Do bitwy doszło 15 lipca 1410 roku. Krzyżacy zgromadzili około 15-20 tys. wojska, Jagiełło i Witold dysponowali około 30 tys. rycerzy i wojowników. Przewaga była po stronie polsko-litewskiej. Armia zakonna stała w upale na otwartym polu, co wykorzystał Jagiełło, opóźniając starcie. Jego siły odpoczywały w lesie.

Tajna broń Jagiełły. Bez mostu pontonowego nie byłoby bitwy pod Grunwaldem

Dwa nagie miecze

Wielki Mistrz, a dokładnie heroldowie księcia szczecińskiego Kazimierza oraz króla węgierskiego Zygmunta Luksemburczyka, który dwa dni wcześniej wypowiedział oficjalnie wojnę Polsce, podarowali Jagielle i Witoldowi dwa nagie miecze. Gest ten Polacy odebrali jako arogancki, nie znali bowiem tego rycerskiego zwyczaju, który był od dawna praktykowany na zachodzie.

Jagiełło nie wziął udziału w walce, kierował bitwą z niewielkiego wzgórza. W południe ruszyły z prawego skrzydła chorągwie litewskie, wkrótce za nimi podążyło z centrum i lewego skrzydła rycerstwo polskie. "Na prawym skrzydle wystąpił do boju książę Witold ze swym ludem, z choragwią świętego Jerzego i z choragwią przedniej straży. Na krótką zasię chwilę przed samym rozpoczęciem bitwy spadł lekki i ciepły deszcz, (który) zmył kurz z końskich kopyt. A na samym początku tego deszczu, działa wrogów, bo wróg miał liczne działa, dwukrotnie dały salwę kamiennymi pociskami, ale nie mogły naszym sprawić tym ostrzałem żadnej szkody" - zanotował autor "Kroniki Konfliktu Władysława Króla Polskiego z Krzyżakami w Roku Pańskim 1410".

Walka

Po godzinie walki skrzydło litewskie rzuciło się do ucieczki i mimo potężnego krzyku Witolda nie udało się go zatrzymać. Część wojsk krzyżackich rzuciła się w pogoń, ale pozostali zagrozili walczącym oddziałom polskim. Sytuację uratowały trzy pułki smoleńskie, które pozostały na placu boju i za cenę ogromnych strat dały czas polskim chorągwiom na przegrupowanie. Wraz z Litwinami do ucieczki rzuciły się zaciężne wojska z Czech i Moraw, ale pod polskim obozem udało się opanować panikę i powróciły do walki.

Wielki Mistrz trzykrotnie ponawiał szarże swoich oddziałów. Podczas jednej z nich Krzyżacy powalili Marcina z Wrocimowic, który dzierżył sztandar chorągwi krakowskiej, uznawany za chorągiew wojska polskiego. Mimo to Polacy nie rzucili się do ucieczki, a najsławniejsi rycerze zmobilizowali się i gonfanon odbili. Śpiewane po zdobyciu sztandaru przez Krzyżaków "Chrystus zmartwychwstał" okazało się przedwczesne.

Król w niebezpieczeństwie

Po trzech godzinach walki siły Zakonu uległy wyczerpaniu. Ulrich von Jungingen przegrupował swoje wojska i stanął na czele 16 chorągwi, które przeprowadzić miały decydujące natarcie. Poprowadził je szerokim łukiem i zamierzał uderzyć na polskie prawe skrzydło. Natarcie przechodziło obok miejsca, w którym z niewielką ochroną stał Władysław Jagiełło, jednak Wielki Mistrz nie pozwolił na zmianę kierunku natarcia (być może nie wiedział, kogo pilnuje oddział), licząc na zaskoczenie. Z nacierającego hufca wyskoczył tylko jeden rycerz Dypold von Kockeritz i natarł na monarchę. Jagiełło zręcznie się obronił i ranił napastnika, na którego rzucił się i pokonał w walce Zbigniew Oleśnicki.

