15 kwietnia 1452 roku urodził się Leonardo da Vinci - człowiek renesansu: malarz, architekt, filozof, muzyk, pisarz, odkrywca, matematyk, mechanik, anatom, wynalazca i geolog.

Nieślubne dziecko

Dorastał w małej wiosce, niedaleko miejscowości Vinci, położonej na terenie dzisiejszej Toskanii. Jego ojciec Piero był notariuszem. Miał przelotny romans z chłopką o imieniu Caterina i z tego właśnie związku przyszedł na świat późniejszy geniusz renesansu. Chłopiec wychowywał się w domu ojca. Niestety w tamtych czasach dzieci z nieślubnych związków napotykały na swej drodze wiele barier, jedną z nich był zakaz wstępu na uniwersytety. Postaci Leonarda da Vinci poświęciła swe audycje z cyklu "W stronę sztuki", nadane w 2001 roku, Ewa Prządka.

Ponoć, gdy był niemowlęciem nad jego kołyską przeleciał jastrząb. Później, gdy usłyszał tę opowieść, uznał to wydarzenie za prorocze. Jego zapiski, których do tej pory odnaleziono ok. 7 tysięcy, zawierają szczegółowe opisy badań nad lotem ptaków i kilka różnych projektów skrzydeł bazujących na strukturze skrzydeł nietoperzy. By sprawdzić skuteczność działania swych pomysłów, wykonywał modele z papieru, wosku, drewna. 3 stycznia 1496 roku Leonardo da Vinci przeprowadził, niestety nieudaną, próbę swojej machiny latającej.

Zdolny samouk

Od najmłodszych lat chłopcem zajmował się nie jego rodzony ojciec, a jego brat. – Stryj Francesco spędzał z chłopcem wiele czasu – mówiła w programie dr Bożena Fabiani, historyk sztuki. - To on przekazał mu miłość do przyrody i natury. Zapisał mu też cały majątek. Ojciec nie pozostawił mu nic.

Ciekawostką jest, że Leonardo da Vinci posługiwał się pismem zwierciadlanym - żeby odczytać jego zapiski trzeba przystawić lusterko. Szacuje się, że z ok. 14 tys. kart, które wykonał, ocalała mniej więcej połowa. Jego notatki mają w swych zbiorach archiwa i biblioteki całego świata.

Na zdj.: "Chrzest Chrystusa" - repr. fot. obrazu stworzonego przez Verocchia i Leonarda da Vinci. Wikimedia Commons/dp. Źr.: Galeria Uffizi

Na praktyce u Veroccia

- Wiemy na pewno, że jako kilkunastoletni chłopiec trafił do warsztatu wielkiego malarza i rzeźbiarza florenckiego, Veroccia - stwierdziła dr Fabiani. - I tam spędził kilka lat. Gdy miał 20 lat wpisano go do ksiąg cechowych i miał już prawo samodzielnie przyjmować zlecenia. Pozostał jednak u mistrza, był jego zastępcą, miał swoich uczniów, którym stawiał ponoć niezwykle wysokie wymagania. Odszedł dopiero po kilku latach. Szczęścia szukał we Florencji.  

Niewiele jednak wiadomo o tym, co wtedy robił. Pewne jest, że zraził do siebie wielu klientów. - Przyjmował zamówienia, ale ich nie kończył - słyszymy w komentarzu. - Przygotowywał się tak długo, że wszyscy rezygnowali. Zraził w ten sposób do siebie wielu ludzi. Być może to spowodowało, że jako 30-latek opuścił Florencję i na 18 lat osiadł w Mediolanie.

Na dworze u Ludwika Sforzy

Przedstawił się jako doskonały wynalazca machin wojennych, budowniczy mostów i urządzeń fortyfikacyjnych. W memoriale, w którym przedstawiał księciu swe umiejętności, pisał, że potrafi konstruować najstraszliwsze machiny niszczące, i burzące i dodawał: "Znam sposób budowy mostów bardzo lekkich i mocnych, łatwo przenośnych oraz innych mocniejszych, które opierają się ogniowi i atakowi. Potrafię także budować kryte wozy bezpieczne i nie do zdobycia. Pod ich osłoną może posuwać się piechota, nie natrafiając na żaden opór".

Dopiero na końcu dodał zaledwie jedno zdanie dotyczące sztuki: "Mógłbym wykonać w brązie posąg konny i malować obrazy wszelkiego rodzaju".

