31 sierpnia 1939 do budynku radiostacji w niemieckich wówczas Gliwicach wtargnęło kilku uzbrojonych esesmanów w ubraniach cywilnych. Napastnicy sterroryzowali niemiecką załogę i nadali po polsku komunikat: "Uwaga! Tu Gliwice. Radiostacja znajduje się w polskich rękach...". Zamordowano wówczas Franciszka Honioka, polskiego Ślązaka, uważanego obecnie za pierwszą ofiarę II wojny światowej.

Prawda o prowokacji gliwickiej wyszła na jaw dopiero na procesie zbrodniarzy hitlerowskich w Norymberdze. Świadek Alfred Helmut Naujock - żołnierz SD, SS i Waffen SS - zeznał: "30 sierpnia 1939 roku otrzymałem od szefa SD Reinharda Heydricha rozkaz upozorowania ataku na radiostację pod Gliwicami, w pobliżu granicy polskiej. Miało to być wykonane tak, by wyglądało, że napastnikami są Polacy. Dla prasy zagranicznej i dla niemieckiej propagandy potrzebny był dowód rzeczowy polskiej napaści".

Więźniowie w polskich mundurach

By uwiarygodnić atak, potrzebne były trupy. Świadek Naujok opowiedział o swym spotkaniu z szefem Gestapo: "Heinrich Müller powiedział mi, że ma do rozporządzenia 13 skazanych przestępców, których należy ubrać w polskie mundury, a ich trupy należy pozostawić na placu boju planowanych utarczek, aby pokazać, że zostali zabici w czasie ataku". Ubranym w polskie mundury więźniom obozów koncentracyjnych podano śmiercionośne zastrzyki. Następnie zadano im rany postrzałowe. To ich trupy w polskich mundurach fotografowano i pokazywano dziennikarzom, informując o zuchwałych napaściach na niemieckie terytorium. Także wszyscy żołnierze SD i SS, którzy strzelali podczas napadu na radiostację w powietrze oraz do zatrutych zastrzykami więźniów, zostali później zabici.

Prowokacja gliwicka nie była jedyną tego rodzaju akcją zaplanowaną i wykonaną przez Hitlera oraz Gestapo. Różne niemieckie posterunki graniczne zostały zaatakowane lub przelotnie zdobyte przez rzekomych Polaków. W prasie ukazały się sprawozdania i fotografie korespondentów, którzy na własne oczy widzieli zabitych i mogli potwierdzić, że wszyscy oni nosili polskie mundury oraz byli uzbrojeni w polskie karabiny.

Niemcy muszą się bronić

Następnego dnia, 1 września 1939, Hitler w porannym przemówieniu w Reichstagu oświadczył: "Dziś w nocy Polska po raz pierwszy na naszym terytorium kazała strzelać do nas swym regularnym żołnierzom. Od godziny 5.45 odpowiada się im strzałami, a od tej chwili na bombę odpowie się bombą." Nazistowska propaganda przedstawiła III Rzeszę jako ofiarę polskiej agresji. Hitler podsunął sprzymierzeńcom Rzeczypospolitej pretekst do niewywiązania się z ich zobowiązań sojuszniczych.

mk

Pierre Laval został aresztowany 31 lipca 1945 roku. Oskarżony o zdradę i kolaborację, próbował popełnić samobójstwo, zażywając cyjanek potasu, truciznę, którą miał przy sobie przez kilka lat. Uratowany przez władze więzienne, został przyniesiony na miejsce stracenia na noszach, posadzony na krześle i rozstrzelany 15 października 1945 roku.

Biografię ostatniego szefa kolaboracyjnego rządu Vichy przedstawił Sławomir Szof w audycji z cyklu "Postacie XX wieku", nadanej w 1996 roku – Laval, to postać co najmniej kontrowersyjna – stwierdził na wstępie.

Wcielony diabeł?

Historyk, prof. Jerzy Eisler w książce poświęconej marszałkowi Philippe'owi Pétainowi uznał Pierre'a Lavala za "wcielonego diabła". Nieco inaczej ocenił polityka gość programu, dr Jan Zamojski, autor książki "Francja na rozdrożu".

- Francuzi mają bardzo wiele do zawdzięczenia Lavalowi – stwierdził historyk. - Po pierwsze dlatego, że stworzył im "wygodną sytuację" w okresie okupacji, biorąc na siebie wszystko to, co najgorsze, jeśli chodzi o współpracę z Niemcami. A potem zapłacił najwyższą cenę, stając się kozłem ofiarnym, na którego można było zwalić wszystkie winy, wszystkie grzechy, wszystkie świństwa.

Francja rozpoczęła dialog z Niemcami w czerwcu 1940 r. Laval od początku popierał i do końca trwał u boku marszałka Philippe'a Pétaina. - Mówił, że jeżeli przegra, to zostanie rozstrzelany, a zatem przewidywał co się z nim stanie – stwierdził dr Jan Zamojski. - Wziął na siebie tę brudną robotę współpracy z Niemcami.

Paryż. Maj 1943. Pierre Laval (po lewej) i Karl Oberg, Wyższy Dowódca SS i Policji w okupowanej przez III Rzeszę Francji. Wikimedia Commons/cc. Źr.: Bundesarchiv

Dlaczego to zrobił?