Manewr oskrzydlający nie zaskoczył Polaków, którzy zdołali się przegrupować i zmienili front. Na powstrzymane wojska zakonne uderzyły odwodowe chorągwie polskie. Krzyżacy znaleźli się w okrążeniu. Ich położenie stało sie krytyczne, kiedy na pole bitwy powróciły wojska litewskie. Polacy i Litwini bezlitośnie atakowali wyróżniających się rycerzy zakonnych. Zginął Wielki Mistrz, a z nim ponad dwustu zakonników. Po śmierci elity, reszta rzuciła się do ucieczki. Polacy zdobyli nieprzyjacielski obóz.

Zwycięstwo!

"Znaleziono zaś w wojsku krzyżackim kilka wozów wyładowanych pętami i kajdanami, które Krzyżacy... przywieźli do wiązania jenców polskich. Znaleziono też inne wozy pełne żagwi nasączonych łojem i smołą, a także strzały wysmarowane tłuszczem i smołą, którymi zamierzali razić pokonanych i uciekających... Za słusznym jednak zrządzeniem Bożym, który starł ich pychę, Polacy zakuwali ich (Krzyżaków) w te pęta i kajdany... Kilka tysięcy wozów wrogów w ciągu kwadransa złupiły wojska królewskie tak, iż nie pozostało po nich najmniejszego śladu. Były nadto w obozie i na wozach pruskich liczne beczki wina, do których po pokonaniu wrogów zbiegło się znużone trudami walki i letnim skwarem wojsko królewskie, aby ugasić pragnienie. Jedni rycerze gasili je, czerpiąc wino hełmami, inni rękawicami, jeszcze inni - butami. Ale król polski Władysław w obawie, by jego wojsko upojone winem nie stało się niesprawne i łatwe do pokonania... kazał zniszczyć i porozbijać beczki z winem. Gdy je na rozkaz królewski bardzo szybko rozbito, wino spływało na trupy poległych, których na miejscu obozu było wiele i widziano, jak zmieszane z krwią zabitych ludzi i koni płynęło czerwonym strumieniem aż na łąki wsi Stębarka" - napisał Jan Długosz.

Straty

Król i dostojnicy państwowi nie od razu zdali sobie sprawę z ogromu zwycięstwa. A było ono spektakularne. Zdobyto wszystkie nieprzyjacielskie chorągwie, zginęła niemal cała elita Zakonu i około 8 tys. rycerzy i innych walczących po stronie przeciwnika.

Straty polskie były nieznaczne, jedynie oddziały litewskie ucierpiały relatywnie dużo. Przez cały następny dzień zbierano rannych i grzebano poległych. Ciało Wielkiego Mistrza odesłano do Malborka. W państwie krzyżackim zapanowała panika, poszczególne miasta podnosiły bunt. Sytuację opanował komtur Henryk von Plauen, który nie brał udziału w bitwie. Ze swoim oddziałem pilnował Kujaw. Ruszył co prawda w celu połączenia się z głównymi siłami, ale na wieść o klęsce pomaszerował w kierunku Malborka.

Na Malbork

Kiedy 22 lipca pierwsze oddziały polsko-litewskie dotarły pod stolicę państwa krzyżackiego, była ona już gotowa do obrony. Rycerstwu trudno było zdobyć potężną twierdzę, brakowało pomysłu, jak dalej prowadzić kampanię. We wrześniu popsuła się pogoda, zaczęła się epidemia dyzenterii, a polskie rycerstwo chciało wracać do domu. 19 września Jagiełło zakończył oblężenie, a nowy mistrz Henryk von Plauen rozpoczął kontrofensywę i przywracanie władzy Zakonu nad państwem. W październiku król węgierski dokonał najazdu na Ziemię Sądecką, co groziło wojną na dwa fronty. Po zwycięstwie Polaków pod Koronowem obie strony, wyczerpane walką, przystąpiły do rozmów pokojowych.

