16 marca 1944 przekształcono za zgodą władz ZSRR 1. Korpus gen. Zygmunta Berlinga w 1. Armię Polską w ZSRR. Jednak historia polskich sił zbrojnych w Związku Sowieckim sięga okresu wcześniejszego.

"Musimy z Rosją iść"

W lutym 1940 roku, w kilka miesięcy po sowieckiej agresji na Polskę, zaczęły się przymusowe wysiedlania naszych rodaków na Syberię i do Kazachstanu. Jednocześnie zarządzono pobór do Armii Czerwonej. Objął on blisko 100 tysięcy osób, które po wybuchu wojny z Niemcami przeniesiono do oddziałów roboczych tzw. strojbatalionów.

Sowieci, przygotowując się do wojny z Niemcami, w obozie polskich jeńców wojennych w Starobielsku zarządzili na początku 1940 roku sondaż, w którym pytano o zachowanie oficera w razie odzyskania wolności. Na blisko sześć tysięcy odpowiedzi tylko 64 oficerów wyraziło gotowość do walki z Niemcami po stronie radzieckiej. Ankieta stała się wyrokiem śmierci.

Ocalało kilkuset oficerów, a wśród nich gen. Zygmunt Berling. Inny więzień Starobielska, Józef Czapski ze zdziwieniem obserwował prosowiecką postawę Berlinga, gorliwie słuchającego wykładów politruka Armii Czerwonej - podczas gdy większość oficerów je bojkotowała.

Gdy Czapski zapytał Berlinga o przyczynę tej pilności, otrzymał odpowiedź: "Proszę Pana, to się nam może podobać albo nie podobać – tak czy inaczej będziemy związani z Rosją po klęsce Hitlera i musimy z Rosją iść".

"Chcemy walczyć z Niemcami o Polskę niepodległą u boku Armii Czerwonej. Chcemy walczyć o przyszły sojusz i przyjaźń ze Związkiem Radzieckim" - brzmiała deklaracja złożona przez gen. Berlinga i 63 pozostałych oficerów.

Szybko zapomniał, że Stalin zawarł przyjaźń z Hitlerem dla wspólnego uderzenia na Polskę. Nie interesował się też losem tysięcy oficerów, z którymi do niedawna znajdował się za drutami obozów jenieckich.

Początki polskiej armii w ZSRR

Już wtedy była mowa o utworzeniu wojska polskiego w ZSRR. Stalin miał powiedzieć w rozmowie z Wandą Wasilewską w kwietniu 1940 roku: "Wcześniej czy później my staniemy do walki z hitlerowcami i wtedy polskie kadry mogą odegrać dużą rolę".

We wrześniu wezwano Berlinga do Moskwy. Oficerów polskich starano się nakłonić do zerwania z przeszłością i do tego, by dla dobra kraju poszli na współpracę z władzami sowieckimi. Większość żołnierzy odrzucało wszelkie namowy i wyraźne pogróżki.

Ostatecznie pod wpływem nacisków i obietnic Berling nakłonił kilkunastu oficerów do współpracy przy tworzeniu dywizji.

Deklaracja skierowana w marcu 1941 roku z inicjatywy Berlinga do władz sowieckich brzmiała: "My niżej podpisani oficerowie byłej Armii Polskiej stwierdzamy, że naród polski dotychczas był oszukiwany i wyzyskiwany przez klasy posiadające. Dopiero Związek Sowiecki wskazał właściwą drogę do uszczęśliwienia wszystkich ludzi".

Układ Sikorski-Majski i armia gen. Andersa

30 lipca 1941 podpisano w Moskwie układ Sikorski-Majski. Na jego mocy powstały Polskie Siły Zbrojne w ZSRR pod dowództwem gen. Władysława Andersa. Gen. Berling także znalazł się w ich składzie. Pełnił funkcję szefa sztabu 5. Dywizji Piechoty.

Po wydaniu przez gen. Andersa rozkazu ewakuacji do Iranu, Berling pozostał jednak  w ZSRR. Uzano go za dezertera. Został zdegradowany, wydalony z armii i skazany w trybie zaocznym w lipcu 1943 roku przez Sąd Polowy na karę śmierci.

Formowanie armii gen. Berlinga

I. Dywizję Piechoty im. Tadeusza Kościuszki pod dowództwem gen. Berlinga sformowano latem 1943 roku. Jej żołnierzami byli w większości obywatele polscy, deportowani wcześniej w głąb ZSRR.

