Historia

Samuel Zborowski - ofiara wielkiej polityki

Ostatnia aktualizacja: 26.05.2023 05:40
- Ścięcie magnata na rozkaz króla to jedyny taki przypadek w historii Polski – mówiła o śmierci Samuela Zborowskiego prof. Teresa Chynczewska-Hennel. Czym szlachcic zasłużył sobie na taki los? Możliwe, że w grę wchodziły magnackie porachunki.
Samuel Zborowski prowadzony na śmierć - obraz Jana Matejki.
Samuel Zborowski prowadzony na śmierć - obraz Jana Matejki.Foto: Wikipedia/domena publiczna

Samuel Zborowski był postacią niemal jak z powieści Sienkiewicza: jak w soczewce skupiają się w nim wszystkie cechy szlacheckiej Polski. Magnat, banita, hulaka, najemnik – mimo tak barwnego życiorysu historia zapamiętała nie życie, a śmierć Zborowskiego. 26 maja 1584 został ścięty w Krakowie na rozkaz króla Stefana Batorego.

- Wyrok był bardziej decyzją polityczną, a nie prawną – mówił prof. Jan Dzięgielewski w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie".


Posłuchaj
15:30 samuel zborowski___733_94_iv_tr_0-0_10333259515a7771[00].mp3 Audycja z cyklu "Na historycznej wokandzie" Andrzeja Sowy. Sprawie Samuela Zborowskiego przyglądają się prof. Teresa Chynczewska-Hennel i prof. Jan Dzięgielewski (08.01.1994)

 

Brzemienny w skutkach błąd

Sprawa rozpoczęła się dekadę wcześniej. Na scenę dziejów wszedł, popełniając zbrodnię. Podczas uroczystości koronacyjnych Henryka Walezego w 1574 roku, Zborowski pokłócił się z innym szlachcicem. W ruch poszła broń. Mężczyzn usiłował rozdzielić kasztelan przemyski. Zborowski ugodził rozjemcę czekanem i zabił go. Sprawa nieumyślnego zabójstwa wśród najmożniejszych była bezprecedensowa.

- Zborowski skazany został na banicję, majątek przeszedł na skarb państwa – mówiła prof. Teresa Chynczewska-Hennel, która w audycji wcielała się w rolę oskarżyciela.

Zborowski na wygnaniu odnajdywał się świetnie: Kozacy zaporoscy mieli go obrać swoim hetmanem, walczył i prawdopodobnie szpiegował dla Stefana Batorego.

- Banicja była rzeczą dość częstą w dawnej Polsce. Można było skutecznie znieść tę karę: mianowicie, należało przysłużyć się Rzeczpospolitej zbrojnie. Co też ten uczynił. Zborowscy pomogli Batoremu uzyskać koronę w Polsce. Jednym z warunków, jakie postawił ten ród, było zniesienie banicji. Król początkowo robił, co mógł, żeby wypełnić warunki umowy ze Zborowskimi - wyjaśniał prof. Jan Dzięgielewski.

Zamoyski kontra Zborowski

Jednak po przyjeździe do Polski Batory zorientował się, że będzie miał do czynienia z postacią o wielkich wpływach i równie wielkich ambicjach – Janem Zamoyskim. Król widział w nim lepszego zausznika, niż w poszerzających władzę i konszachtujących z Habsburgami (których Batory nienawidził) Zborowskich.

Batory potrzebował pieniędzy na wojny z Moskwą. Zborowscy torpedowali plany nakładania nowych podatków. W tej sytuacji oficjalnie pozostający nadal na banicji, choć faktycznie swobodnie poruszający się po Rzeczpospolitej Zborowski właściwie sam dał argument do ręki królowi i Zamoyskiemu: wyprawił się zbrojnie na Mołdawię. Kraj ten był wówczas zależny od Turcji i wyprawa Zborowskiego spowodowała napięcie na linii Kraków - Istambuł. Zborowski uznany został za zdrajcę i na rozkaz Zamoyskiego wtrącony do wieży.

Nic nie dały protesty szlachty. Monarcha i jego prawa ręka podjęli decyzję: Zborowski został skazany na ścięcie. - Odmówiono wówczas prośbie kalwińskiego banity o ostatnią posługę – mówiła prof. Teresa Chynczewska-Hennel.

- To był element gry politycznej. Chodziło o to, żeby pogrążyć jednym ścięciem całe stronnictwo opozycyjne - stwierdził prof. Jan Dzięgielewski.

Posłuchaj audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie".

bm

Zobacz więcej na temat: Jan Zamoyski Rzeczpospolita
Czytaj także

Piotr Skarga. Szermierz kontrreformacji

Ostatnia aktualizacja: 02.02.2024 05:38
- Stał się symbolem kapłana patrioty, który jeszcze w czasach świetności Rzeczypospolitej potrafił przewidzieć jej upadek, który miał nastąpić na skutek różnych wad szlacheckich – powiedziała na antenie Polskiego Radia prof. Jolanta Choińska-Mika. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bartłomiej Nowodworski - komandos polskich królów

Ostatnia aktualizacja: 13.02.2021 05:50
- Był znakomitym żołnierzem, wiele razy miał okazję wykazać się odwagą, męstwem, biegłością w sztuce rycerskiej - mówiła prof. Jolanta Choińska-Mika. - Dlatego już za życia stał się dla współczesnych Polaków pewnym wzorem dobrego obywatela.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Artykuły henrykowskie - szlachecka prekonstytucja

Ostatnia aktualizacja: 20.05.2023 05:42
- Są świadectwem dojrzałości politycznej szlachty, a jednocześnie, w zgodnej opinii historyków, kończą ostatecznie etap wykształcania się monarchii parlamentarnej w Rzeczypospolitej – oceniała przyjęte 20 maja 1573 na sejmie elekcyjnym Artykuły henrykowskie, prof. Jolanta Choińska-Mika.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Stanisław Stadnicki – "Diabeł Łańcucki"

Ostatnia aktualizacja: 04.08.2023 05:38
Historia Stadnickiego to wyrazisty przykład procesu psucia się Rzeczpospolitej szlacheckiej od środka, który rozpoczął się pod koniec XVI wieku. To czas prywatnych wojen, bezprawia, samowoli i braku odpowiedzialności za zarządzanie ziemią, ludźmi oraz dobytkiem – zwiastun nadchodzącej anarchii.
rozwiń zwiń