Historia

Tomasz Arciszewski. Legionista, konspirator, premier

Ostatnia aktualizacja: 04.11.2023 05:40
- Ten niestrudzony działacz niepodległościowy i nieustraszony bojownik o sprawę polską od lat najmłodszych, odgrywał poważną rolę w życiu Podziemnego Państwa Polskiego, wnosząc ze sobą tradycję walki czynnej od 1904 roku - tak opisywał Tomasza Arciszewskiego gen. Tadeusz Bór-Komorowski.
Rząd Tomasza Arciszewskiego. W centrum siedzi Tomasz Arciszewski
Rząd Tomasza Arciszewskiego. W centrum siedzi Tomasz ArciszewskiFoto: NAC

145 lat temu, 4 listopada 1877 roku, urodził się Tomasz Arciszewski. Przez przyjaciół i współpracowników został zapamiętany jako człowiek skromny, prostolinijny, oddany bez reszty sprawie wolnej Polski.

W archiwum Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa zachowały się wspomnienia współpracowników wieloletniego działacza PPS. 

Robotnik, syn robotnika

Urodził się 14 listopada 1877 w rodzinie robotniczej. Ojciec – Mikołaj Arciszewski brał udział  w powstaniu styczniowym. Zmarł szybko. Matka nie miała środków na kształcenie syna. Tomasz Arciszewski ukończył zaledwie szkołę elementarną. Pracował jako ślusarz, bardzo wcześnie zaangażował się w działalność społeczną i polityczną. Do Polskiej Partii Socjalistycznej wstąpił w wieku 22 lat. Początkowo działał w Zagłębiu Dąbrowskim. Tu współorganizował pierwszą demonstrację pierwszomajową w 1898 roku.

U boku Piłsudskiego

Dziesięć lat później, 26 września 1908 zasłynął w akcji pod Bezdanami, której celem było zdobycie 200 tysięcy rubli przewożonych rosyjskim pociągiem z Wilna do Petersburga. Arciszewski organizował akcję wspólnie z Józefem Piłsudskim. Brało w niej udział jeszcze dwóch innych, późniejszych premierów Polski: Walery Sławek i Aleksander Prystor.

- Znany był wśród nas jako towarzyszysz "Stanisław". Otaczała go sława niezwykłej energii i zdolności dowódczych, nieustraszonej odwagi - charakteryzował Arciszewskiego gen. Marian Kukiel. - Postawny mężczyzna, pogodny, ujmujący, niczym nie zdradzał, że ma za sobą lata bliskiego obcowania ze śmiercią - wspominał gen. Marian Kukiel.

Rząd
Rząd polski zaprzysiężony 18 listopada 1918 r. z Jędrzejem Moraczewskim na czele. Od lewej siedzą: S. Thugutt, J. Moraczewski, J. Piłsudski, L. Supiński, L. Wasilewski. Wikimedia Commons/dp. Źr.: "Album zjednoczenia. Pamiątka piętnastolecia odzyskania niepodległości"

W okresie międzywojennym przez 16 lat zasiadał w ławach poselskich. Po wybuchu II wojny światowej Tomasz Arciszewski współorganizował Robotnicze Brygady Obrony Warszawy, niedługo potem przystąpił wraz z Kazimierzem Pużakiem do odbudowy podziemnych struktur PPS pod nazwą Wolność, Równość, Niepodległość.

Nieugięty wróg Sowietów

Z ramienia PPS–WRN został członkiem powołanej przez Jana Stanisława Jankowskiego Rady Jedności Narodowej. Przez cały okres działalności RJN stał na stanowisku nieustępliwości wobec ZSRR.

- Był nie tylko jednym z przywódców podziemnej PPS-WRN, ale też człowiekiem, do którego miały pełne zaufanie i szacunek wszystkie stronnictwa polityczne Polski Podziemnej. Nie jest rzeczą przypadku, że Tomasz Arciszewski przewodniczył na pierwszym posiedzeniu Rady Jedności Narodowej, które odbyło się w Warszawie okupowanej przez Niemców - mówił na antenie Rozgłośni Polskiej RWE, tuż po śmierci Arciszewskiego, gen. Tadeusz Bór-Komorowski.