Dywizja miała szczególną misję polityczną do spełnienia. Wraz z Armią Czerwoną na tereny naszego kraju wchodziły polskie oddziały głoszące braterstwo broni i stanowiące zalążek reżimu komunistycznego. To przecież z kadr oficerskich I. dywizji stworzono potem PKWN.

Lenino, 12.10.1943 r. Pod Lenino stoczyła pierwszą swą bitwę I Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki sformowana w ZSRR. PAP/CAF/WAF

Uciec z przeklętego kraju

Do armii gen. Berlinga zgłaszali się ludzie obdarci i wynędzniali. Ich droga wiodła przez niezliczone łagry, więzienia, posiołki. Przychodzili z piętnem cierpienia na twarzy, pełni niepokoju i lęku o to, co powie komisja wojskowa. Czy nie odeśle z ich powrotem? Znowu do łagrów?

- To było decydujące. Pragnienie wydostania się z tego przeklętego kraju. Wszystko jedno czy żywym czy umarłym – wspominała na antenie Radia Wolna Europa Irena Born, żołnierz 1. Armii Wojska Polskiego pod dowództwem gen. Berlinga.

Propaganda starała się przedstawić sytuację tak, jakby armia składała się z samych entuzjastów, pragnących położyć życie za przyszłą sowiecką Polskę wbrew tzw. reakcji londyńskiej.

- Wystarczyło jednak zobaczyć tych żołnierzy, żeby zrozumieć jakie żywili naprawdę uczucia wobec sowietów - stwierdziłą Irena Born.
Szczytem bezczelności było wykorzystanie sprawy Katynia do celów propagandy komunistycznej w Armii Berlinga. Gazetki wojskowe stale się na ten temat rozpisywały. Wzywały żołnierzy, aby zemścili się na Niemcach za Katyń.

- Oficerowie z okrzykiem "Za Katyń" podrywali żołnierzy do walki - mówiła uczestniczka wydarzeń - wielu z nas nie rozumiało jeszcze wówczas całej perfidii tego kłamstwa.

Parada żołnierzy 1. Armii Wojska Polskiego w Warszawie 19 stycznia 1945 fot. Wikimedia Commons.

Szlak bojowy

Pomimo braków w wyszkoleniu oraz niedostatecznego wsparcia ze strony oddziałów sowieckich dywizja Berlinga odbyła swój chrzest bojowy w październiku 1943 roku w bitwie pod Lenino, podczas której poniosła dotkliwe straty.

W 1943 roku Stalin nadał Berlingowi stopień generała, a 16 marca 1944 mianował dowódcą 1. Armii Wojska Polskiego.

- Z niesłychanym napięciem i rozpaczą obserwowałem z drugiego brzegu Wisły płonącą stolicę – mówił na antenie RWE Władysław Tykociński, ówczesny ppor. Wojska Polskiego pod dowództwem gen. Berlinga.

Najtragiczniejszy epizod 1. AWP przeżyła w trakcie Powstania Warszawskiego. Oddziały uczestniczyły w tzw. desancie czerniakowskim, którego celem było zdobycie przyczółków na lewym brzegu Wisły. Próba sforsowania rzeki zakończyła się niepowodzeniem, co wynikało m.in. ze złego przygotowania operacji. - Na całą operację patrzyliśmy z niepokojem i zdumieniem. Myśleliśmy, że otrzyma ona pełne wsparcie ze strony Rosjan – wspominał weteran - nie mieściło nam się wtedy w głowach, że można było postąpić tak cynicznie.

Po odwołaniu gen. Berlinga w październiku 1944 armia uczestniczyła w zdobyciu Berlina.

Po latach postać gen. Berlinga wzbudza dużo emocji. Z jednej strony dowodzona przez niego armia była szansą dla wielu zesłańców na powrót do kraju, a z drugiej fala krytyki za złamanie przysięgi wojskowej i współpracę ze Związkiem Sowieckim.

mjm

Agresja sowiecka. 17 września 1939- zobacz serwis specjalny

Nóż w plecy

Na antenie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Wacław Grzybowski, ambasador II RP w Moskwie w 1939 roku, wspominał tragiczny dzień.

- 17 września w środku nocy otrzymałem telefon z sekretariatu wicekomisarza z zawiadomieniem, że pragnie mi on przekazać ważne oświadczenie rządu sowieckiego i zapytuje, czy mógłbym przybyć do niego o 3.00 rano - wspominał Wacław Grzybowski, ambasador RP w Moskwie.