Pokój

1 lutego 1411 roku podpisano I Pokój Toruński. Litwa odzyskała Żmudź i choć oddać ją miała po śmierci Witolda, nigdy tego nie zrobiła. Polska odzyskała Ziemię Dobrzyńską. Zakon musiał zapłacić 100 tys. kop groszy okupu za wziętych do niewoli rycerzy zachodnich. Warunki pokoju wydawały się jednak niekorzystne, zważywszy na ogrom zwycięstwa.

Bilans

Najważniejszym skutkiem wojny było to, że Zakon stopniowo tracił swoje znaczenie na arenie międzynarodowej. Olbrzymi okup, który przekraczał dwuletni dochód króla polskiego, złamał finanse i gospodarkę państwa Krzyżaków. Zakon do końca swojego istnienia tonął w długach.

Bitwa ujawniła wewnętrzny konflikt tlący się w państwie. Bunt mieszczan i rycerstwa pruskiego pokazał, że Krzyżacy nie mają dostatecznej legitymizacji władzy wśród poddanych. Odtąd te dwa stany będą zarzewiem ciągłych problemów i ostatecznie doprowadzą do zwycięstwa Polski w wojnie trzynastoletniej oraz odzyskania przez Rzeczpospolitą Pomorza. Bitwa potwierdziła też sens unii. Polityczny związek Polski i Litwy wyrósł na regionalne mocarstwo, które brane było pod uwagę we wszystkich poważniejszych planach i grach politycznych w Europie.

pd

Od czasów panowania Jagiełły znaczna część obywateli naszego kraju zaczęła traktować sprawy państwa tak, jakby były ich własnymi. Pod rządami tego króla Polska przeżyła też nieprawdopodobny rozkwit gospodarczy. Nasze produkty stały się potrzebne całej Europie.

Fakty i mity o Jagielle

Negatywne oceny panowania Władysława Jagiełły płynęły z niedostatecznej wiedzy na jego temat. Na sposób postrzegania pochodzącego z Litwy władcy w znacznym stopniu wpłynęło to, co o Jagielle pisał niechętny całej dynastii Jagiellonów ówczesny historyk Jan Długosz.

Jakież to nieprawdziwe przekonania żywiono na temat twórcy unii polsko-litewskiej?

W oczach współczesnych sobie Polaków był między innymi płaczliwym pobożnisiem, który na wojnie wylewał łzy nad każdą przelaną kroplą krwi chrześcijańskiej. Prawda jest natomiast taka, że 25 lat swego życia poświęcił właśnie przygotowaniu wojny z Krzyżakami. Jako chrześcijanin świeżo nawrócony, a w dodatku oskarżany o nieszczerość w swojej nowej wierze, nie mógł rozpocząć wojny z Zakonem, instytucją kościelną, osłanianą z urzędu przez papieża i cesarza. Uderzenie na Krzyżaków przysporzyłoby mu wrogości całej zachodniej Europy.

Nieprawdą jest także, jakoby za czasów Władysława Jagiełły Polska rozpoczęła marsz na wschód, tracąc tym samym Pomorze i Śląsk. Król ten właśnie powstrzymał ów marsz, a ziemie pomorskie odzyskał, a nie stracił. Zarówno Śląsk, jak i Pomorze utraciła dynastia Piastów.

Bitwa pod Grunwaldem - obraz Jana Matejki. (28 .06.2012) Autor: Wikipedysta3000/Wikimedia Commons/domena publiczna

Triumfator w polityce, poległy w życiu osobistym

Prywatne oblicze polsko-litewskiego monarchy jest nam zupełnie nieznane. Wiadomo, że, o ile w polityce zagranicznej odnosił sukcesy, o tyle życie rodzinne stało się dla niego pasmem nieszczęść.

Ubierał się przeważnie na szaro lub czarno, bo stale przeżywał żałobę po kimś. Pochował trzy żony, dwie córki i jednego z trzech synów. Ponadto przeżył dziesięciu braci, z których dwaj zostali otruci. Gdy umierał, nie było już przy nim nikogo z tych, których kochał.

