Oskar Schindler urodził się 28 kwietnia 1908 roku w mieście Zwittau, wówczas należącym do Austro-Węgier. Obecnie miasto nosi nazwę Svitavy i leży na terenie Czech. Mając 20 lat, ożenił się z Emilią Pelzl.

Pracował w należącej do ojca fabryce maszyn rolniczych. Po jej zamknięciu, spowodowanym kryzysem gospodarczym, Schindler zatrudnił się jako przedstawiciel handlowy jednego z zakładów przemysłowych w Brnie. W 1935 roku wstąpił do Partii Niemców Sudeckich (SDP). Po pewnym czasie został członkiem Abwehry, czyli organu wywiadu i kontrwywiadu niemieckich sił zbrojnych, działającego w latach 1921-1944. Po aneksji Sudetów przez III Rzeszę został członkiem Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotniczej (NSDAP).

Pamięci Polaków Ratujących Żydów - zobacz serwis historyczny

Po inwazji Niemiec na Polskę i wkroczeniu 6 września 1939 roku wojsk III Rzeszy do Krakowa, Schindler przejął za bezcen Pierwszą Małopolską Fabrykę Naczyń Emaliowanych i Wyrobów Blaszanych "Rekord" w Krakowie. Przedsiębiorstwo nad Wisłą przemianowano szybko na Niemiecką Fabrykę Wyrobów Emaliowanych (Deutsche Emailwarenfabrik - DEF). Początkowo wytwarzano w niej naczynia, ale szybko zaczęto produkować amunicję. Praca DEF na rzecz niemieckiego przemysłu zbrojeniowego w czasie, gdy działania na frontach się rozszerzały, dawała jej specjalne przywileje.

W celu obniżenia kosztów Oskar Schindler zatrudnił do pracy w fabryce około 1300 żydowskich robotników. Początkowo kierował się względami ekonomicznymi, ale po pewnym czasie otoczył swoich pracowników opieką. Twierdził, że potrzebuje wykwalifikowanej kadry, a próba zaszkodzenia jego pracownikom spowoduje wniesienie przez niego żądania o odszkodowanie do niemieckiego rządu.

German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny

W 1942 roku, podczas likwidacji krakowskiego getta, Schindler postanowił ocalić swoich zatrudnionych. Dzięki łapówkom i niecodziennym umiejętnościom negocjacyjnym zawarł układ z Amonem Goethem komendantem obozu koncentracyjnego w Płaszowie, że ten przeniesie 900 Żydów do podobozu wybudowanego na tyłach fabryki DEF. Pod koniec wojny, kiedy likwidowano niemieckie obozy i mordowano wszystkich więźniów, Schindlerowi udało się ewakuować 1200 pracowników do fabryki Brünnlitz na Morawach. W 1945 roku Brünnlitz zostało wyzwolone.

Pod koniec II wojny światowej Schindler wyjechał do Argentyny, gdzie próbował rozkręcić interes. W 1958 roku wrócił do Niemiec. Schindler przez cały czas utrzymywał kontakty z ocalonymi przez siebie żydowskimi pracownikami, wielokrotnie podróżował na ich zaproszenie do Izraela.

W 1963 roku jerozolimski Instytut Yad Vashem przyznał mu tytuł "Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata". Oskar Schindler zmarł 9 października 1974 roku. Zgodnie z jego życzeniem pochowano go na cmentarzu katolickim w Jerozolimie.

Postać Schindlera przybliżył w książce "Arka Schindlera" australijski powieściopisarz Thomas Keneally, Steven Spielberg zaś wyreżyserował na jej podstawie film "Lista Schindlera".

mk

Dla zbadania i osądzenia zbrodni hitlerowskich popełnionych na Majdanku powołano polsko-radziecką komisję, która zabezpieczyła materiały dowodowe i postawiła w stan oskarżenia sześciu oprawców zatrzymanych podczas wyparcia Niemców z Lublina. 2 grudnia 1944 roku wyrokiem śmierci dla pięciu esesmanów zakończył się pierwszy proces załogi Majdanka. Szósty popełnił samobójstwo trzy dni wcześniej. Wyroki śmierci wykonano publicznie.

Dalsze procesy miały miejsce w pierwszych latach po wojnie. Z 1037 znanych z nazwiska funkcjonariuszy SS na Majdanku, tylko 170 poniosło odpowiedzialność karną.

Jesienią 1944 roku na terenie dawnego obozu powstało Państwowe Muzeum Majdanka. Było pierwszą tego typu instytucją na świecie. Muzeum gromadzi eksponaty, prowadzi archiwum i badania naukowe. Odbywają się tam lekcje muzealne, spotkania z byłymi więźniami, odczyty i projekcje filmów. Corocznie we wrześniu są organizowane Dni Majdanka.