Dalej mówił: - Byłem przygotowany na złe wiadomości, ale te, które na mnie czekały, były jeszcze gorsze. Odczytano mi tekst noty Mołotowa mówiącej, że państwo polskie przestało istnieć, wobec czego rząd sowiecki nakazał swym wojskom przekroczyć granicę Polski. Zaprotestowałem gwałtownie przeciwko kłamstwu i kategorycznie odmówiłem przyjęcia noty. Gdy opuszczałem gabinet była godzina 4.30. O 5.00 wojska sowieckie wtargnęły na terytorium Polski. 

Posłuchaj wspomnień Wacława Grzybowskiego:

Więcej dowiesz się na stronie serwisu wrzesień 1939.polskieradio.pl

Posłuchaj, czym był dla Polski wrzesień 1939 roku:

O godzinie 5 rano Armia Czerwona przekroczyła wschodnią granicę Rzeczpospolitej. Dwie godziny później Radio Moskwa rozpoczęło nadawanie tekstu noty sowieckiej. W przemówieniu radiowym Wiaczesława Mołotowa znalazły się m.in. takie słowa: "Nie ma już Warszawy jako stolicy państwa polskiego. Nikt nie wie o miejscu pobytu polskiego rządu. [...] Rząd wyraża mocną pewność, że nasza robotniczo-włościańska Armia Czerwona wykaże i tym razem swoją potęgę bojową, uświadomienie oraz dyscyplinę oraz że wykonując swoje wielkie wyzwoleńcze działanie, okryje siebie nowymi wyczynami, bohaterstwem i sławą".

Wrzesień 1939 roku w Polskim Radiu. Posłuchaj!

- Są takie daty w historii, kiedy nawet beznamiętny historyk może poczuć pod powieką łzę i zaciskające się pięści. Taką datą jest na pewno 17 września - mówił prof. Paweł Wieczorkiewicz na antenie Polskiego Radia. - To przypadek bezprzykładnej, niesprowokowanej agresji, agresji haniebnej, bo dokonanej na upadające, krwawiące, ale walczące państwo sąsiada, agresji ludobójczej - dodał historyk. 

Cynizm Stalina

Stalin dobrze wiedział, że Zachód nie ruszy na pomoc Polsce. - Z kolei Zachód wiedział, że Stalin wyruszy na pomoc Hitlerowi - powiedział w Polskim Radiu prof. Paweł Wieczorkiewicz. - Stali czekał z decyzją na potwierdzenie inercji Francji, potem ruszył na Polskę.

W wyniku agresji radzieckiej zaginęło bez wieści lub było zamordowanych strzałem w tył głowy około 14.500 polskich oficerów. Blisko 3 miliony Polaków wywieziono do łagrów, z czego milion pięćset tysięcy zmarło z głodu i wycieńczenia.

Katyń - zobacz serwis historyczny

Podpisany 23 sierpnia 1939 pakt Ribbentrop-Mołotow okazał się porozumieniem dwóch zbrodniarzy, którzy gotowali się do podboju świata.

Czwarty rozbiór Polski

Sowiecka napaść na Polskę była realizacją układu podpisanego w Moskwie przez ministra spraw zagranicznych III Rzeszy Joachima von Ribbentropa oraz ludowego komisarza spraw zagranicznych ZSRS Wiaczesława Mołotowa, pełniącego jednocześnie funkcję przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych.

Integralną częścią sowiecko-niemieckiego paktu o nieagresji, był tajny protokół dodatkowy. Jego drugi punkt, dotyczący bezpośrednio Polski, brzmiał następująco:

"W wypadku terytorialnych i politycznych przekształceń na terenach należących do Państwa Polskiego granica stref interesów Niemiec i ZSRS przebiegać będzie w przybliżeniu po linii rzek Narwi, Wisły i Sanu. Kwestia, czy w obopólnym interesie będzie pożądane utrzymanie niezależnego Państwa Polskiego i jakie będą granice tego państwa, będzie mogła być ostatecznie wyjaśniona tylko w toku dalszych wydarzeń politycznych. W każdym razie oba rządy rozstrzygną tę kwestię na drodze przyjaznego porozumienia".

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

Po napaści Niemiec na Polskę, Anglia i Francja nie wywiązały się z umów sojuszniczych. Kiedy broniących się Polaków od tyłu zaatakowali Sowieci, zostali oni pozbawieni złudzeń. Zachód nie miał zamiaru ginąć za Polskę.