Został przyjęty jednak głównie dzięki dobrym manierom, talentowi muzycznemu i umiejętności organizacji przyjęć. Początkowo mieszkał w Mediolanie, z czasem przeniósł się na książęcy dwór, otrzymując tytuł nadwornego malarza i inżyniera.

"Ostatnia wieczerza" - repr. fot. obrazu Leonarda da Vinci (1452–1519). Wikimedia Commons/domena publ.

Zamiłowanie do inżynierii

Leonardo projektował wozy pancerne, tyle że poruszane siłą mięśni ośmiu ukrytych wewnątrz ludzi, wymyślił też trujący proszek i maski ochronne dla żołnierzy. - Nic dziwnego, że nie miał kiedy kończyć swoich obrazów - komentowała historyk sztuki. - Ponieważ, kiedy malował oko, to przeprowadzał przez wiele tygodni nad narządem wzroku liczne eksperymenty, kiedy malował światło, badał jego strukturę. Zajmował się matematyką, fizyką, mechaniką, anatomią. Przeprowadził ok. 30 sekcji zwłok ludzi, kilka sekcji zwłok konia, niedźwiedzia, a nawet małpy. Zajmował się architekturą, urbanistyka, literaturą.

Ciągle odnajdują się jeszcze jego rysunki i zapiski. Spektakularnym było odkrycie w Anglii w 1976 r. ponad 900 rysunków autorstwa wielkiego mistrza.

Wygląd latającej maszyny ze skrzydłami, strukturą przypominającymi skrzydła nietoperza. Repr. fot. rysunku Leonardo da Vinci. Wikimedia Commons/dp

Leonardo i jego wynalazki

- Gdy odczytano jego zapiski, okazało się, że wynalazł niesłychaną liczbę urządzeń - mówiła dr Fabiani. - Sam robił do nich rysunki. Prototyp kamery fotograficznej, łożysko kulkowe, maszyna przędzalnicza, koparka mechaniczna. To on był prekursorem tych urządzeń. - Kiedy Wenecji groziła flota turecka, Leonardo podjął się ją zniszczyć przez zastosowanie łodzi podwodnej - słyszymy w audycji. - Kiedy pracował nad samolotem, wynalazł spadochron.

Podobno sypiał zaledwie 15 minut co 4 godziny. Był niezwykle pracowity. Kochał naturę. Artysta i historyk sztuki, Giorgio Vasari, który opisywał życie wielkich mistrzów renesansu zanotował:  

"Przechodząc przez plac, gdzie sprzedawano ptaki, wydobywał je z klatek, a płacąc żądaną cenę, puszczał je w powietrze i tak przywracał im utraconą wolność, dlatego też natura była dla niego łaskawa. Gdziekolwiek zwrócił swą myśl, okazywał doskonałość. Nikt nigdy nie dorównał mu w zdolnościach, w żywotności, w dobroci, w łatwości, we wdzięku życia".

I dodał: "Codziennie wykonywał modele i rysunki, pokazujące jak bez wysiłku podnosić skały i przebijać góry, jak budować dźwigi, żurawie, śruby dla wyciągania ciężarów i jak za pomocą pomp ciągnąć z głębi ziemi wodę - pisał o nim Giorgio Vasari. Marzył też o lataniu".

Leonardo da Vinci zmarł 2 maja 1519 roku.

Posłuchaj historii człowieka, któremu nikt wcześniej ani później nie dorównał wiedzą i talentem.

30 maja 1640 roku w wieku 63 lat zmarł w swoim pałacu w Antwerpii genialny malarz flamandzki Peter Paul Rubens.

Dzisiaj prawie wszystkie obrazy Rubensa znajdują się w kolekcjach wielkich muzeów świata. Cieszą się one niezwykłym poważaniem wśród kolekcjonerów, znawców i miłośników malarstwa.

Artysta szczęśliwy i bogaty

W ciągu swego twórczego życia Rubens zdobył prawdziwą fortunę, obdarzając kulturę europejską dziełami, których blask olśniewał jemu współczesnych, olśniewa i będzie olśniewał potomnych.

