Historia

Stanisław Lem. Pisarz, naukowiec, filozof

Ostatnia aktualizacja: 27.03.2023 06:00
– Był to typ i człowieka i pisarza, u którego intelekt przeważał – charakteryzował Lema publicysta i tłumacz, Lech Jęczmyk na antenie Polskiego Radia. – Nic dziwnego, że literatura popularnonaukowa szczególnie mu odpowiadała.
Stanisław Lem w 1973 roku
Stanisław Lem w 1973 rokuFoto: Maciej Musiał/PAP

18 lat temu, 27 marca 2006 roku, zmarł Stanisław Lem – polski pisarz, eseista, filozof i futurolog. 

Posłuchaj
11:27 Stanislaw Lem - fantasta czy naukowiec.mp3 Lem dla mas czy elity? Mówią sam Stanisław Lem oraz krytycy literaccy: Zygmunt Kałużyński i Małgorzata Szpakowska, aud. Walentyny Toczyskiej "Pisarz miesiąca". (PR, 24.02.1975)

Urodził się we Lwowie w 1921 roku. Maturę zdał latem 1939 roku. Zafascynowany literaturą fantastycznonaukową marzył, by podjąć studia na Politechnice Lwowskiej. Musiał zadowolić się medycyną, gdyż nie dostał się na politechnikę. Okupacja przerwała jednak jego naukę - na medycynę Lem powrócił po 1944 roku już w Krakowie. Ostatecznie udział w operacjach zniechęcił go do zawodu i rzucił studia, które wybrał pod wpływem ojca - lekarza.

Posłuchaj
12:31 Stanislaw Lem - warsztat pisarza.mp3 O warsztacie pisarskim Stanisława Lema mówią: sam pisarz, historyk literatury prof. Jan Błoński i pisarz Jan Józef Szczepański, aud. Walentyny Toczyskiej "Pisarz miesiąca". (PR, 12.02.1975)

Dorastanie do fantastyki

Kariera literacka Stanisława Lema zaczęła się od współpracy z czasopismami: "Kuźnica", "Tygodnik Powszechny"i "Nowy Świat Przygód". Kamieniem milowym z pewnością okazali się jednak "Astronauci" - pierwsza powieść fantastyczna pisarza. Od tej pory Lem całkowicie poświęcił się temu gatunkowi.

– Uważam, że niekontrolowana produkcja, zbyt obfita jest groźna i po prostu graniczy z grafomanią  podkreślał Stanisław Lem w audycji z 1975 roku. – Cała sztuka w tym, żeby odsiewać i w skrupulatny sposób odfiltrowywać wszystko to, co się przyjmuje ze świata.

GALAKTYKA LEMA - ZOBACZ SERWIS SPECJALNY

Galaktyka lema 1200.jpg

Sztuka nie dla każdego

 Są różne definicje fantastyki naukowej – komentował tłumacz i publicysta Lech Jęczmyk na antenie Polskiego Radia.  Jedna z nich mówi, że jest to sztuka zdyscyplinowanej wyobraźni, wyobraźni niebiegnącej torem swobodnych skojarzeń, a przestrzegającej pewnych reguł, biegnących wzdłuż narzuconych przez intelekt linii.

Lem Cyberpunk EN Ss 1200.png
"Cyberpunk 2077" miał z czego czerpać. Historia tego podgatunku fantastyki w Polsce sięga Lema

Rok 1961 w twórczości pisarza był znaczący. Ukazały się wówczas dwa jego sztandarowe dzieła: "Powrót z gwiazd" i "Solaris". Druga z wymienionych powieści uchodzi za najwybitniejszą w jego dorobku. Treść utworu skupia się na motywie kontaktu z inną inteligentną formą życia. Jednocześnie jest to opowieść o bezsilności nauki i ogarniętego lękiem człowieka, który nie potrafi zrozumieć Wszechświata.

"Solaris" zostało przetłumaczone na wiele języków i przyniosło Stanisławowi Lemowi międzynarodową sławę. Jego opis Obcego należy do klasyki gatunku sience-fiction. Powieść doczekała się także kilku adaptacji filmowych.

Warsztat pisarza

– Samo pisanie jest dla mnie procederem nudnym, męczącym i na ogół jest tak, że kiedy piszę, marzę o tym, żebym mógł robić coś innego  podkreślał Stanisław Lem.  Wiem z doświadczenia, że inaczej się nie da. Trzeba się zmuszać, być dla siebie bezwzględnym, surowym.