Jan Karski - zobacz serwis specjalny

Początek obozu

Budowę obozu koncentracyjnego na Majdanku Niemcy rozpoczęli 27 lipca 1941 roku. Obóz koncentracyjny w Lublinie, zwany potocznie Majdankiem, był drugim co do wielkości, po Auschwitz, nazistowskim obozem zagłady w Europie. Posiadał on sześć podobozów: w Bliżynie, Budzyniu, Lublinie, Puławach, Radomiu i Warszawie.

Pierwszymi więźniami byli jeńcy radzieccy, potem kierowano tam transporty jeńców cywilnych, początkowo z terenów Lubelszczyzny, później z innych województw, a także różnych krajów okupowanej Europy. Trafiali tam ludzie z łapanek, przesiedleń i pacyfikacji. Od wiosny 1942 roku obóz stał się ośrodkiem zagłady Żydów.

German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny

Miejsce masowej zagłady

Na terenie obozu w Majdanku znajdowało się krematorium i 7 komór gazowych, gdzie mordowano więźniów cyklonem B i tlenkiem węgla.

Szacuje się, że przez cały okres funkcjonowania obozu przeszło przez niego od 300 do 360 tysięcy więźniów 30 narodowości. Wśród osadzonych najwięcej było Żydów i Polaków. Liczbę pomordowanych w Majdanku dotychczas oceniano na 230-300 tysięcy, z czego 100 tysięcy stanowili Żydzi. Ostatnie badania wskazują jednak, że ofiar mogło być mniej. Według ustaleń Tomasza Kranza dyrektora Państwowego Muzeum na Majdanku, zostało tam zamordowanych około 80 tysięcy, z czego 59 tysięcy stanowili Żydzi.

Pierwszej masowej egzekucji na Majdanku dokonano w grudniu 1941 roku. Rozstrzelano wówczas 2 tysiące jeńców radzieckich. W czerwcu 1942 roku uruchomiono pierwsze krematorium. Pierwszy transport mieszkańców z "aryjskiej" strony Warszawy trafił do Majdanka w styczniu 1943 roku. W czerwcu tego samego roku znaleźli się tu mieszkańcy warszawskiego i białostockiego getta oraz ofiary pacyfikacji Zamojszczyzny.

Akcja Erntefest

3 listopada 1943 roku w obozie na Majdanku miała miejsce największa masowa egzekucja tzw. krwawa środa, w ramach akcji eksterminacyjnej Erntefest (Dożynki). Hitlerowcy rozstrzelali wtedy ponad 18 tysięcy Żydów, więźniów Majdanka i obozów pracy na terenie Lublina.

Likwidacja obozu

Likwidację obozu na Majdanku hitlerowcy rozpoczęli już w kwietniu 1944 roku.

- Niemcy bali się, kiedy front wschodni zbliżał się do Bugu, zaczęli wtedy rozbierać baraki i demontować różne urządzenia, ale krematorium ciągle dymiło. Jeszcze 20 i 21 lipca 1944 roku, kiedy słychać już było radzieckie samoloty, zwozili z Zamku w Lublinie więźniów do likwidacji – wspomina jeden z ocalonych więźniów obozu na Majdanku.

22 lipca, kiedy wojska radzieckie już zbliżały się do Lublina hitlerowcy przystąpili do ostatecznej likwidacji obozu. Ponad 1 tys. więźniów zostało wtedy wyprowadzonych do obozu Auschwitz-Birkenau. Tych słabszych, którzy nie mieli siły iść, rozstrzeliwano po drodze.

Tego samego dnia w południe wywołano więźniów na apel, po którym zapędzono ich z powrotem do bloków. - Nie wolno nam było wychodzić z bloku, ale patrzyliśmy przez okno. Paliło się krematorium i Niemcy palili papiery. Tak zacierali ślady – mówi świadek zdarzenia.

Gdzieś około godz. 18.00 miał miejsce nalot, po którym została wycofana cała niemiecka straż obozowa, a więźniowie zostali sami. – Strach było wyjść, dopiero w nocy zbadaliśmy, że naprawdę nikogo nie ma, że Niemcy uciekli –  relacjonuje jeden z więźniów.
Tragiczna historia lubelskiego obozu koncentracyjnego dobiegła końca 23 lipca 1944 roku, po wkroczeniu do Lublina Armii Czerwonej. W obozie znajdowało się wtedy jeszcze ok. 1000 więźniów, którymi zajął się lubelski PCK.

