod względem ilości i jakości sprzętu wojskowego. Zdobycie miasta było tylko kwestią czasu.

I tak 30 kwietnia 1945 roku doszło do wydarzenia, które przesądziło o załamaniu się defensywy niemieckiej.

- Podaje się do wiadomości, że dziś po południu w swojej kwaterze dowódcy w kancelarii Rzeszy nasz wódz Adolf Hitler padł za Niemcy – ogłaszano przez radio.

Samobójstwo przywódcy niemieckiego było symbolem klęski III Rzeszy. Jeszcze tego samego dnia flaga radziecka zawisła nad Reichstagiem. Opór stawiały jeszcze tylko nieliczne oddziały ufortyfikowane w twierdzy Spandau i w gmachu Kancelarii Rzeszy, jednak i one zrezygnowały z walki kolejno 1 i 2 maja. Niedługo później generał Helmut Weidling podpisał rozkaz kapitulacji wszystkich jednostek garnizonu berlińskiego. Miasto zostało zdobyte, a niedługo później oficjalnie zakończyła się II wojna światowa.

Jb

Bibliografia:
1. Renata Chrzanowska, 70 lat temu rozpoczęła się operacja berlińska, dzieje.pl, https://dzieje.pl/aktualnosci/70-lat-temu rozpoczela-sie-operacja-berlinska.
2. 70 lat temu rozpoczęła się ofensywa styczniowa Armii Czerwonej, dzieje.pl, https://dzieje.pl/aktualnosci/70-lat-temu-rozpoczela-sie-ofensywa-styczniowa-armii-czerwonej

W sobotę przypada 83. rocznica wkroczenia wojsk sowieckich na wschodnie tereny II RP, co było realizacją uzgodnień z tajnego protokołu do zawartego 23 września 1939 r. paktu o nieagresji między Niemcami a Związkiem Sowieckim, i co ostatecznie przypieczętowało los Polski.

- W putinowskiej Rosji mówione jest teraz, że Stalin nie miał innego wyjścia, bo Francja i Wielka Brytania były niewiarygodnymi partnerami, nie były chętne do żadnego militarnego sojuszu ze Związkiem Sowieckim, więc to brytyjskie i francuskie wahania spowodowały konieczność zajęcia części Polski. To jest niedorzecznym argumentem, bo prawda jest taka, że Związek Sowiecki nigdy nie myślał poważnie o sojuszu z Wielką Brytanią i Francją przeciw Niemcom - mówi prof. Overy.

Punkt widzenia Stalina

- Z punktu widzenia Stalina to była znacznie bardziej sensowna, bardziej realistyczna opcja niż jakikolwiek sojusz z Brytyjczykami czy Francuzami, bo pozwalała na rozbicie Polski i zajęcie krajów bałtyckich, a zatem w przypadku Polski umożliwiło to Rosjanom osiągnięcie tego, co nie udało się w 1920 r. - wskazuje.

Jak wyjaśnia, dla Niemiec sojusz ze Związkiem Sowieckim był mniej oczywisty. - Hitler nie uważał, by było to możliwe, ale po sygnałach z Moskwy, które pojawiały się od początku 1939 r., zaczął myśleć, że może to jednak jest możliwe. Ale wokół niego było dużo ludzi, szczególnie w siłach zbrojnych, którzy byli skłonni do współpracy z Rosją po to, żeby zniszczyć Polskę, ponieważ uważali, że istnienie Polski jest nieakceptowalne i musi ona być wyeliminowana. Od lat 20. istniało w Niemczech poczucie, kolaboracja ze Związkiem Sowieckim może przynieść eliminację Polski - mówi.

Prof. Richard Overy jest brytyjskim historykiem specjalizującym się w historii II wojny światowej i nazistowskich Niemiec. Napisał ok. 30 książek na ten temat, z których kilka zostało wydanych w Polsce, m.in. "Dyktatorzy. Hitler i Stalin". Obecnie wykłada na Uniwersytecie w Exeter.

Czytaj także:

• "Polska stała się sowiecką kolonią". Prezes IPN o skutkach inwazji na Polskę 17 września
• Masowe groby w obwodzie charkowskim. Premier: Rosja powróciła do swojej makabrycznej przeszłości

Zobacz także: Witold Waszczykowski w "Rozmowie PR 24"

es