Archiwalne audycje Polskiego Radia oraz RWE na temat agresji sowieckiej, komentarze historyków, filmy, zdjęcia oraz wspomnienia świadków znajdziesz w serwisie specjalnym Wrzesień1939.polskieradio.pl.

Kulisy taktyki Stalina w bitwie o Berlin zdradził prof. Paweł Wieczorkiewicz w audycji Agnieszki Steckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po najnowszej historii ZSRR", nadanej w październiku 1997 roku.

Front wschodni

- W 1944 roku wojna na Wschodzie była definitywnie rozstrzygnięta, nikt nie miał co do tego żadnych wątpliwości - komentował historyk. - Niemcy, zwłaszcza latem 1944 roku, kiedy otwarto drugi front, nie były w stanie powstrzymać potężnych uderzeń Armii Czerwonej na froncie wschodnim i zarazem zabezpieczyć w odpowiedni sposób swoich granic zachodnich przed ofensywą aliantów.

Prof. Paweł Wieczorkiewicz mówił o tym, że w czerwcu 1944 roku generałowie niemieccy zdawali sobie sprawę z powagi sytuacji. Uważali, że jedyną szansą na powstrzymanie Armii Czerwonej przed ofensywą byłoby ściągnięcie sił z całej Europy południowej i zachodniej na front wschodni.

Ofensywa aliantów na Zachodzie

Ale w styczniu 1945 roku wojska radzieckie stały już nad Odrą. W tym czasie Hitler podjął ostatnią, rozpaczliwą walkę na froncie zachodnim w Ardenach. Mimo początkowych sukcesów, zakończyła się ona klęską Niemiec.

Radziecka artyleria ostrzeliwuje pozycje niemieckie podczas walk o wzgórza Seelow, 1945 r. Fot. Wikipedia/domena publiczna

- Sowieci w bitwie o Berlin zgromadzili niespotykane dotąd ilości sprzętu – mówił historyk - przede wszystkim artylerii i wojsk pancernych, które ogniem na wprost, z najbliższych odległości rozbijały poszczególne linie oporu.

Apel Goebbelsa

Ofensywa na Berlin ruszyła 16 kwietnia 1945. Trzy dni później w niemieckim radiu przemawiał Joseph Goebbels:

- Naród niemiecki musi wygrać tę próbę, inaczej zasłuży na bytowanie, którego powstydziłyby się najprymitywniejsze ludy Afryki – słyszymy w audycji. - Bezgraniczna wierność dla Führera – oto co pokażemy wrogiemu światu. Można nas zranić, ale nie zabić, uderzyć do krwi, ale nie powalić.

Berlin zdobyty

25 kwietnia Berlin został okrążony. Zaciekły opór ze strony sił niemieckich broniących miasta okazał się bezcelowy. Był przełamywany masą żołnierza i siłą ognia. 2 maja 1945 Berlin został zdobyty.

- Działając w imieniu najwyższego dowództwa niemieckiego, ogłaszamy bezwarunkową kapitulację wszystkich naszych jednostek na lądzie, morzu i w powietrzu, jak również wszystkich pozostałych sił zbrojnych, które do tej pory znajdują się pod niemieckimi rozkazami, kapitulację wobec naczelnego dowództwa Armii Czerwonej i równocześnie wobec naczelnego dowództwa zjednoczonych sił alianckich - głosił komunikat Wehrmachtu nadany w radiu.

Powtórka z kapitulacji

7 maja Niemcy w kwaterze głównej Alianckich Sił Ekspedycyjnych, dowodzonych przez gen. Dwighta Eisenhowera w Reims we Francji, podpisali akt bezwarunkowej kapitulacji przed przedstawicielami armii USA i Wspólnoty Brytyjskiej. Stalin zażądał, aby akt ten powtórzyć. Stało się to 8 maja.

- Akt bezwarunkowej kapitulacji Niemiec, który tak często pokazywały kroniki filmowe, był de facto powtórką, teatralną inscenizacją dokonaną na potrzeby propagandy sowieckiej, dokonaną dla zadowolenia miłości własnej Stalina - mówił prof. Paweł Wieczorkiewicz. - Chodziło o to, żeby w roli głównego mocarstwa, gospodarza imprezy występował Związek Sowiecki, a nie mocarstwa zachodnie.