Najdłuższe rządy w dziejach Polski

Władysław Jagiełło urodził się prawdopodobnie w roku 1362. W latach 1377-1381, zgodnie z wolą ojca, Olgierda, panował jako wielki książę Litwy. Pragnął chrystianizacji swego kraju, bo zdawał sobie sprawę, że krok ten wytrąci broń z ręki Krzyżakom, utrzymującym, że siedzą na terenach nadbałtyckich po to, by nawracać Litwinów na wiarę chrześcijańską. Formalnie wybrano Jagiełłę na króla Polski już w roku 1386, wtedy też został ochrzczony.

Po zawarciu (w tym samym roku) unii z Polską przyjął chrzest ponownie, a trzy dni później poślubił zasiadającą na polskim tronie Jadwigę Andegaweńską. Również w roku 1386, w katedrze wawelskiej, odbyła się koronacja Jagiełły. Był chyba najdłużej panującym z władców Europy – okres jego rządów wynosił 48 lat.

Zmarł 586 lat temu, 1 czerwca 1434 roku w Gródku pod Lwowem. 

Interesy

– Litwa z jednej strony była najrozleglejszym państwem w Europie, a zarazem ostatnim państwem pogańskim, co przysparzało jej niemało kłopotów, ponieważ stale stawała się obiektem ataków Krzyżaków – mówił historyk dr Grzegorz Myśliwski w audycji Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego z cyklu "Kronika polska".

450. rocznica zawarcia Unii Lubelskiej - zobacz serwis specjalny

Na Litwę wciąż przybywały kolejne krucjaty krzyżackie, aby rozprawić się z pogańskim narodem. Polacy też mieli swoje zatargi z zakonem krzyżackim, dlatego do Litwinów było im bliżej niż by się mogło wydawać. – Unia z Litwą stwarzała szansę na silny sojusz wojskowy, który mógłby stanowić odpowiednią przeciwwagę dla potężnego zakonu – zaznaczał dr Grzegorz Myśliwski.

Nie był to jednak jedyny powód zawarcia unii w Krewie. – Strona polska chciała mieć zapewnione spokojne panowanie na Rusi – przypominał dr Myśliwski. – Liczyła, że sojusz z Litwą umożliwi prowadzenie tam chrystianizacji, co spowoduje wzrost prestiżu polskiego kościoła katolickiego w świecie chrześcijańskim.

Chrzest dla Litwy również nie był bez znaczenia. Przyjmując chrześcijaństwo, państwo wkroczyło na dobre do kultury europejskiej. Pociągnęło to za sobą skok cywilizacyjny oraz korzyści gospodarcze.

Zamek w Krewie, miejsce zawarcia unii (rycina z XIX wieku), Wikimedia Commons/dp

Postanowienia

Unia ta miała łączyć oba kraje przez osobę władcy. Wielki książę litewski Jagiełło miał wziąć ślub z królem Polski Jadwigą oraz objąć polski tron. W zamian Jagiełło zobowiązał się do przyjęcia chrztu, chrystianizacji swojego kraju, wypuszczenia polskich jeńców oraz wspomagania  starań o odzyskanie ziem straconych przez Koronę.

Jagiełło w Krakowie

Dopełnieniem podpisania aktu unii były wydarzenia roku 1386. 22 lutego do Krakowa przybył litewski książę Jagiełło. Dwa dni później przyjął chrzest, przyjmując imię Władysław i wziął ślub z 12-letnią wówczas Jadwigą. 17 marca został uroczyście koronowany na króla Polski.

– Różnie ocenia się unię polsko-litewską, tak jak i następne unie – podkreślał dr Grzegorz Myśliwski. – Mimo tych kontrowersji doszło do powstania bardzo silnego sojuszu wojskowego, który umożliwił rozprawę z zakonem krzyżackim.

mb