W czasach mu współczesnych nie łatwo było zwykłemu rzemieślnikowi, za jakiego uważano wtedy malarza, zdobyć dobra materialne. Przykładowo nieco młodszy od niego Rembrandt, choć równy mu talentem i sławą, zmarł w biedzie. Niestety nie miał zdolności dyplomatycznych Rubensa, zręczności w postępowaniu z ludźmi, jego urody, wdzięku i niebywałego zmysłu organizacji.

Nazywano go Homerem malarstwa. Życie miał szczęśliwe, pełne powodzenia, sukcesy towarzyszyły mu od początku, aż do śmierci. Świat, który stworzył w swej sztuce jest barwny i radosny. Bogactwo i obfitość kształtów stały się przysłowiowe.
Był to człowiek nieprawdopodobnie pracowity, pochłonięty życiem towarzyskim, dyplomatycznym i politycznym, ale jednocześnie bardzo wiele godzin poświęcający sztuce malowania.

"Sąd Parysa" (ok. 1636), Peter Paul Rubens. Wikiepdia/domena publiczna

Znakomity biznesmen swej epoki

Rubens przez całe swoje życie miał dwie pasje: malarstwo i dyplomację. Odegrał ważną rolę w ówczesnych wydarzeniach politycznych. Infantka Izabela Klara Eugenia Habsburg sprawująca władzę we Flandrii w imieniu króla Hiszpańskiego powierzyła mu trudne misje mediacyjne.

Flamandczyk był częstym gościem na wszystkich europejskich dworach. Każda dyplomatyczna podróż dawała mu nowe zamówienia na obrazy, stworzył portrety Ludwika XIII , Anny Austriaczki, księcia Buckingham, Filipa IV Habsburga.

Pracownia Rubensa – wzór nowoczesności

Jednocześnie ten wielki twórca epoki baroku okazał się jednym z najpracowitszych malarzy. Stworzył w Antwerpii ogromną pracownię na wzór włoskich warsztatów renesansu. Przewinęło się przez nią wielu znanych malarzy, wśród nich: Antoon van Dyck, Jan Breughel (młodszy), Frans Snyders, Jan Wildens, Lucas van Uden.

Warsztat Flamandczyka był pierwszym nowoczesnym warsztatem malarskim, w którym powstawały obrazy. Tempo ich tworzenia było olbrzymie.

Rubens malował ponad 40 lat, w ciągu tego okresu spod jego ręki z jego pracowni wyszło ponad 2 tys. obrazów i około 4 tys. rysunków.

Pomocnicy Rubensa

Jednym z najbardziej dyskutowanych problemów jest do dziś sprawa autorstwa jego prac. Ze względu na skalę i formaty obrazów wydaje się mało prawdopodobne, żeby jeden człowiek mógł wykonać tyle dzieł, gdyby nie to, że pomagali mu w tym uczniowie i współpracownicy.

W pracowni Flamandczyka nad obrazami pracowało równocześnie 24 malarzy. Każdy z nich miał jak gdyby swoją cześć obrazu, tzn. według barwnego szkicu samego Rubensa wykonywał jakiś fragment np. figury ludzkie, pejzaż, zwierzęta, martwą naturę. Na koniec Rubens te wszystkie obrazy ujednolicał, czasem przemalowywał i retuszował, tworzył na tych obrazach już namalowanych nową strukturę malarską.

Władysław IV na portrecie Petera Paula Rubensa (1624)

Wikipedia/domena publiczna

Rubens w zbiorach polskich

W 1924 roku w Antwerpii w pracowni artysty zjawił się młody królewicz Władysław, późniejszy król Polski Władysław IV Waza. W ciągu kilku tygodni jakie tam spędził powstały prawdopodobnie szkice, z których pracownia wykonała obrazy. Jeden z takich obrazów przedstawiających królewicza znajduje się w Państwowych Zbiorach Sztuki w Zamku Królewskim na Wawelu.

Wiadomo, że po śmierci Rubensa Władysław IV uczestniczył w aukcjach jego pracowni i zakupił obrazy dla zbiorów polskich. - Niestety nie wiemy jakie to były obrazy, ale było ich na pewno kilkanaście – mówił nieżyjący już historyk sztuki prof. Jerzy Szablowski, były dyrektor Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu. Wiele z obrazów, które w ciągu XVIII i XIX wieku przeszły przez kolekcje polskie znajduje się dzisiaj w małych muzeach zachodnioniemieckich.

mk

Jego krótkie 37-letnie oraz pełne dramatyzmu życie wielokrotnie badali nie tylko historycy sztuki, ale również opisywali pisarze i pokazywali filmowcy.