bs/im

• 81 lat temu`– 22 czerwca 1941 roku – III Rzesza napadła na Związek Radziecki, rozpoczynając operację "Barbarossa";
• Jak zwraca uwagę historyk dr Adam Rafał Kaczyński, dzień 22 czerwca 1941 był "końcem owocnej, w krwawym znaczeniu, współpracy sowiecko niemieckiej [...] ", ale także początkiem dramatu mieszkańców Kresów i ludności polskiej deportowanych w głąb ZSRR;
• Józef Stalin, wzywając do udziału w wojnie III Rzeszy i ZSRR, którą nazywał "Wielką Wojną Ojczyźnianą", odwoływał się do patriotyzmu narodów tworzących Związek Radziecki. Do dziś Rosjanie wierzą, że II wojna światowa rozpoczęła się 22 czerwca 1941 roku;
• Po 1945 roku i upadku Związku Radzieckiego, a także w dzisiejszej Rosji mit "Wielkiej Wojny Ojczyźnianej" jest jednym z głównych budulców rosyjskiej świadomości, a także ważnym motywem w polityce historycznej Władimira Putina. 

Napad III Rzeczy na ZSRR – koniec owocnej, krwawej współpracy i początek dramatu Polaków

81 lat temu`– 22 czerwca 1941 roku – III Rzesza napadła na Związek Radziecki. O godzinie 3.15 sojusznicze wojska państw Osi przekroczyły długą, liczącą tysiące kilometrów granicę ZSRR, rozpoczynając operację "Barbarossa" – atak frontalny, od Bałtyku po Karpaty. 

Atakując ZSRR, Niemcy złamały pakt o nieagresji Ribbentrop-Mołotow, podpisany w 1939 roku. Plan zakładał szybkie dotarcie do Moskwy i zmuszenie Stalina do zawarcia pokoju. Tak się jednak nie stało –  choć Niemcy dotarli pod Leningrad i Moskwę, to pod Stalingradem ponieśli klęskę, która stała się punktem zwrotnym w II wojnie światowej.

Jak zwraca uwagę dr Adam Rafał Kaczyński, historyk, były członek Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa oraz wicekonsul w Mińsku w latach 2013-2018, dzień 22 czerwca 1941 był "końcem owocnej, w krwawym znaczeniu, współpracy sowiecko niemieckiej, o której nasi wschodni i zachodni sąsiedzi chcieliby zapomnieć", ale także początkiem dramatu mieszkańców Kresów i ludności polskiej deportowanych w głąb ZSRR. Wycofująca się Armia Czerwona i NKWD w pierwszych dniach niemieckiej agresji dokonywała prawdziwych masakr w miejscach takich jak Złoczów, Lwów i Łuck, gdzie więzienia były pełne Polaków, Ukraińców, Białorusinów i Żydów.

– W naszym kraju ten temat jest mało znany. W momencie, w którym Niemcy napadli na ZSRR, najwyższe władze na Kremlu podjęły decyzję, żeby wszystkich więźniów, aresztowanych najczęściej z powodów politycznych, ewakuować dalej na wschód, a w przypadku gdyby ta ewakuacja była niemożliwa, po prostu wymordować ich w więzieniach. Tu szczególnie tragiczne były wydarzenia na Kresach, na terenie dzisiejszej Ukrainy. Do więziennych masakr dochodziło właściwie we wszystkich kresowych miasteczkach, w których znajdowały się więzienia – mówił dr Adam Rafał Kaczyński.

Czytaj także:

• Operacja "Barbarossa" - starcie tyranów;
• Wielka Wojna Ojczyźniana jako mit założycielski współczesnej Rosji;
• Pamięć Sybiru odkrywana na nowo.

Mit "Wielkiej Wojny Ojczyźnianej" przetrwał do dziś

Józef Stalin, wzywając do udziału w wojnie, którą nazywał "Wielką Wojną Ojczyźnianą", odwoływał się do patriotyzmu narodów tworzących Związek Radziecki. Ukuta przez sowiecką propagandę nazwa w Rosji na trwałe została wpisana w opowieść o wojnie, która pomija sowieckie zbrodnie przeciw pokojowi, zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciw ludzkości. Do dziś w rosyjskiej powszechnej świadomości istnieje przekonanie, że II wojna światowa rozpoczęła się 22 czerwca 1941 roku.

– W historiografii sowieckiej II wojna światowa nie istnieje, a tak naprawdę była tam "Wielka Wojna Ojczyźniana". Ten mit, według którego ZSRR padł ofiarą zdradzieckiego napadu, był bardzo wygodny do budowania pozytywnej dla Sowietów narracji historycznej. Tematy współpracy z Hitlerem, faktycznego wspólnego rozpętania II wojny światowej  dzięki skróceniu tego okresu historycznego, można było bardzo skutecznie pominąć – kontynuował historyk w rozmowie z Piotrem Dmitrowiczem.