Posłuchaj
19:04 Tomasz Arciszewski.mp3 Życie i działalność polityczna prowadzona w czasie II wojny światowej przez Tomasza Arciszewskiego. Wypowiedzi gen. Tadeusza Bór-Komorowskiego, Zygmunta Berezowskiego, Stefana Korbońskiego i Franciszka Białasa. (RWE, 1955)

 

Na czele rządu
W nocy z 25 na 26 lipca 1944 w ramach operacji Most III Tomasz Arciszewskie został przerzucony drogą powietrzną przez Kair, gdzie odbył rozmowy z premierem Stanisławem Mikołajczykiem, do Londynu. 7 sierpnia 1944 zarządzeniem prezydenta RP Władysława Raczkiewicza został mianowany jego następcą.
- Rząd Arciszewskiego robił, co mógł, by otworzyć oczy ludziom i ludom Zachodu na rzeczywisty los Polski. On sam był uosobieniem twardego oporu, nieulękłej walki z ludźmi  i z losem – mówił w audycji z cyklu "Sylwetki z czasów moich", nadanej w 1955 roku, gen. Marian Kukiel.
Posłuchaj
09:50 Wspomnienia gen. Kukiela o Arciszewskim.mp3 "Sylwetki z czasów moich" - wspomnienia gen. prof. Mariana Kukiela o ludziach i wydarzeniach z okresu jego młodości. Postać Tomasza Arciszewskiego, działacza PPS, premiera rządu emigracyjnego w latach 1944-1947. (RWE, 8.08.1955)
 

Minister Zygmunt Berezowski, długoletni sekretarz Komitetu Politycznego Stronnictwa Narodowego, minister spraw wewnętrznych w latach 1944-1947 w rządzie Tomasza Arciszewskiego wspominał ten okres na antenie Rozgłośni Polskiej RWE:

- Lata te były niezwykle trudne. Sprawa nasza została opuszczona przez sprzymierzeńców zachodnich, zaś najazd sowiecki coraz bardziej umacniał się w kraju. Trzeba było szukać nowych dróg i nowych form działania, jednocześnie przeciwstawiając się szerzącemu się zwątpieniu.

- Rozumiał on lepiej od innych, że sprawa Polska jest niepodzielna, że jej podstawa znajduje się w kraju, że moralnej więzi ze społeczeństwem pozostającym na swojej ziemi ojczystej nie można naruszyć - dodał Zygmunt Berezowski.

Dymisja

Tomasz Arciszewski jako premier rządu RP na uchodźstwie robił co mógł, by otworzyć oczy ludziom Zachodu na rzeczywisty los Polski. Niestety nie znalazł poparcia. - Niezachwiany, niestrudzony, do ostatniej chwili życia służył naszej sprawie - komentował Stefan Korboński, działacz Stronnictwa Ludowego, w czasie okupacji jeden z przywódców Polskiego Państwa Podziemnego.

W kwietniu 1947 roku Tomasz Arciszewski został odwołany z funkcji następcy prezydenta RP. Dwa miesiące później zastąpił go August Zaleski. Wobec tego odwołania podał się wraz z rządem do dymisji i 20 grudnia 1949 stanął na czele utworzonej w Londynie Rady Politycznej.

bs

Czytaj także

Skok czterech premierów w Bezdanach

Ostatnia aktualizacja: 26.09.2023 05:50
- Nie znam czegoś takiego w dziejach świata, żeby późniejsi najwyżsi dostojnicy państwowi napadli na pociąg pocztowy i go obrabowali – komentował historyk, Sławomir Koper. 115 lat temu dokonano największego napadu rabunkowego w historii Polski.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Józef Piłsudski ogłasza światu wolną Polskę

Ostatnia aktualizacja: 16.11.2023 06:00
"Jako Wódz Naczelny Armii Polskiej pragnę notyfikować rządom i narodom wojującym i neutralnym istnienie Państwa Polskiego Niepodległego, obejmującego wszystkie ziemie zjednoczonej Polski" – tymi słowami do szefów mocarstw zwrócił się Józef Piłsudski, notyfikując II Rzeczpospolitą.
rozwiń zwiń
Czytaj także

August Zaleski. Ćwierć wieku w prezydenckim fotelu

Ostatnia aktualizacja: 13.09.2023 05:46
Był najdłużej sprawującym urząd prezydenta Polakiem. Funkcję na uchodźstwie pełnił od czerwca 1947 roku do śmierci 7 kwietnia 1972 roku. Choć stanowisko piastował przez 25 lat i był doświadczonym dyplomatą, jego prezydenturę trudno nazwać udaną.
rozwiń zwiń