Kiedy pisarz zyskał już miano światowej sławy klasyka literatury fantastycznonaukowej, postanowił wrócić do rozważań filozoficznych. Lem stawiał wysokie wymagania swoim czytelnikom, a jakie samemu sobie?

 Przekonałem się jakich wymagań sobie stawiać nie mogę  zdradził.  Nie wolno mi narzucać sobie jakiegoś tematu. Muszę iść na postronku tego, co mi do głowy przychodzi. W pewnym sensie muszę być niewolnikiem niespodziewanych podszeptów.

Posłuchaj
09:06 Stanislaw Lem - humor.mp3 Poczucie humoru Lema – mówi krytyk literacki Zygmunt Kałużyński, pisarz Jan Józef Szczepański oraz krytyk literacki Małgorzata Szpakowska, aud. Walentyny Toczyskiej "Pisarz miesiąca". (PR, 19.02.1975) 

 Kiedy wchodzę w fazę pisania konkretnego, to piszę wielokrotnie, odrzucam bruliony za brulionami i za każdym razem zaczynam od nowa, nigdy nie kreśląc – tłumaczył Lem w audycji Walentyny Toczuńskiej.  Jeśli rzecz nie napisze się dobrze od razu, od początku do końca, a nigdy się nie napisze, to muszę zaczynać jeszcze raz i jeszcze raz, marnując nieprawdopodobne ilości papieru.

mb/bm/im

Czytaj także

Janusz Zajdel - ojciec polskiej fantastyki socjologicznej

Ostatnia aktualizacja: 19.07.2022 05:50
- Zajdel, który wyszedł od trzeźwej analizy naukowca i obserwacji mechanizmów społeczeństwa socjalistycznego, budował scenariusze alternatywne i bardzo wnikliwie się im przyglądał. Okazało się, że odkrył prawidłowości, które działają także w innych systemach - mówił o autorze "Limes inferior" publicysta i pisarz Piotr Gociek na antenie Polskiego Radia.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Przekładaniec z Lema i Wajdy. "Zarówno robota Pana, jak dzieło aktorów wydały mi się bardzo dobre"

Ostatnia aktualizacja: 17.03.2024 05:45
17 marca 1968 roku odbyła się premiera telewizyjnego filmu Andrzeja Wajdy "Przekładaniec", na podstawie opowiadania Stanisława Lema.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Igor Newerly. "Trzeba pisać o tym, co się zna"

Ostatnia aktualizacja: 24.03.2022 05:40
24 marca 1903 roku urodził się Igor Newerly – pisarz, pedagog, społecznik. Autor m.in. "Chłopca z Salskich Stepów" i "Pamiętnika z celulozy". W swojej prozie opierał na życiowych doświadczeniach - czasami tych, które przyniósł mu los, czasami natomiast specjalnie zaaranżowanych. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Historia przyszłości". Mickiewicz przewidział radio, telewizję i loty w kosmos

Ostatnia aktualizacja: 18.07.2023 05:50
Najbardziej tajemniczy utwór Adama Mickiewicza jest dowodem, że nie bez przyczyny nazywano tego pisarza "wieszczem". Mamy tu i science fiction, i political fiction, i elementy dystopii. A raczej: mielibyśmy, gdyż dzieło... nie istnieje. I to nie istnieje na co najmniej kilka sposobów. Los "Historii przyszłości" był bowiem dość skomplikowany.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Stanisław Lem. W jego prozie nie było kobiet i dzieci

Ostatnia aktualizacja: 28.09.2021 05:45
- Brak kobiet i dzieci w prozie Stanisława Lema zauważył już Kurt Vonnegut, który napisał o tym, że Lem po prostu nie chce ich narażać na cierpienie i przedstawiać ich trudnych losów - mówiła prof. Agnieszka Gajewska, badaczka biografii i twórczości Stanisława Lema w rozmowie z Portalem Polskiego Radia.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Astronauci". "Gruby pan" zamawia u Lema lot w kosmos

Ostatnia aktualizacja: 23.11.2023 05:50
– Kiedy pisałem tę powieść, nie wierzyłem, że loty kosmiczne staną się rzeczywistością jeszcze za mojego życia. Pisałem bajkę, fantazjowałem na temat czegoś, co może się zdarzyć za sto lub za pięćdziesiąt lat – mówił o "Astronautach" Stanisław Lem w 1965 roku.
rozwiń zwiń