Sierpień 1944 – żołnierze radzieccy w oswobodzonym Majdanku. Fot. Wikipedia/domena pubiczna

Niestety koszmar tego miejsca nie skończył się jeszcze wtedy. Rosjanie wykorzystali teren i infrastrukturę hitlerowską, by na Majdanku utworzyć obóz filtracyjny NKWD dla żołnierzy AK i NSZ. Więziono tam oficerów i podoficerów, później przetransportowanych do obozów w ZSRR.

mk/im

– Wszyscy Żydzi, na całym świecie, chodzą z otwartą raną – zaznaczał Jan Karski w 1995 roku w BBC. – Oni nie chcą, żeby ta rana się zagoiła. I rana ta jest wspomnieniem o Holokauście. Ludzkość nie powinna zapomnieć o tym, co to jest Holokaust.

Prawnik, historyk i dyplomata, ale przede wszystkim kurier Polskiego Państwa Podziemnego na Zachód. Mówił, że Holokaust jest grzechem, który ciąży na całej ludzkości.

Jan Karski - zobacz serwis specjalny

W rękach Gestapo

Na świat przyszedł 24 kwietnia (taka data widnieje w metryce chrztu) lub 24 czerwca (tak twierdził sam Karski) 1914 roku w Łodzi. Wychował się wśród Żydów, bawił się z nimi na łódzkim podwórku, a później chodził z nimi do szkół.

Jan Karski ukończył wydział prawa i dyplomację na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Po odbyciu praktyki dyplomatycznej, w styczniu 1939 roku został zatrudniony w Ministerstwie Spraw Zagranicznych.

Po ataku Związku Radzieckiego na Polskę trafił do łagru Kozielszczyna. Został objęty wymianą jeńców pomiędzy Niemcami a ZSRR, a w listopadzie 1939 roku uciekł z niemieckiego transportu. Potem dotarł do Warszawy i podjął działalność konspiracyjną. Jako kurier z ramienia władz podziemnych przekazywał informacje polskiemu rządowi we Francji. W czerwcu 1940 roku wpadł w ręce Gestapo. Torturowany chciał popełnić samobójstwo. Został jednak odbity podczas pobytu w szpitalu w Nowym Sączu. Przeżycie tak dramatycznych chwil nie powstrzymało Jana Karskiego przed dalszą działalnością konspiratorską.

Rotmistrz Pilecki. Jak ochotnik dostał się do Auschwitz

– Co dla mnie było niezwykłe: gotowość do narażania się człowieka, który już raz cudem wydarł się śmierci – podkreślał dziennikarz Maciej Wierzyński w audycji "Naukowy zawrót głowy" w 2013 roku. – Sam obawiał się, że nie wytrzyma tortur, usiłował popełnić samobójstwo i mimo to wrócił do pracy konspiracyjnej, wbrew radom i sugestiom przyjaciół.

Świadek zagłady

Latem 1942 roku otrzymał misję poinformowania gen. Władysława Sikorskiego i aliantów o tym, co dzieje się w podbitej Polsce. Przywódca organizacji Bundu Leon Feiner nawiązał kontakt z AK, a kilka miesięcy później wraz z Menachemem Kirszenbaumem wprowadził Jana Karskiego na teren getta warszawskiego. Miało to uwiarygodnić późniejszy raport.

– Czegoś podobnego nie było w całej ludzkości – mówił o Holokauście Jan Karski w 1995 roku w BBC. – Rząd wielkiego, cywilizowanego państwa postanawia w sposób naukowy, systematyczny, zniszczyć cały naród. To, co mnie się wtedy wydawało, a czego teraz jestem pewny: cała ludzkość i Żydzi nie byli na to przygotowani. Wielu, nawet kiedy szło już do komór gazowych, jeszcze w to nie wierzyło.

Raport o Holokauście

Jesienią 1942 roku 28-letni Jan Karski przekazał informacje o zagładzie Żydów na Zachód. Rząd generała Sikorskiego postanowił "Raport Karskiego" przesłać dalej do Anglii i USA z prośbą o udzielenie pomocy. Niestety, jak sam Karski przyznawał, wielu polityków po prostu nie wierzyło w to, co mówił, nawet podczas bezpośrednich rozmów.

KL Auschwitz - zobacz serwis edukacyjny w 75. rocznicę wyzwolenia obozu.

Spotkał się nawet z samym prezydentem Stanów Zjednoczonych Franklinem Delano Rooseveltem. Wszędzie, gdzie się pojawiał, mówił o zagładzie Żydów. Przekazanie dramatycznych informacji o obozach zagłady nie przyniosło oczekiwanego rezultatu. Zachód nie zareagował. Jan Karski przez wiele lat podkreślał uderzającą obojętność świata na dramat Holokaustu.

– Chyba nikt z polskich intelektualistów tak głęboko jak profesor Karski nie zrozumiał dramatu Żydów polskich – mówił prof. Marian Marek Drozdowski, przyjaciel Jana Karskiego w 2013 roku. – On znał dzieje Żydów przede wszystkim dlatego, że pochodził  z Łodzi.