Ten holenderski artysta jest w powszechnej świadomości uosobieniem nieszczęśliwego malarza. – To jest postać symbol. Tak często czerpano z jego życiorysu, że on się po prostu zbanalizował, tak jak zbanalizowało się jego najsłynniejsze dzieło: "Słoneczniki" – mówi krytyk sztuki Monika Małkowska.

Zbyt wrażliwy i nadgorliwy

Van Gogh jest ciekawą postacią, choć niewątpliwie miał trudny charakter. Podejmował się różnych zawodów, ale ciągle spotykała go klęska. Wydawało się nawet, że odnalazł swoje powołanie życiowe, kiedy został kaznodzieją w górniczej miejscowości Borinage. Jednak tak bardzo współczuł i chciał ulżyć tamtejszej społeczności, że stał się za agresywny w tej swojej pomocy, zbyt aktywny, zbyt namiętny, żeby ci ludzie przyjmowali go jako prawdziwego duszpasterza.

– Coś w nim było takiego, że jemu trzeba było pomóc, a on był do dawania pomocy innym niezdolny – dodaje Monika Małkowska.

Pobyt w miejscowości Borinage był momentem przełomowym. Wtedy właśnie Van Gogh zrozumiał, że mógłby pomóc ludziom też w inny sposób.

Pięć lat prób

W 1880 roku zaczął uczyć się malarstwa. Przypadek Holendra jest o tyle fascynujący, że jego twórczość trwała 10 lat. Pierwsze pięć to był czas prób, a następne pięć świadomej, dojrzałej twórczości, genialnej pracy, która dała znakomite wyniki.

Najważniejszym jego dziełem z tego początkowego okresu jest obraz "Jedzący kartofle". W ciągu tych pierwszych pięciu lat namalował kilkaset obrazów.

Jedzący kartofle (1885), Wikipedia/domena publiczna

W 1886 roku Vincent van Gogh pojechał do Paryża. Przebywał tam dwadzieścia miesięcy, w trakcie których stworzył 200 obrazów. – Był pazerny na pracę, to był człowiek, który praktycznie nie znał wypoczynku, a do tego żył alkoholem i kawą. Ten nadmiar pracy był destrukcyjny dla jego i tak rozchwianej psychiki – mówi Monika Małkowska.

W czasach mu współczesnych szczyt popularności odnosili impresjoniści. Van Gogh, choć był nimi zafascynowany, nigdy nie znalazł się w ich kręgu. Jak stwierdza Jan Białostocki w książce "Sztuka cenniejsza niż złoto": "Podobnie jak Cézanne i Gauguin zaczerpnął z tego nurtu dorobek kolorystycznej dojrzałości, ale impresjonistycznej barwie nadał zupełnie nowe znaczenie i funkcje. Zachwycony ich pięknem umiał dostrzec słabości, brak głębszych spraw, dramatów ludzkich, trudu człowieczego".

W przeciwieństwie do wszystkich impresjonistów, którzy pobierali nauki, van Gogh nigdy systematycznych studiów nie odbył. – To było takie rzucanie się na naukę rzemiosła i odskakiwanie, on nawet nie wytrzymywał długiego pobytu w Luwrze – mówi krytyk sztuki.

Pięć lat geniuszu

Według Moniki Małkowskiej najlepszy okres w twórczość van Gogha zaczyna się od wyjazdu na południe Francji, do miejscowości Arles. Tutaj Vincent poczuł się znakomicie. Nieustannie wspierał go także finansowo jego brat Theo, który był marszandem i znał się na obrazach. On jako jedyny wierzył w talent swojego brata i sens tego co robi.

W 1888 roku malarz pisał do brata: Czuję tak wielką potrzebę malowania, że jestem zdruzgotany psychicznie i wyczerpany fizycznie, właśnie dlatego, że nie mam innego sposobu, by zwrócić Ci kiedykolwiek wydane pieniądze. Nie mogę nic na to poradzić, że moich obrazów niepodobna sprzedać. Nadejdzie jednak dzień kiedy się okaże, że są one więcej warte niż kosztowały, że są czymś więcej niż ceną farb i mego nędznego życia.