Po 1945 roku i upadku Związku Radzieckiego, a także w dzisiejszej Rosji mit "Wielkiej Wojny Ojczyźnianej" jest jednym z głównych budulców rosyjskiej świadomości, a także ważnym motywem w polityce historycznej Władimira Putina. 

– Warto zwrócić uwagę, że w pierwszych latach powojennych jeszcze nie celebrowano 9 maja (obchodzonego jako Dzień Zwycięstwa – przyp. red.) i jeszcze nie doceniano tak bardzo możliwości propagandowych. Jednak im dalej od wojny, tym bardziej świętowanie tego mitu się rozrastało. Szczególny wzrost wykorzystania propagandowego przypada na czasy po objęciu władzy przez Władimira Putina. To sięgnięcie do starych, sprawdzonych wzorców, wzmocnionych nowoczesnymi środkami propagandy – powiedział dr Adam Rafał Kaczyński.

1941: Wojna dwóch totalitaryzmów/IPN Kraków
***

Tytuł audycji: Klub Trójki
Prowadzi: Piotr Dmitrowicz
Gość: dr Adam Rafał Kaczyński (historyk, były członek Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, wicekonsul w Mińsku w latach 2013-2018)
Data emisji: 21.06.2022
Godzina emisji: 21.10

IAR/kr

Stalin wypełnił w ten sposób zobowiązania wobec Hitlera, wynikające z tajnego protokołu do paktu Ribbentrop-Mołotow, mówił prezes IPN Karol Nawrocki.

- Mimo bohaterskiej postawy funkcjonariuszy Korpusu Ochrony Pogranicza, polskich żołnierzy ta sowiecka inwazja skończyła się podziałem, nie tylko Polski, ale i całej Europy Środkowo-Wschodniej. Wypełnieniem paktu Hitler-Stalin. Ribbentrop-Mołotow. To przyniosło tragedię II wojny światowej, wskazało też na zagrożenia, które spotkały Polskę po roku 1945, bo to, co nie udało się w pierwszej połowie lat czterdziestych, zostało wypełnione przez Związek Sowiecki, już po pokonaniu Hitlera, po roku 1945, kiedy Polska stała się sowiecką kolonią - wyjaśnia prezes IPN.

Agresja sowiecka. 17 września 1939- zobacz serwis specjalny

W wyniku sowieckiej inwazji wycierpiały setki tysięcy osób. To z jednej strony symbol śmierci i barbarzyństwa, dokonanego na polskich oficerach - którego symbolem jest Katyń - ale należy pamiętać również, że podstawową formą represji politycznych, obok aresztowań, stanowiły deportacje, dodaje prezes IPN.

- Cztery wielkie akcje deportacyjne, w wyniku których w bydlęcych wagonach porwano Polaków w dalekie zakątki Związku Sowieckiego. Część z nich nigdy nie powróciła do Polski, więc na skalę represji sowieckich musimy patrzeć przez pryzmat tych, którzy zostali zamordowani, którzy zostali wywiezieni, ale też przez próby zabijania polskiego ducha - przez Związek Sowiecki. Edward Rydz Śmigły powiedział kiedyś, że "Niemcy zabiją nasze ciała, a Sowieci naszą duszę" - więc skala zbrodni i sowieckich, i niemieckich i krzywda wyrządzona polskiemu narodowi była ogromna - tłumaczy prezes Instytutu Pamięci Narodowej.

Wrzesień 1939 roku w Polskim Radiu. Posłuchaj!

83 lata temu sowiecka propaganda mówiła o bankructwie polskiego państwa i konieczności obrony Białorusinów oraz Ukraińców, dziś nadal przeżywamy stałe zagrożenie systemu komunistycznego, wyjaśnia Karol Nawrocki.

Związek Sowiecki zajął obszar blisko 200 tysięcy kilometrów kwadratowych naszego terytorium, zamieszkany przez około 13 milionów osób. Dla Józefa Stalina była to osobista zemsta za klęskę poniesioną podczas najazdu na Polskę w 1920 roku.

Sowiecka agresja na nasz kraj rozpoczęła najtragiczniejszy rozdział w historii zsyłek setek tysięcy Polaków na Syberię i do Kazachstanu.

Więcej dowiesz się na stronie serwisu wrzesień 1939.polskieradio.pl

Posłuchaj, czym był dla Polski wrzesień 1939 roku:

pg