Życie z misją

Rozmowy z profesorem Janem Karskim były żywą lekcją historii. Dziennikarz Maciej Wierzyński wspominał, że kiedy Karski opowiadał o spotkaniu z Rooseveltem, odgrywał zachowanie prezydenta Stanów Zjednoczonych, nawet to, jak palił papierosy.

German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny

Jan Karski we wspomnieniach ludzi, którzy mieli okazję go poznać, był człowiekiem niezwykle skromnym. Nie pozwalał sobie nawet myśleć o tym, że jego misja była czymś nadzwyczajnym. – To było w nim niezwykle ujmujące – podkreślał dziennikarz Maciej Wierzyński. – Bo nie tylko nie popadał on w megalomanię, nie mówił, że wpłynął na bieg historii, losów świata, ale wręcz miał do tego dystans.

Za swoją działalność konspiracyjną został dwukrotnie odznaczony Orderem Virtuti Militari w latach 1941 i 1943. Po wojnie związał się z Uniwersytetem Georgetown w Waszyngtonie. W 1982 roku otrzymał tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata. Przez wiele uniwersytetów polskich i światowych został uhonorowany tytułem doktora honoris causa. W 1998 roku był nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla. Jan Karski zmarł 13 lipca 2000 roku w Waszyngtonie. W stulecie urodzin zasłużonego dla sprawy Żydów Polaka rok 2014 został ustanowiony przez Sejm RP Rokiem Jana Karskiego.

Posłuchaj poruszającej historii Jana Karskiego, człowieka, który całe życie głosił prawdę o dramatycznym losie Żydów w czasie II wojny światowej.

mb

21 września 1942 roku Niemcy, w ramach tak zwanej "Aktion Reinhard", zakończyli likwidację warszawskiego getta. W czasie jej trwania ponad 250 tys. Żydów wywieziono do obozu zagłady w Treblince; 11 tys. skierowano do obozów pracy, na miejscu rozstrzelano ok. 6 tys. W getcie pozostało ok. 60 tys. osób, z czego blisko połowa nielegalnie.

Powstanie w Getcie Warszawskim - zobacz serwis specjalny

Wielka akcja wysiedlania getta w Warszawie rozpoczęła się 22 lipca 1942 roku. W getcie, którego bramy zamknięto w listopadzie 1940 roku, na obszarze 307 ha przebywało ponad 400 tysięcy Żydów, zmuszonych do życia w nieludzkich warunkach. Przez następne miesiące wprowadzano kolejne zarządzenia, zakazy i ograniczenia, pozbawiające ludność żydowską pracy, pieniędzy, opieki i możliwości kontaktów z mieszkańcami drugiej strony muru. Od 12 listopada 1940 każdy Żyd powyżej 12 lat musiał nosić na prawym ramieniu białą opaskę z niebieską gwiazdą Dawida.  

"20 lipca rozpoczynają się aresztowania. Zostają osadzeni na Pawiaku prawie wszyscy lekarze szpitala na Czystem, część zarządu żydowskiej samopomocy społecznej, pewna ilość radnych gminy. Rozumiemy, że getto jest w przededniu likwidacji" – pisał w swoich wspomnieniach Marek Edelman.

Według niemieckich rozporządzeń z wysiedlenia na "wschód" mieli być zwolnieni Żydzi zatrudnieni w warsztatach produkujących na potrzeby Wehrmachtu na terenie getta.

"Dnia 22 lipca 1942 o godzinie 10.00 rano zajeżdżają przed dom Rady Żydowskiej niemieckie samochody. Po krótkim posiedzeniu przedstawiciele Judenratu wiedzą już, czego chcą Niemcy. Sprawa jest prosta. Wszyscy nieproduktywni Żydzi zostaną przesiedleni na wschód (…) wysiedlenie będzie przeprowadzała policja żydowska w porozumieniu z Niemcami. W ten sposób naziści doprowadzili do tego, że Rada Żydowska sama wydała wyrok śmierci na przeszło 300 tysięcy mieszkańców getta" – można przeczytać w zapiskach jednego z przywódców powstania w getcie warszawskim.

Getto warszawskie zostało ostatecznie zlikwidowane i zrównane z ziemią 16 maja 1943 roku. Po zdławieniu powstania w getcie Niemcy wysadzili w powietrze Wielką Synagogę przy ul. Tłomackie. Tego dnia gen. SS i policji Jürgen Stroop wysłał do swych przełożonych telegram: "Nie ma już w Warszawie dzielnicy żydowskiej".

Później na terenie getta przeprowadzali masowe egzekucje mieszkańców Warszawy - polskich więźniów politycznych oraz Żydów schwytanych po "aryjskiej stronie". Od lata 1943 roku w okolicach ulicy Gęsiej funkcjonował niemiecki obóz koncentracyjny.

mjm

Kliknij obrazek i dowiedz się więcej z serwisu specjalnego.