W Arles Vincent spędził kilka najlepszych lat życia, kiedy jeszcze jego psychika była we względnej równowadze. W tym czasie bardzo intensywnie pracował i stworzył swoje najpiękniejsze prace.

– Jeżeli posługiwał się czerwieniami to w jednym obrazie pięciu, sześciu odcieniom czerwieni znajdował odpowiedniki w zieleniach. Szczególnie cudowne są jego żółcie. On potrafił żółciami oddać całą skalę różnych doznań – o obrazach van Gogha mówi Monika Małkowska.

Malował własny obłęd

W Arles przez jakiś czas gościł u niego inny wielki malarz – Paul Gauguin, który miał równie trudny charakter co Vincent. W pewnym momencie doszło między nimi do kłótni.

Niestety intensywność pracy Holendra, jego psychika, która wymagała stałych napięć, spowodowały, że od konfliktu z Gauguinem nastąpił kryzys. Znana wszystkim jest historia, kiedy van Gogh, usiłując najpierw zaatakować Gauguina, a potem przenosząc ten wrogi gest na siebie samego, 23 grudnia 1888 odciął sobie ucho.

Powód, dla którego to zrobił, przez lata był powodem dociekań naukowców. Powstało na ten temat wiele teorii. Część ekspertów widziała w tym przejaw choroby psychicznej Holendra. Inni byli przekonani, że malarz obciął sobie ucho załamany zerwaniem przyjaźni z malarzem Paulem Gauguinem.

Droga bez powrotu

Od tego zdarzenia van Gogh prawie stale przebywał pod opieką, także w zakładzie dla psychicznie chorych. Tam uspakajał się, malując. Dzieła tam stworzone są bardzo poruszające, widać na nich, że nie tylko radość, namiętność i wesołość potrafił oddać w swoich obrazach, ale także smutek i cierpienie. A wszystko to przy pomocy koloru.

Vincent van Gogh stworzył galerię swoich autoportretów, namalował ich około trzydziestu. Studiował swoją twarz, żeby zobaczyć, co jest w człowieku i jego psychice, próbował to przekazać przez formę i kolor. Malował nieustannie, żeby zobaczyć, jak ta psychika się zmienia. - Sam dla siebie chciał być lekarzem, on bardzo chciał się wyleczyć, jednak nie potrafił znaleźć dla siebie wyjścia – dodaje Monika Małkowska.

Vincent van Gogh zmarł w wieku 37 lat, 29 lipca 1890 roku w wyniku postrzału z broni palnej. Najprawdopodobniej było to samobójstwo.

mk

Takie badania mogą potrwać nawet 5 lat. Są bardzo żmudne - komentuje Stanisław Łoboziak z Centrum Nauki Kopernik. Eksperci spróbują porównać uzyskany materiał genetyczny z próbkami pobranymi od potomków córki Mony Lisy. Być może spróbują odtworzyć wygląd zewnętrzny kobiety. Łoboziak zaznacza, że odtwarzanie wyglądu osoby, której DNA jest badane i porównywanie z zachowanymi portretami, nie daje pewnych wyników. Portrecista mógł upiększać swego modela, zgodnie z obowiązującym ówcześnie kanonem czy poczuciem godności.

Szesnastowieczny portret Mony Lisy Giocondy pędzla Leonarda da Vinci to jeden z najsłynniejszych konterfektów w historii europejskiego malarstwa. Do dziś nie milkną spory co do tożsamości modelki. Zazwyczaj przyjmuje się, że to Lisa Gherardini, żona bogatego florenckiego kupca, która zamówił niewielki obraz nadający się do powieszenia w jadalni.

Jest też teoria, że to Katarzyna Aragońska, księżna Mediolanu. Według innej - to matka Leonarda. Ostatnio pojawił się pogląd, że modelem był sam Leonardo. Ma na to wskazywać porównany komputerowo z autoportretami układ nosa, oczu, podbródka i czoła. Wartość eksponowanego w Luwrze dzieła jest trudna do oszacowania. Podczas pokazu w Waszyngtonie w latach 60. ubiegłego wieku ubezpieczono go na 100 milionów dolarów.

IAR/agkm

Galeria: dzień na zdjęciach >>>

Fragment obrazu "Mona Lisa", fot. C2RMF/Wikipedia

PAP/EPA/MAURIZIO DEGL' INNOCENTI