- Być może to wynika z cech charakteru Lavala – komentował gość audycji. – To była osobowość niezwykle praktycznego człowieka, realisty.

Pierre Laval, urodzony 28 czerwca 1883 r. w Châteldon, pochodził z chłopskiej rodziny. Jego rodzice prowadzili oberżę i niewielką konną firmę transportową. Od najmłodszych lat był przyzwyczajony do ciężkiej pracy. Ukończył studia prawnicze w Paryżu. Swą karierę zaczął jako adwokat w paryskich dzielnicach robotniczych.

Blisko stojący życia, często powtarzał: "Ja trzymam się ziemi". Wierzył, że upora się ze wszystkim, z okupacją Francji również.

Kariera polityczna

Na scenie politycznej pojawił się już w roku 1914. Został wybrany do parlamentu na kilka miesięcy przed wybuchem I wojny światowej. W 1935 r. jako minister pracy zainicjował politykę opieki społecznej we Francji, wprowadzając po raz pierwszy ubezpieczenia społeczne.

Był dwukrotnie premierem, kilkakrotnie pełnił urząd ministra: sprawiedliwości, pracy, spraw zagranicznych. Laval tytularnie był w rządzie Vichy wicepremierem, ale faktycznie był szefem rządu i administracji.

- On pierwszy spotkał się z Hitlerem i zaaranżował spotkanie kanclerza Rzeszy z Pétainem w Montoire-sur-le-Loir 24 października 1940 r., trzy miesiące po powstaniu rządu Vichy. - mówił dr Zamojski. - Oskarżano go o to, że we współpracy z Niemcami idzie za daleko.

W obronie francuskich obywateli

Zdaniem dr Jana Zamojskiego, Pierre Laval, jako jeden z nielicznych Francuzów, rozmawiał z Hitlerem jak równy z równym. Uważał, że w interesie francuskim jest ochrona obywateli tego kraju. Zgodził się na wydanie Niemcom innych, obcokrajowców. Wskutek tego straciło życie od 85 do 100 tys. Żydów. Zabierała ich i dostarczała Niemcom policja francuska.

- Pragmatyzm Lavala skończył się w roku 1943 – stwierdził gość audycji.

Ostatni premier rządu Vichy zdawał sobie sprawę z konsekwencji, jakie może ponieść. 15 października 1945, tuż przed egzekucją założył jak zwykle biały krawat, bo tylko takie nosił od wczesnej młodości, szyję obwiązał trójkolorową chustą i tuż przed wykonaniem wyroku zdążył jeszcze zawołać: "Niech żyje Francja!"

bs

Byli lekarzami, ale sprzeniewierzyli się składanej przysiędze. Mimo zadania olbrzymich cierpień tysiącom istnień ludzkich prawie żaden z hitlerowskich lekarzy nie poczuwał się do winy.

Wyroki śmierci przez powieszenie wykonano 2 sierpnia 1948 w więzieniu Landsberg. Ponieważ kary pozbawienia wolności były stopniowo łagodzone, do 1960 roku pozostali skazani byli już na wolności.

Amerykański trybunał wojskowy przeciwko nazistowskim lekarzom

Był to pierwszy z 12 procesów norymberskich, przeprowadzonych przed amerykańskimi trybunałami wojskowymi po zakończeniu głównego procesu 22 niemieckich zbrodniarzy wojennych przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze.

German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny

Na ławie oskarżonych zasiadły 23 osoby, wśród nich: główny oskarżony dr Karl Brandt (komisarz III Rzeszy ds. zdrowia, lekarz przyboczny Adolfa Hitlera); dr Karl Gebhardt (ostatni prezes hitlerowskiego Czerwonego Krzyża, lekarz przyboczny Heinricha Himmlera); dr Joachim Mrugowsky (dyrektor Instytutu Higieny Waffen-SS); dr Waldemar Hoven (lekarz obozowy w Buchenwaldzie); Wolfram Sievers (sekretarz generalny Towarzystwa Ahnenerbe zajmującego się dowodami na wyższość rasy aryjskiej).

Pseudomedyczne eksperymenty

Wszyscy zostali oskarżeni o popełnienie zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości, a także przynależność do organizacji przestępczej SS. Zarzucono im przede wszystkim przeprowadzanie eksperymentów na więźniach niemieckich obozów koncentracyjnych. Zbrodnicze eksperymenty na więźniarkach Ravensbrück osobiście przeprowadzał dr Karl Gebhardt i dr Herta Oberheuser.

Podobną zbrodniczą działalność jako lekarz obozowy w Buchenwaldzie prowadził dr Waldemar Hoven. Dr Karl Brandt wydawał rozkazy i osobiście nadzorował wszystkie eksperymenty. Z kolei Viktor Brack był odpowiedzialny za przeprowadzenie akcji Einsatz Reinhard (zagłady Żydów w Generalnym Gubernatorstwie i regionie białostockim) oraz plany sterylizacji całych narodów. Brack przewodził też akcji T4 (eutanazji umysłowo chorych oraz inwalidów) i akcji eksterminacji niezdolnych do pracy więźniów obozów koncentracyjnych.

mk